خلیل قبله‌ای
| نام | قبله‌ای، خلیل |
|---|---|
| لقب | قبله‌ای خویی - میرزای خویی |
| تولد | اول مرداد سال 1304 شمسی، شهرستان خوی از توابع استان آذربایجان غربی |
| زمینه فعالیت | فقه، علوم قرآنی، حقوق اسلامی، نویسنده کتب دانشگاهی و مقالات علمی در رشته فقه و حقوق |
| پیشه | فقیه محقق و نویسنده کتب دانشگاهی و استاد حوزه و دانشگاه |
| سبک نوشتاری | کتب درسی دانشگاهی |
| سال‌های نویسندگی | 1394 - 1355 |
| تالیفات |
|
| مقالات |
|
| اساتید |
|
| وفات | 31 تیر 1395 (خورشیدی) - تهران |
| مدفن | دارالرحمه / حرم شاه عبدالعظیم حسنی / شهرستان ری |
| وبسایت رسمی | www.qebleheikhoyi.ir |
آیت‌الله خلیل قبله‌ای خویی (زاده ۱ مرداد ۱۳۰۴ در محله قاضی خوی - در گذشته ۳۱ تیر ۱۳۹۵ در تهران) روحانی شیعه، فقیه و استاد حوزه و دانشگاه و از شاگردان سید حسین طباطبایی بروجردی، سید ابوالقاسم خویی، سید محسن حکیم، سید محمد حجت کمره‌ای و سید روح الله موسوی خمینی بود. قبله‌ای تحصیلات حوزوی خود را در سال ۱۳۲۰ در مدرسه نمازی شهر خوی آغاز کرد و در سال ۱۳۲۵ به قم رفت و سطوح عالیه را در آن شهر گذراند و در درس خارج اساتید آن زمان شرکت کرد. سپس در سال ۱۳۳۲ به نجف رفت و به مدت ۳ سال از محضر اساتید آنجا بهره جست. قبله‌ای از سال ۱۳۶۴ به عضویت هیئت علمی دانشگاه علوم قضایی درآمد و تا پایان عمر در آن مرکز به تدریس حقوق اسلامی پرداخت.وی علاوه بر آن به صورت مدعو در بسیاری از دانشگاه‌ها تدریس می‌کرد از جمله: دانشگاه امام صادق، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تهران، دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه مذاهب اسلامی مشغول به تدریس شد. همجنین در مدارس علمیه شهید بهشتی (سپهسالار)، مروی، کوثر به تدریس علوم حوزوی پرداخت. قبله‌ای مؤلف چندین کتاب در موضوع فقه است که بسیاری از آنها از سوی سازمان سمت منتشر شده‌اند. قبله‌ای خویی در ۳۱ تیر ۱۳۹۵ پس از دوره‌ای بیماری، در اثر عارضه ریوی در تهران درگذشت و در دار الرحمة آستان شاه عبدالعظیم حسنی شهر ری به خاک سپرده شد.
زندگی‌نامه
تولد و خانواده
خلیل قبله‌ای در 1 مرداد 1304 شمسی، برابر 2 محرم 1344 قمری، در محله قاضی واقع در بخش مرکزی شهرستان خوی، از توابع آذربایجان غربی، در خانواده‌ای کشاورز به دنیا آمد.[۱] طبق گفته خودش اجداد وی به روحانیت اشتغال داشته‌اند.[۲] با این حال پدرش سوادی جز روخوانی قرآن نداشت و وسیله امرار معاش او کشاورزی بر سر زمین‌های اجاره‌ای بود. ولی او به اصرار پدر از کودکی به تحصیل پرداخت، در حالی که سایر برادرانش به پیشه پدر اشتغال داشتند. وی درباره مادرش چنین نقل میکند: "مادرم در جوانی فوت کرد و همین قدر می‌دانم که سر زا رفت. با مادرم 18 سال زندگی کردم و در این مدت ندیدم گناهی بکند و یا با پدرم مجادله‌ای داشته باشد و باهم قهر کنند و من آن زمان ارزش این کار را درک نمی‌کردم، اما هر چه زمان گذشت، به عظمت این حرکت و اخلاق حسنه آنها بیشتر پی می‌بردم".[۳] ریشه نام خانوادگی «قبله‌ای» بنا بر نقل قول خود خلیل قبله‌ای، این بود که در دوران رضا شاه که صدور شناسنامه اجباری شده بود، مأمور ثبت احوال از پدر خلیل قبله‌ای پرسیده بود که چه نام خانوادگی ای را می‌خواهد انتخاب کند. وی در جواب اظهار بی‌اطلاعی کرده بود. از این جهت مأمور شغل پدر وی را می‌پرسد و او می‌گوید: روحانی بوده. از این روی مأمور ثبت به جهت ارتباط نماز و قبله با روحانیون، نام خانوادگی «قبله‌ای» را در شناسنامه‌اش درج میکند.
تحصیلات
تحصیلات آکادمیک
در سال 1311 شمسی در دبستان فردوسی آغاز به تحصیل نمود، بعد از یک سال، مدیر دبستان فردوسی آقای میرموسی نقیبی[۴] به مدرسه دیگری به نام شاهپور (17 شهریور) منتقل شده و ایشان را همراه خود به آن دبستان می‌برد و تا پایان دوره اول در آن مدرسه مشغول به تحصیل می‌گردد. لیکن به دلایلی که در خاطرات نقل میشود قادر به ادامه تحصیل در دوره‌های بالاتر نبوده و چند سالی در تحصیل وقفه ایجاد میشود. "در شهر خوی تنها یک دبیرستان بود که آن هم تا سیکل اول کلاس داشت و دانش آموزان باید برای ادامه تحصیل به ارومیه می‌رفتند. دبیرستان‌های آن شهر هم تعدادشان کم و در انحصار فرزندان افراد خاص بود. به همین جهت بیشتر افراد از تحصیلات دبیرستانی محروم بودند."[۳]، از این جهت وی به مدت سه سال از تحصیل بازماند تا اینکه در شهریور 1320 تسلط رضا خان پهلوی بر آذربایجان به دلیل اشغال آن توسط متفقین از بین رفت، که به تبعید وی انجامید.[۵].
