سوره علق

نام	سوره علق
شماره سوره	۹۶
جزء	۳۰
ترتیب نزول	۱
مکی/مدنی	مکی
تعداد آیات	۱۹
تعداد کلمات	۷۲
تعداد حروف	۲۸۸

سوره عَلَق یا اِقرا اولین سوره‌ای است که بر رسول الله(ص) نازل شده است. نام سوره برگرفته از آیه دوم است که اشاره به خلقت انسان از علق(خون بسته)دارد.این سوره اولین سوره ای است که بر پیامبر نازل شده و سیاق آیاتش چنان به هم ارتباط دارد که می‌توان گفت تمام سوره یکباره نازل شده است. این سوره نظیر سوره سجده، سوره فصلت، سوره نجم دارای سجده واجب است و به عَزائِم قرآن مشهورند که به عقیده شیعه در نماز نباید خوانده شود و خواندن آنها در حال حیض یا جنابت ممنوع است.

علق

به معنی خون بسته، کرم، زالو است.

اسامی و علت نام‌گذاری سوره

1. علق،
2. اقرأ باسم ربک،
3. إقرأ،
4. قلم.

• «سوره علق»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ دوم سوره می‌باشد.
• «سوره إقرا باسم ربک»؛ اولین آیۀ این سوره که در لسان پیامبر(ص) و صحابه در صدر اسلام استفاده می‌شد.
• «سوره إقرا»؛ اولین کلمۀ این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند، ابن جوزی ، آلوسی و ماتریدی و ... استفاده شده است.
• «سوره قلم»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ چهارم این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند ابن‌النحاس ، ابن‌جوزی و رسعنی و ... استفاده شده است.

نکته: به جهت اشتباه نشدن این نام با نام سوره قلم، سوره قلم را با اسم (ن و القلم) متمایز می‌کنند.

مفهوم کلی سوره

1. یادآورى توحید؛
2. پاس داشت مقام علم و قلم؛
3. رابطۀ سرمایه دارى و سرکشى.

تعداد آیات و کلمات و حروف

1. سوره علق نوزده آیه دارد.
2. سوره علق هفتادودو کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)
3. سوره علق دویست‌وهشتاد حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه‌ها

• یادآورى توحید و آفریدگار هستى؛
• آگاهى بخشى نسبت به راه‌هاى نیک و بدى که فرا روى انسان است.

محتوا و موضوعات

• سوره علق در آغاز به پیغمبر اکرم(ص) دستور قرائت و تلاوت مى‌دهد.
• و سپس از آفرینش این انسان با عظمت، از یک قطعه خون بى‌ارزش، سخن مى گوید:
• و در مرحله بعد از تکامل انسان در پرتو لطف و کرم پروردگار، و آشنایى او به علم و دانش و قلم بحث مى‌کند.
• در مرحله بعد از انسان‌هاى ناسپاسى که على‌رغم این همه موهبت و اکرام الهى راه طغیان را پیش مى‌گیرند سخن به میان مى‌آورد.
• و سرانجام اشاره به مجازات دردناک کسانى که مانع هدایت مردم و اعمال نیک اند مى کند.
• و سوره را با دستور سجده و تقرب به درگاه پروردگار پایان مى‌دهد.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابى‌بن‌کعب از پیامبر(ص) روایت کرده که فرمود: «کسى که سوره علق را قرائت کند مانند آن است که تمام سوره‌هاى مفصّله را قرائت کرده».

محمدبن‌حسان از امام صادق(ع) روایت نموده که: «هر کس در روز یا شبش اقراء باسم ربک را قرائت کند و آن گاه بمیرد در روز یا شب آن شهید مرده، و خدا او را شهید برانگیزاند و او را زنده کند مانند کسى که در راه خدا با رسول اللَّه(ص) شمشیر زده است».

از پیامبر اسلام مروی است که «هر کسی این سوره را قرائت کند مانند آن است که سوره‌های مفصل را قرائت کرده است و در اجر همانند کسی است که در راه خدا شمشیر کشیده است و کسی که این سوره را در روی دریا بخواند خداوند او را غرق شدن نجات می‌دهد».

از رسول خدا مروی است که «هر کس این سوره را بر در انبار بخواند خداوند متعال آن را از هر آفت و سرقتی برای صاحبش ایمن نگه می‌دارد».

از امام صادق(ص) روایت شده است «هر کس موقع سفر این سوره را بخواند از سختی سفر در امان می‌ماند، و هر کس در روی دریا این سوره را بخواند از رنج سفر دریایی ایمن می‌ماند».

محل و زمان نزول

سوره علق در مکه بر پیامبر(ص) نازل شده است.

سوره علق جزو اولین سوره‌های نازله بر پیامبر(ص) در سال اول بعثت می‌باشد.

فضای نزول

حداقل پنج آیه ابتدایی سوره علق در آغازین روز بعثت پیامبر(ص) نازل شده است بنابراین نوعی آماده‌سازی پیامبر برای دریافت و ابلاغ وحی و اشاره به مشکلات پیش روست. به همین خاطر آن حضرت را امر به خواندن با نام خدا می‌کند. زیرا که شروع و تداوم وحی با نام خدا و در پرتو علم الهی میسر است. شان نزولی هم که برای این سوره مطرح شده است همین مطلب را تایید می‌کند. با توجه به نزول این سوره در آغاز بعثت و تنهایی پیامبر(ص) و آزار و اذیت‌هایی که قومش خواهند نمود آیات بعدی هم همان موقع یا چند روز بعد به تناسب آن فضا نازل شده است.

ارتباط با سوره قبلی

چون خداوند سبحان سوره تین را به اسم و نام خود پایان داد سوره علق را هم نیز به نام خود شروع فرمود.

همچنین چون سوره مبارکۀ تین را با بیان نعمت‌های الهی به انسان پایان برده است، به اینکه او را به بهترین نظام و اعتدال خلق نموده حال آنکه او دوباره خود را به پائین‌ترین درجه رسانید. ساختار سوره علق هم متضمن بیان خلق انسان از پست‌ترین چیزها و ترقی آن به بالاترین درجات همانند علم به کتاب و تعلیم علوم و نیز طغیانش بر خداوند بزرگ است. پس این سوره را با ذکر اسماء حسنی شروع کرده است. همچنین چون در دو سوره سابق بیان منت‌های الهی بر پیامبر(ص) ذکر شده است این سوره نیز با بیان برترین منت الهی بر پیامبر(ص) که همان رسالت و انزال وحی می‌باشد آغاز کرده است.

ویژگی

مشهور در میان مفسران این است که سوره علق نخستین سوره اى است که بر پیامبر اسلام(ص) و آله نازل شده، و محتواى آن نیز مؤید همین معنى است.

سوره علق از سور مفصلات می‌باشد ابن قتیبه می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده اند اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند.

روایتى است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره‌هاى مئین را به جاى انجیل و سوره‌هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشید.

این سوره از سور عزائم است و آیۀ نوزده آن سجدۀ واجب دارد که هرکسى این آیه را بشنود یا بخواند، واجب است یک سجده به جا آورد. سور عزائم عبارتند از سوره‌های سجده، فصلت، نجم، علق که خواندن آنها در نماز جائز نیست.

منبع

برگرفته از سایت معرفی سوره علق - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir