سوره دخان
| نام | سوره دخان |
|---|---|
| شماره سوره | ۴۴ |
| جزء | ۲۵ |
| ترتیب نزول | ۶۴ |
| مکی/مدنی | مکی |
| تعداد آیات | ۵۹ |
| تعداد کلمات | ۳۴۶ |
| تعداد حروف | ۱۴۷۵ |
سوره دُخان چهل و چهارمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۵ جای دارد. این سوره را از آن‌رو دُخان نامیده‌اند که آیه دهم آن، از عذابی به نام دخان (دود) برای کافران سخن گفته است. غرض سوره در یک کلمه خلاصه می‌شود، و آن این است که می‌خواهد کسانی را که به کتاب خدا شک دارند از عذاب دنیا و عذاب آخرت، انذار کند. و این غرض را در این سیاق بیان می‌کند که: قرآن کتابی است روشن که از ناحیه خدا نازل شده بر کسی که او به سوی مردم گسیل داشته، تا انذارشان کند. و به این منظور نازل کرده تا رحمتی از او به بندگانش باشد. و در بهترین شب نازل کرده، شب قدر که در آن شب هر امری بطور خلل‌ناپذیری تقدیر می‌شود. چیزی که هست مردم- یعنی کفار- درباره آن خود را به شک می‌اندازند، و با هوی و هوس خود بازی می‌کنند، و به زودی عذابی دردناک در دنیا از هر سو ایشان را احاطه می‌کند، آن گاه به سوی پروردگار خود برمی‌گردند، و خداوند بعد از فصل قضاء و محاسبه دقیق با عذابی جاودانه از ایشان انتقام می‌گیرد.
دخان
دخان به معنی دود است[۱].
مفهوم کلی سوره
- یادآورى توحید و نشانه‌هاى خدا در جان؛
- یادآورى رستاخیز و نشانه‌هاى آن، از جمله دخان؛
- بیان عظمت قرآن در شب پر بركت[۲].
اسامی سوره
- دخان،
- حم دخان[۳].
علت نام‌گذاری
- «سوره دخان»؛ سبب این نام‌گذارى آیۀ دهم آن است كه واژۀ «دخان» در آن به عنوان یكى از نشانه‌هاى قیامت آمده است[۴].
- «سوره حم دخان»؛ این اسم در ضمن روایتی از پیامبر(ص) آمده است البته اضافه شدن حم به اول سور حوامیم در همه سوره‌های حم دار مرسوم است و مختص این سوره نیست[۵].
تعداد آیات و کلمات و حروف
سوره دخان پنجاه‌و‌نه آیه دارد[۶]
سوره دخان سیصد‌وچهل‌وشش كلمه دارد[۷](لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
سوره دخان هزاروچهارصدوهشتاد‌ویك حرف دارده[۸]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).
اهداف و آموزه‌ها
هدف‌هاى اساسى سوره دخان عبارت‌اند از:
محتوا و موضوعات
محتوای سوره دخان را مى توان در هفت بخش خلاصه كرد:
- آغاز سوره از حروف مقطعه و سپس بیان عظمت قرآن است، با این اضافه كه نزول آن را در شب قدر براى اولین