تحصیلات حوزوی
مدرسه نمازی خوی
قبل از روی کار آمدن پهلوی اول، سه حوزه علمیه مهم در خوی بود که به دستور دولت وقت مدارس مذکور تعطیل گردیدند. لذا وی مدتی از تحصیل محروم می‌ماند، ابتدا تصمیم می‌گیرد که به امر کشاورزی اقدام کند و راه پدر را در پیش گیرد لیکن با مخالفت جدی پدر مواجه میشود، او در خاطرات خود می‌گوید: "پدرم در ارتباط با تولد من خوابی دیده بود و برداشت او از آن خواب این بود که من نباید به کار کشاورزی بپردازم و باید درس بخوانم و عالم بشوم"[۶] به همین منظور پس از بازگشایی مدرسه نمازی خوی جهت ادامه تحصیل در زمینه دروس حوزوی به مدرسه نمازی خوی می‌رود. از روحانیونی که بعد از بازگشایی و بازسازی مدرسه علمیه نمازی نقش مؤثری داشتند از آیت‌الله حاج سیدابراهیم علوی، حجت الاسلام شیخ قاسم مهاجر و حاج شیخ علی مجتهدی تحت مدیریت آیت اله سیدعلی اصغر خویی میتوان نام برد. آیت‌الله سیدابراهیم علوی به صورت تمام وقت در اختیار طلاب بود، و نقش برجسته‌ای در پرورش طلاب علوم دینی داشت.
استاد قبله‌ای در مدرسه علمیه نمازی خوی زیر نظر اساتیدی چون دیلمقانی، ملاغلامعلی خادم الحسینی، شیخ حبیب فراعینی، آیت ا... سیدعلی اصغر خویی، شیخ جابر فاضلی و سید ابراهیم علوی پرورش یافت، و تا سال 1325 شمسی در مدرسه نمازی مشغول تحصیل و همزمان تدریس بود وی در خاطرات خود می‌گوید:"در مدرسه نمازی صرف میر را نزد آقای دیلمقانی خواندم، ایشان صرف میر را چنان به ما درس می‌داد که بنده هنوز پس از64 سال تمام عبارت‌های صرف میر را حفظ هستم. او مدرس خیلی خوبی بود ولی حیف شد پدر و مادرش نگذاشتند برای ادامه تحصیل به قم برود و او مجبور شد به تبریز برود، اهل منبر شد و از ادامه تحصیل و پیشرفت علمی باز ماند. به هر حال، بعد از صرف میر، تصریف را نزد آخوند ملا غلامعلی خادم حسینی خواندم. او هم مدرس فاضلی بود. انموذج و صمدیه را نزد حاج شیخ حبیب فراعینی و در دکه‌ایشان خواندم؛ مرد باتقوا و با ایمانی بود. سهم امام نمی گرفت، دکه‌ای درست کرده بود و گاهی برای مردم استخاره می‌کرد و پولی می‌گرفت و برای خودش کار می‌کرد. البته نماز هم داشت. شرایع لمعه را خدمت آیت ا... سیدعلی اصغر خویی نماینده آیت ا... العظمی سیدالوالحسن اصفهانی مرجع تقلید و آقای شیخ جابر فاضلی خواندم."[۷]
مرحوم خلیل قبله‌ای درخاطرات خود علت مهاجرت به قم را چنین بیان میکند: "درس شرح لمعه ما که تمام شد، آذربایجان سقوط کرد، یعنی توده‌ای‌ها با اسم دیگری به آنجا آمدند و پیشه وری آذربایجان را با کمک روس‌ها گرفت و ما به دردسر افتادیم. اوضاع از زمان رضاخان هم بدتر شد. فداییان آنها ما را اذیت می‌کردند و دائم می‌گفتند: شما جاسوس انگلیس‌ها هستید! بعد تصمیم گرفتند همه طلبه‌ها را به سربازی ببرند. یادم هست که آقا سیدابراهیم علوی جلو آنها را می‌گرفت و می‌گفت: اینها باید درس بخوانند، اما آنها هر روز فشار بیشتری می‌آوردند. یکی از فداییان پیشه وری که همسایه ما بود، یک روز مأمور جلب من شد، او به طور مخفیانه به من گفت: بهتر است از خوی بروی و گرنه تو را به سربازی می‌برند. من دیدم عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد. این بود که تصمیم گرفتم به قم بروم.[۸]
حوزه علمیه قم
خلیل قبله‌ای پیش از ورود به قم، در سفری که به مشهد داشت، توسط سید علی اکبر خویی، پدر سید ابوالقاسم خویی، عمامه‌گذاری شد و هنگام آغاز تحصیلات در قم معمم بود.[۵] وی در قم دروس سطح را آغاز کرد و در دو سال اول قسمت‌های مهم کتاب رسائل و مکاسب شیخ انصاری را نزد سید محمدباقر سلطانی و میرزا محمد مجاهدی و کتاب کفایه آخوند را نزد سید شهاب الدین مرعشی نجفی به پایان برد. در این حین در درس سید محمد حجت نیز حضور می‌یافت. پس از این، به توصیه یکی از اساتید سابقش در خوی، در دروس سید روح الله موسوی خمینی و سید محمد محقق داماد نیز شرکت کرد. مدتی نیز در درس تفسیر و فلسفه سید محمد حسین طباطبایی حضور یافت.[۹] قبله‌ای بیشترین بهره علمی در دروس خارج را از سید محمد حجت برد و تقریرات درس وی را می‌نوشت که بعد از درگذشتش با نام الذریعة إلی أحکام الشریعة (کتاب البیع) در سال 1399 به چاپ رسید. قبله‌ای درباره تأثیر علمی سید محمد حجت کوهکمری بر سیر تحصیلات خود چنین گفته است:" آیت‌الله حجت کوهکمری مجتهد عالی‌قدر و فاضل و دانشمند بود. کیفیت تدریس او فوق‌العاده بود. درس خارج او را با مرحوم آقای مرقاتی بحث می‌کردیم و آنچه گفته بود را به رشته تحریر در می‌آوردم".[۱۰] "من هر وقت از مرحوم حجت سخن می‌گویم، به دوستان، نزدیکان و دانشجویانم توصیه می‌کنم معلومات خود را در سینه‌ها نگه ندارند. آنها را به رشته تحریر درآورند، که رسول خدا (ص) فرموده است: «قَیِّدُوا العِلمَ بالکِتابِ»: علمتان را با نوشتن مهار کنید. روزی علم به فراموشی سپرده میشود یا صاحب علم از دنیا می‌رود و اثری از علم او باقی نمی‌ماند... در حدیث آمده است: آدمی وقتی می‌میرد نامه عمل او بسته میشود، مگر سه گروه: کسی که فرزند صالح داشته باشد و او را دعا کند، کسی که صدقه جاریه داشته باشد و کسی که اثر علمی از خود به یادگار گذاشته باشد.آقای حجت، عالم بسیار فاضل و دانشمندی بود. به‌ایشان گفته بودند آقا! کتابی بنویسد: فرموده بود: آنچه دلم می‌خواهد، نمی‌توانم بنویسم، آنچه می‌توانم بنویسم، دوست ندارم".[۶] قبله‌ای پس از اتمام دو جلد کتاب کفایه، در درس خارج سید حسین بروجردی نیز شرکت کرد. حضور وی در درس خارج اساتید قم پس از درگذشت محمد حجت در دی ماه 1331، تا سال 1334 ادامه یافت.
نجف
خلیل قبله‌ای در سال 1334 برای زیارت آرامگاه علی بن ابی طالب به نجف سفر میکند. در این سفر با سید ابوالقاسم خویی ملاقات میکند و در این دیدار، خویی به او توصیه میکند که برای ادامه تحصیل در نجف بماند. قبله‌ای نیز می‌پذیرد و چون در آن زمان تمکن تهیه مسکن نداشت، برای مدتی به همراه خانواده‌اش در خانه سید ابوالقاسم خویی اقامت میکند.[۶] قبله‌ای در گفتگو با مجله کیهان فرهنگی در سال 1386 ضمن وصف استادش سید ابوالقاسم خویی، ماجرای ماندنش در نجف را چنین نقل کرده است: "ایشان (آیت‌الله خویی) یک بار به قم آمده بود و در آن سفر دیده بودمش.بار دوم که در نجف به ملاقاتشان رفتم، به من گفت: پیر شده‌ای و بعد اضافه کرد: خب، بگو تو هم پیر شده‌ای. برخوردش این طور صمیمانه بود. بعد به من گفت: می‌دانی که من اهل تعارف نیستم، شما اینجا در نجف در خانه من بمانید، مخدرات بروند با مخدرات و شما هم با من... مهربان بود و علاقه خاصی به همشهریانش اهالی خوی داشت و خیلی عاطفی بود. به هر حال این طور شد که آنجا ماندیم و ایشان دستور داد محلی برای ما پیدا کردند و ماندگار شدیم.در نجف در درس فقه و اصول آیت العظمی خویی حاضر شدم همزمان در درس اصول فقه آیت‌الله سید محسن حکیم هم می‌رفتم.همچنین از محضر استاد آقا سیدعبدالهادی شیرازی هم فیض بردم که بعد از عمل جراحی چشم در تهران نابینا شده بود، اما با همان حالت درس می‌گفت و درس خوبی هم می‌گفت."
قبله‌ای 3 سال در نجف ماند و در طول این زمان غیر از درس ابوالقاسم خویی، در درس خارج سید محسن حکیم و سید عبدالهادی شیرازی شرکت کرد.[۱۱] وی با این قصد که بعدها به نجف برگردد در اواخر سال 1336 برای دیدار با خانواده به‌ایران می‌آید. بعدها با ارادتی که به استاد خود دارد کتاب مبانی تکمله المنهاج را در سه جلد ترجمه و تعلیق می‌نماید. [۱۲] [۱۳] [۱۴][۱۵] رابطه استاد و شاکرد سالها ادامه داشته که بعضا مشمول الطاف ایت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی نیز می‌گردید.
تدریس
تدریس در حوزه‌های علمیه
خلیل قبله‌ای از اوایل دهه 1330، در دوره اول اقامتش در قم و نیز پس از بازگشت دوباره به آنجا در سال 1337، همزمان با تحصیل به تدریس می‌پرداخت. در آن زمان وی کتاب شرح لمعه و مکاسب را تدریس می‌کرد. پس از انتقال اجباری به تهران در سال 1346، به مدت 10 سال امام جماعت مسجد قبله واقع در بازار جوراب فروشان در خیابان دروازه نو بازار تهران بود[۶] و سال هم در مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین به تدریس توضیح المسائل پرداخت، تالیف کتاب علی (علیه السلام ) و نامه‌هایش در دوجلد که به همت بنیاد نهج البلاغه به چاپ رسید حاصل دوران ابتدایی حضور در تهران می‌باشد. تا اینکه به دعوت یکی از دوستانش در سال 1358 برای تدریس فقه و اصول وارد مدرسه علمیه شهید بهشتی (سپهسالار قدیم) شد و در همان سالها در مدرسه مروی نیز تدریس می‌نماید، مدرسه علمیه امام حسین و مدرسه علمیه کوثر (ویژه بانوان) [۱۶]دیگر مراکزی بود که در آنجا به تدریس دروس حوزوی می‌پردازد. [۱۷]
تدریس در دانشگاه‌های کشور
.jpg){kind=link}
قبله‌ای در سال 1363 در آزمون خبرگان بدون مدرک شرکت کرد و پس از قبولی و دفاع از دو پایان نامه به ازای کارشناسی ارشد و دکتری، از سال ۱۳۶۴ به عضویت هیئت علمی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری درآمد و تا پایان عمر در آن مرکز به تدریس حقوق اسلامی پرداخت.[۱۸] وی علاوه بر تدریس در دانشگاه مذکور، در دانشگاه امام صادق [۱۹]، دانشگاه تربیت‌مدرس، دانشگاه پیام‌نور، دانشگاه تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه مذاهب اسلامی [۲۰]و دانشگاه آزاداسلامی واحد زنجان نیز به صورت استاد مدعو تدریس نمود.عضو هیات علمی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری[۲۱]، عضو هیات موسس دانشگاه عدالت،[۲۲] همکاری با سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت) در تدوین کتب درسی برای دانشگاه‌های کشور که منجر به تالیف 14 عنوان کتاب گردید که 9 عنوان تاکنون به چاپ رسیده[۲۳] و 5 عنوان نیز در مراحل مختلف چاپ می‌باشد، کتاب قواعد فقه نیز در یازدهمین دوره انتخاب کتاب نمونه دانشگاهی بعنوان کتاب برتر سال انتخاب گردید. همچنین راهنمایی و مشاوره تنظیم 39 پایان نامه دانشگاهی در مقطع کارشناسی ارشد و تنظیم و چاپ 12 عنوان مقاله علمی از جمله آثار علمی وی بوده و نیز تقریرات درس سید محمد محقق داماد و اصول سید ابوالقاسم خویی به زبان عربی با همت صدارئی خویی در دست چاپ می‌باشد.
درگذشت
خلیل قبله‌ای خویی ظهر روز پنجشنبه ۳۱ تیر ماه سال ۱۳۹۵ شمسی در تهران، پس از طی یک دوره بیماری در سن 91 سالگی، بر اثر عرضه ریوی درگذشت و پیکر وی در دار الرحمة آستان شاه عبدالعظیم حسنی شهر ری به خاک سپرده شد.[۲۴] در پی آن برخی از افراد سرشناس علمی و سیاسی کشور همچون آیت‌الله العظمی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی[۲۵]، آیت‌الله العظمی سید محمود هاشمی شاهرودی[۲۶]،>، سید جواد شهرستانی نماینده آیت‌الله العظمی سیستانی در ایران[۲۷]، سید عبدالصاحب خویی (فرزند سید ابوالقاسم خویی و مدیر موسسه الامام الخویی در لندن)،[۲۸] آیت‌الله علی اکبر رشاد رئیس شورای مرکزی حوزه علمیه استان تهران[۱۷] و سایر شخصیت‌های سیاسی همجون آیت‌الله صادق آملی لاریجانی[۲۹]،، نماینده محترم ولی فقیه در شورای انقلاب فرهنگی[۳۰]، مصطفی پورمحمدی وزیر دادگستری[۳۱] و سایر شخصیت‌های علمی همچون ریاست محترم دانشگاه‌های عدالت[۳۲] و مذاهب اسلامی[۲۰]، رئیس مرکرعلمیه خواهران کوثر[۱۶]، مدیر عامل خانه کتاب[۳۳] و روابط عمومی دانشگاه امام صادق[۱۹] پیام‌های تسلیتی صادر نمودند.
مراسم تشییع و ترحیم
استاد خلیل قبله‌ای درگذشت:مراسم تشییع پیکر آیت‌الله حاج میرزا خلیل قبله‌ای خوئی از اساتید حوزه و دانشگاه فردا در تهران برگزار میشود[۳۴]. به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» آیت‌الله قبله‌ای از اساتید و فقهای حوزه و دانشگاه بود که به دلیل عارضه ریوی و پس از گذشت مدتی از طول درمان خود امروز دارفانی را وداع گفت.[۳۵]آیت‌الله خلیل قبله‌ای خویی از اساتید پیشین دانشگاه علوم قضایی و پژوهشگر مباحث فقهی شب گذشته پس از طی یک دوره بیماری، دار فانی را وداع گفت. مراسم تشییع پیکر آیت‌الله خلیل قبله‌ای خویی، از اساتید حوزه علمیه و پژوهشگر مباحث فقهی روز شنبه ۲ مردادماه از ساعت ۹:۳۰ از مقابل منزلش به نشانی خیابان آزادی، خیابان اسکندری شمالی، پس از فرصت، کوچه خازنی پلاک ۲۱ برگزار میشود و مجلس ختم ایشان نیز از ساعت ۱۶ الی ۱۷:۳۰ دوشنبه چهارم مرداد در مسجد نور میدان فاطمی برگزار خواهد شد.[۳۴] پیکر آیت‌الله خلیل قبله‌ای خویی از اساتید پیشین دانشگاه علوم قضایی و پژوهشگر مباحث فقهی از محل سکونتشان تشییع شد. آیت‌الله قبله‌ای خویی در سال ۱۳۰۴ش در محله قاضی یکی از محلات خوی چشم به دنیا گشود و در تاریخ ۱۳۲۵ هجری شمسی برای تحصیلات تکمیلی به حوزه علمیه قم آمد و در محضر استادانی چون آیات عظام سیدمحمد حجت کوه‌کمره‌ای و حسین بروجردی، محقق داماد و حضرت امام خمینی(ره) درس خواند.[۳۶]
مراسم ترحیم «آیت‌الله قبله‌ای» برگزار شد: به گزارش ایسنا، در این مراسم شخصیت‌هایی چون حجت‌الاسلام سید محمود دعایی، مدیر مسئول روزنامه «اطلاعات»، سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت، حجت‌الاسلام قاضی عسکر، نماینده رهبری در سازمان حج و زیارت، حجت‌الاسلام شرف‌خانی، معاون فرهنگی سازمان حج و زیارت، آیت‌الله رشاد، رییس حوزه‌های علمیه استان تهران، حجت‌الله‌ایوبی، رییس سازمان سینمایی، حجت‌الاسلام احمدی، عضو شورای انقلاب فرهنگی، دکتر حمید گورابی، رییس پژوهشکده رویان، علی فتح‌اله‌زاده، مدیرعامل سابق باشگاه استقلال و... حضور داشتند.در این مراسم پیام‌های تسلیت آیت‌الله آملی لاریجانی، رییس قوه قضاییه، آیت‌الله هاشمی شاهرودی، عضو مجلس خبرگان رهبری، آیت‌الله علی اکبر رشاد، رییس حوزه‌های علمیه تهران، مصطفی پورمحمدی، وزیر دادگستری و سعید اوحدی، رییس سازمان حج و زیارت قرائت شد.مرحوم آیت‌الله «میرزا خلیل قبله‌ایی خویی»، مدرس، پیشکسوت حقوق و علوم سیاسی و از اساتید و فقهای حوزه و دانشگاه روز پنجشنبه (31 تیر) بر اثر عارضه ریوی دار فانی را وداع گفت. آیت‌الله قبله‌ای خویی در سال ۱۳۰۴ در محله قاضی، یکی از محلات خوی چشم به جهان گشود و در تاریخ 1325 برای تحصیلات تکمیلی به حوزه علمیه قم آمد و در محضر استادانی چون آیات عظام سیدمحمد حجت کوه‌کمره‌ای و حسین بروجردی، محقق داماد و حضرت امام خمینی(ره) درس خواند. وی سپس به نجف اشرف سفر کرد و در سال 1346 به تهران آمد و در حوزه علمیه مروی و مدرسه شیخ عبدالحسین به تدریس رسائل و مکاسب پرداخت. آیت‌الله قبله‌ای خویی در سال 1364 وارد وزارت علوم شد و به عنوان هیأت علمی در دانشکده علوم قضائی و خدمات اداری مشغول شد. در این مدت در دانشکده‌های تهران از جمله دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه امام صادق (ع)، دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، دانشگاه علامه طباطبایی تدریس کرد.از تألیفات وی میتوان به «قواعد فقه بخش جزا»، «ارث»، «آیات الاحکام»، «اصول فقه»، «قواعد فقه»، «حقوق جزای عمومی از دیدگاه فقه اسلامی»، «مجموعه مقالات مسائل مستحدثه» و «آیات الاحکام تطبیقی» اشاره کرد.[۳۷][۳۸]
خلیل قبله‌ای خویی از نگاه دیگران [۵]
اجازه اجتهاد مرحوم ایت الله العظمی مرعشی نجفی به مرحوم خلیل قبله‌ای که به زبان عربی برای ایشان صادر نموده است.
اجازه اجتهاد ایت الله العظمی سید صادق روحانی به مرحوم خلیل قبله‌ای که به زبان عربی برای ایشان صادر نموده است.
اجازه نقل حدیث از سوی مرحوم خلیل کمره‌ای به مرحوم خلیل قبله‌ای که به زبان عربی برای ایشان صادر نموده است.
اظهار نظر مرحوم دکتر احمد احمدی فیلسوف و موسس سازمان سمت و نماینده مردم تهران در دوره هفتم مجلس شورای اسلامی و نماینده ولی فقیه در شورایعالی فرهنگی در خصوص ویژگیهای مرحوم قبله‌ای: "از حضرت آیت‌الله حاج آقا خلیل قبله‌ای سپاسگزارم و او را استاد اخلاق خود می‌دانم... از تواضع و صفا و صمیمیت و خلق روحانی این مرد بزرگوار درسها آموختم. مرحوم آیت‌الله خلیل قبله‌ای خویی به عنوان یک عالم ربانی تجسم تمام فضیلت‌های علمی و عملی بود. در بیان حل مسایل بسیار دشوار فقهی به فراست و با موشکافی به بررسی و کندکاو می‌پرداخت و در نهایت نظر معقول و مقبولی ارائه می‌داد. وی به مصداق کلام نظامی گنجوی در این بیت که «کم گوی و گزیده گوی چون در/ تا ز اندک تو جهان شود پر» کم حرف می‌زد و زیاد عمل می‌کرد. مرحوم آیت‌الله قبله‌ای تجسم تمامی فضیلت‌های علمی و عملی بود.»
سید ابراهیم رییسی، رئیس جمهور ایران و نایب‌رئیس اول مجلس خبرگان رهبری، در مراسم نکوداشت خلیل قبله‌ای در سال ۱۳۸۷:«از آن زمان که من به دانشکده علوم قضایی رفت و آمد داشتم، آقای قبله‌ای را انصافاً چهره‌ای که اخلاق فاضله و کریمه را در خود پیاده کرده‌اند، دیدم یعنی اسوه اخلاق است هم برای معلمان هم برای دانشجویان...»
ابوطالب کوشا، رئیس دانشکده علوم قضائی در سال 1387:«آیت‌الله قبله‌ای با بهره‌گیری از تحصیلات حوزه علمیه قم و نجف از آنچنان توانایی برخوردارند که به راحتی به تمام سؤالات و معضلات حقوقی روز، با بهره‌گیری از فقه پویای شیعه، به بهترین نحو پاسخ می‌دهند. ایشان همیشه به پیچیده‌ترین و ظریف‌ترین مسائل روز هم توجه دارند... در حدود 30 سال خدمت ایشان در این دانشکده حداقل بیش از 5 هزار نفر از قضات مملکت از محضر استاد بهره برده‌اند...»
سید رضی موسوی شکوری، امام جمعه خوی: «حضرت آیت‌الله قبله‌ای از جمله معدود شخصیت‌هایی هستند که در صحنه‌های گوناگون تعلیم و تربیت، وعظ و خطابه، زندگی زاهدانه، تحقیق و پژوهش، اخلاق و تقوا، الگوی خوب و موفقی برای حوزویان و دانشگاهیان به حساب می‌آیند.»
حسین میر محمد صادقی، حقوقدان و استاد دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی: «آنچه در رابطه آیت‌الله قبله‌ای از نظر من مورد توجه و درس‌آموز بود یکی مراتب خضوع و خشوع و تواضع ایشان بود که در همه شرایط این خضوع وخشوع از ایشان کاملاً مشاهده می‌شد نکته دیگری که برای من جالب بود اینکه‌ایشان در امر تدریس کاملاً آن نشاط و شادابی لازم را داشتند.»
علی تقی زاده، نماینده مردم خوی در دوره ششم مجلس شورای اسلامی: «بی‌تردید یکی از اصلی‌ترین عناصر سازندۀ تمدن‌های بشری اخلاق است. عنصری که در ساختن فردیت افراد نیز نقشی بی‌بدیل دارد. شاید به همین دلیل باشد که پیامبر خاتم (ص) فلسفۀ بعثت خویش را تتمیم و تکمیل مکارم اخلاقی بیان فرموده‌اند و انسانی را که متخلق به اخلاق باشد، جانشین خداوند متعال قرار داده و از این طریق بر تفوق و برتری جنبۀ اخلاقی انسان به جنبه‌های دیگر صحه گذاشته است. به همین دلیل شاید بشود گفت که بزرگی، یک راه ورود بیشتر نداشته باشد و آن هم نهادینه کردن اخلاقیات در تمامی شئونات و رفتار فردی و اجتماعی است. آیت‌الله قبله‌ای از مصادیق بارز چنین انسان‌هایی است.»
سید طاها مرقاتی خویی، دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشگاه تهران : «آیت‌الله قبله‌ای بدون اغراق، فقیه تمام‌عیاری است که توانسته مبانی اصیل فقه اهل‌بیت را در حوزۀ قم و نجف کسب کند و به مدارج عالی اجتهاد دست یابد. گواه بر این ادعا آثار فاخر علمی ایشان در فقه، اصول قواعد فقه و آیات الاحکام است که‌اینک به عنوان متون درسی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شوند. این عالم وارسته علاوه بر جایگاه رفیع علمی، از نظر اخلاقی نیز فردی شاخص و مثال‌زدنی است که به راحتی می‌تواند در اولین برخورد روی مخاطب خود تأثیر بگذارد.»
آثار علمی بجای مانده از خلیل قبله‌ای خویی
تألیفات
- علی (ع) و نامه‌هایش جلد 1 و 2
- قواعد فقه بخش جزا (۱)
- ارث
- آیات الاحکام
- آیات الاحکام تطبیقی
- علم اصول در فقه و قوانین موضوعه
- مسائل مستحدثه (مجموعه مقالات)
- قواعد فقه بخش جزا (۲)
- ترجمه و تعلیق مبانی تکملةالمنهاج قصاص [۳۹]
- ترجمه و تعلیق مبانی تکملةالمنهاج دیات
- ترجمه و تعلیق مبانی تکملةالمنهاج حدود
- الذریعة إلی أحکام الشریعة (کتاب البیع)،تقریرات دروس خارج سید محمد حجت کوهکمری و سید ابوالقاسم خویی
- حقوق جزای عمومی از دیدگاه فقه شیعه (در دست چاپ)
- مدارک تحریرالوسیله، در ۳ جلد، قصاص، دیات و حدود (در دست چاپ)
- تقریرات درس مرحوم سید محمد محقق داماد (دردست چاپ)
- تقریرات درس اصول مرحوم سید ابوالقاسم خویی(دردست چاپ)
- تقریرات درس فقه (میحث خمس) مرحوم سید حسین بروجردی(دردست چاپ)
مقالات
- بررسی احکام فقهی و حقوقی حمل و جنین (در پنج شماره)،[۴۰]
- بررسی احکام فقهی و حقوقی کودکان نامشروع،[۴۰]
- بررسی احکام فقهی و حقوقی حجب و حاجب و محجوبین،[۴۰]
- تعزیر یا تأدیب کودکان بزهکار[۴۰]
- تشریح[۴۱]
- اهداء گامت و توارث کودکی که از آن متولد میشود[۴۲]
- بررسی مسئولیت مطلق در حقوق کیفری (مقاله مشترک)،[۴۰]
- پیشگیری وضعی از جرایم تروریستی(مقاله مشترک).[۴۰]
- تداخل اسباب و مسبّبات در علم اصول و حقوق موضوعه(مقاله مشترک)[۴۳]
- حداد[۴۴]
مشاوره و راهنمایی پایان نامه ها
راهنمایی و مشاوره تنظیم پایان نامه‌های دانشجویی دانشگاه علوم قضایی[۴۵]
- قاچاق کالا از منظر حقوق کیفری، موازین فقهی
- مجازات حبس در نظام کیفری اسلام با تاکید بر فقه امامیه
- مبانی حق تسلط برنفس و عضو در حقوق حکیفری ایران
- محاربه و افساد فی الارض با تاکید بر جرایم راهزنی و سرقت مسلحانه در استان سیستان و بلوچستان
راهنمایی و مشاوره تنظیم پایان نامه‌های دانشجویی دانشگاه تهران[۴۶]
- شرح حال شیخ طوسی ره و ترجمه و تحقیق مباحث تفلیس حجر صلح حواله ضمان و شرکت از کتاب خلاف شیخ طوسی
- بررسی قائده حرمت اخذ اجرت بر واجبات
- ترجمه و تحقیق مباحث اسباب و مسقطات ضمان از کتاب عناوین میرعبدالفتاح مراغی
- مضاربه وشرکت وبررسی احکام آنها وتطبیق ان با قانون بانکداری اسلامی
- بررسی حجیت ظن شرح و ترجمه عائده چهل و یکم کتاب عوائد الایام
راهنمایی و مشاوره تنظیم پایان نامه‌های دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی[۴۷]
- اختلال روانی از نظر فقه و حقوق و روانپزشکی
- امنیت قضایی متهم در رسیدگی کیفری
- بررسی تطبیقی جرم خیانت در امانت در حقوق کیفری ایران و انگلیس
- پیشگیری از جرایم علیه امنیت ملی
- ترجمه و تحقیق قاعده اصاله الصحه از کتاب القواعد الفقیهه تألیف آیت‌الله سید حسن موسوی بجنوردی
- تروریسم و بغی در فقه و حقوق کیفری ایران
- حقوق مالکیت معنوی (حق اختراع) در فقه وقانون مدنی
- ضمانت اجرای کیفری تظاهر به عمل حرام درپرتو فقه امامیه و حقوق جزای ایران
- نقش بی احتیاطی در مسئولیت کیفری
- نقش عرف در حقوق کیفری ایران
- ضمان ید در فقه و حقوق مدنی
- جایگاه حقوقی کودکان نا مشروع
- مبانی فقهی و حقوقی مرگ مغزی و اهدا وپیوند اعضا
- زمان انتقال مالکیت مبیع در حقوق موضوعه وفقه
- بررسی تطبیقی انواع ومدت عده انحلال نکاح در حقوق ایران و مذاهب خمسه آیات الاحکام راجع به ارث و تطبیق آن در حقوق ایران و فقه امامیه با مذهب شافعی
- آیات الاحکام راجع به ارث و تطبیق آن در حقوق ایران و فقه امامیه با مذهب شافعی
- قاعده اتلاف
- عسر و حرج زوجه در طلاق به انضمام قوانین جدید
- مسئولیت پزشکان در مرگ و میر و نقص عضومادر و جنین
- بیع سلف در معاملات بانکی
- مسئولیت فروشنده در قبال فروش کالای خطر آفرین
راهنمایی و مشاوره تنظیم پایان نامه‌های دانشجویی دانشگاه پیام نور[۴۸]
- بررسی جرایم مجرمین یقه سفید از دیدگاه جرم شناسی با توجه به نظریه ساترلند
- قلمرو احوال شخصیه‌ایرانیان اهل تسنن و برخورد قواعد مربوط به نکاح و طلاق آنان بانظم عمومی
- بررسی فقهی و حقوقی اهداء گامت و جنین بامطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه
- نسب ناشی از تلقیح مصنوعی در قانون جدید
- تکلیف تعلیم و تربیت کودک در حقوق ایران
- اثرگذاری زمان و مکان بر ایجاد قوانین کیفری جمهوری اسلامی ایران
- بررسی تطبیقی حقوق صنفی معلمان ایران با توجه به اسناد بین المللی
- تعهدات خریدار در تجارت الکترونیک
- اشتراک و افتراق غصب و سرقت
- حضانت کودک در قانون مدنی و بررسی تطبیقی آن با فقه
رویکرد خلیل قبله ای در باره مساله وحدت اسلامی
خلیل قبله ای خویی در موضوع وحدت فی مابین مذاهب اسلامی دارای فعالیت هایی داشته که براساس آن میتوان این فقیه شیعه را جزء فقهای موثر بر وحدت اسلامی قلمداد نمود ، تدریس نزدیک به یک دهه در دانشگاه مذاهب اسلامی در دهه 70 از جمله اقدامات وی می یاشد ، در این همین راستا نامبرده اقدام به تالیف کتاب آیات الاحکام تطبیقی نمود که توسط انتشارات سمت برای دانشجویان این دانشگاه منتشر شد. نگارش کتابهایی در زمینه آیات‌الاحکام سابقه‌ای بس طولانی دارد و این آثار با روشهای مختلفی نوشته شده‌اند؛ برخی ترتیب آیات قرآن را در نظر گرفته‌اند که برادران اهل سنت و جماعت اغلب از این روش پیروی کرده‌اند. برخی دیگر ترتیب احکام را ملاک قرار داده‌اند که نویسندگان شیعه امامیه برخی این روش را دنبال کرده‌اند و برخی دیگر به ترتیب نزول احکام، کتاب خود را مرتب کرده‌اند. روش مولف (خلیل قبله ای خویی) در نگارش این کتاب، بر اساس تقسیم احکام به عبادات و عقود و تعهدات است که برگرفته از سرفصل دروس آیات‌الاحکام تطبیقی دانشکده فقه دانشگاه مذاهب اسلامی است. این کتاب برای دانشجویان رشته فقه و حقوق (امامیه، حنفی، شافعی) به عنوان منبع اصلی درس «آیات‌الاحکام» در مقطع کارشناسی به ارزش 4 واحد و در رشته‌های فقه شافعی، فقه و حقوق اسلامی در مقطع کارشناسی ارشد به عنوان منبع اصلی درس «آیات‌الاحکام» به ارزش 2 واحد تدوین شده است. راهنمایی و مشاوره چندین عنوان پایان نامه از جمله ضمانت اجرای کیفری تظاهر به عمل حرام درپرتو فقه امامیه و حقوق جزای ایران، قلمرو احوال شخصیه‌ایرانیان اهل تسنن و برخورد قواعد مربوط به نکاح و طلاق آنان بانظم عمومی، آیات الاحکام راجع به ارث و تطبیق آن در حقوق ایران و فقه امامیه با مذهب شافعی، بررسی تطبیقی انواع ومدت عده انحلال نکاح در حقوق ایران و مذاهب خمسه آیات الاحکام راجع به ارث و تطبیق آن در حقوق ایران و فقه امامیه با مذهب شافعی و ... از جمله سایر فعالیت های ایشان در امر وحدت اسلامی بشمار می آید.
منابع
- ↑ صدرائی خویی، علی؛ محله قاضی، زادگاه آیت الله خلیل قبله ای، 1392، مجله خوی نگار، 35(11): 16-18.
- ↑ محلۀ قاضي، زادگاه آيت الله قبله ای، صفحات 20 و 21 ، [۱]
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ آشنايي با زندگي و افكار آيت ا... قبله اي خويي، [۲]
- ↑ مرحوم میر موسی نقیبی، آغازگر تاسیس مدارس به سبک جدید در خوی، [۳]
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ زندگی نامه خلیل قبله ای ، [۴]
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ بایسته های فقه و حقوق / گفت و گو با آیت الله خلیل قبله ای خویی ، نشریه کیهان فرهنگی ، پیاپی 255-256 (دی و بهمن 1386)، [۵]
- ↑ آیت علم و اخلاق: بیان ویژگیهای شخصیتی و اخلاقی آیه‌الله حاج خلیل قبله‌ای خویی (ره)، مؤلف: سیدطه مرقاتی، ناشر: دار الصفا، سال چاپ: 1396، [۶]
- ↑ وب سایت معرفی تالیفات، آثار علمی و زندگی نامه خلیل قبله ای خویی، [۷]
- ↑ آیت‌الله قبله‌ای‌خویی:خانواده‌ام هیچ وقت مرا به کارهای ناروا وادار نکردند، [۸]
- ↑ الذریعة إلی أحکام الشریعة (کتاب البیع) تقریراً من دروس العلمین:آیة الله العظمی السید محمد الحجة الکوهکمری (قدس سره) و آیة الله العظمی السید أبوالقاسم الموسوی الخوئی (قدس سره)، لمقر ره: آیة الله الشیخ خلیل القبله ای الخوئی (قدس سره) (م 1437 ق)، انتشارات خویی، [۹]
- ↑ گلشن ابرار آذربایجان، [۱۰]
- ↑ ترجمه و تعلیق مبانی تکمله المنهاج ، [۱۱]
- ↑ ترجمة و تعلیق علی کتاب مبانی تکملة المنهاج : القصاص، قبله ای، خلیل، انتشارات سمت، سال 1390 ، [۱۲]
- ↑ ترجمة و تعلیق علی کتاب مبانی تکملة المنهاج : دیات ، قبله ای، خلیل، انتشارات سمت، سال 1394 ، [۱۳]
- ↑ تعلیق بر مبانی تکمله المنهاج (حدود و تعزیرات)، نویسنده خلیل قبله ای ، نشر میزان، سال 1400، [۱۴]
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ مراسم تشییع پیکر آیت الله قبله‌ای از استادان حوزه‌های علمیه خواهران، [۱۵]
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ارتحال آیت الله قبله ای، ثُلمه ای بر جامعه ی دینی و حوزه های علمیه است، آیت الله رشاد رییس شورای حوزه های علمیه استان تهران، [۱۶]
- ↑ عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي گفت: مرحوم آيت الله خليل قبله اي خويي به عنوان يك عالم رباني تجسم تمام فضيلت هاي علمي و عملي بود. [۱۷]
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ پیام تسلیت روابط عمومی دانشگاه امام صادق(ع) در پی درگذشت ایت الله قبله ای، [۱۸]
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ یام تسلیت دانشگاه مذاهب اسلامی به مناسبت درگذشت آیت‌الله قبله‌ای، [۱۹]
- ↑ بهترین قضات ایران دانش آموخته این دانشگاه هستند، [۲۰]
- ↑ اعلام جزئیات تاسیس دانشگاه عدالت، [۲۱]
- ↑ سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، [۲۲]
- ↑ درگذشتگان، سال بیست و هفتم ، شمارۀ سوم، آئینه پژوهش مــرداد و شهریــور 1395، [۲۳]
- ↑ پیام تسلیت «آیت‌الله موسوی اردبیلی» در پی ارتحال «آیت‌الله قبله‌ای»، [۲۴]
- ↑ حضرت آیت الله هاشمی شاهرودی درگذشت آیت الله قبله ای خویی را تسلیت گفت، [۲۵]
- ↑ پیام تسلیت نماينده آيت الله سيستاني به مناسبت درگذشت آیت‌الله قبله‌ای، [۲۶]
- ↑ سید صاحب خویی درگذشت آیت‌الله قبله‌ای را تسلیت گفت، [۲۷]
- ↑ پیام تسلیت حضرت آیت الله آملی لاریجانی ریاست محترم قوه قضاییه در پی درگذشت آیت الله قبله ای، [۲۸]
- ↑ عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي گفت: مرحوم آيت الله خليل قبله اي به عنوان يك عالم رباني تجسم تمام فضيلت هاي علمي و عملي بود.، [۲۹]
- ↑ پیام تسلیت وزیر دادگستری درپی ارتحال آیت‌الله قبله‌ای، [۳۰]
- ↑ پيام تسليت رییس دانشگاه عدالت در پي رحلت حضرت آية الله قبله اي خوئي (ره)، [۳۱]
- ↑ مدیر عامل خانه کتاب در گذشت حاج میرزا خلیل قبله‌ای را تسلیت گفت، [۳۲]
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ آیت‌الله قبله‌ای درگذشت، [۳۳]
- ↑ مراسم تشییع و تدفین آیت الله قبله ای برگزار می شود، [۳۴]
- ↑ تشییع پیکر آیت الله خلیل قبله ای خویی، [۳۵]
- ↑ مراسم ترحیم «آیت‌الله قبله‌ای» برگزار شد، [۳۶]
- ↑ مراسم ترحیم آیت الله قبله‌ای، [۳۷]
- ↑ موسوی خویی، سید ابوالقاسم، تکمله المنهاج، [۳۸]
- ↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ ۴۰٫۲ ۴۰٫۳ ۴۰٫۴ ۴۰٫۵ دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، فصلنامه دیدگاه های قضایی، [۳۹]
- ↑ دانشنامه جهان اسلام جلد 7 تاریخ=1382 ص= 342 ، ناشر= بنياد دائرة المعارف اسلامی ،[۴۰]
- ↑ مجله پایش، تاریخ 1386 ، سال ششم شماره چهارم
- ↑ نشريه علمي- پژوهشي فقه و حقوق اسلامي، 1393، سال4 ، شماره8
- ↑ قبله ای خویی، خلیل ، سال 1393 ، حداد ، دانشنامه جهان اسلام ،12ج ، [۴۱]
- ↑ پایان نامه های علوم قضایی و خدمات اداری، [۴۲]
- ↑ پایگاه پایان نامه های علوم اسلامی و انساتی، [۴۳]
- ↑ سازمان اسناد و كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، [۴۴]
- ↑ پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج)، [۴۵]
- ↑ قبله ای ، خلیل ، ایات احکام تطبیقی ، انتشارات سمت، [۴۶]
- صفحههای دارای پیوند خراب به پرونده
- عالمان شیعه معاصر
- عالمان ایرانی
- عالمان
- عالمان جهان اسلام
- نویسندگان اسلامی
- نویسندگان شیعه
- علمای اسلامی
- فقیهان شیعه
- علمای اهالی اذربایجان
- حوزه‌های علمیه ایران
- حوزه علمیه قم
- حوزه های علمیه عراق
- حوزه علمیه نجف
- حوزه علمیه خوی
- نویسندگان کتاب های درسی دانشگاهی
- پایان نامه های تقریبی
- دانشگاه های ایران
- دانشگاه اسلامی
- عالمان تقریبی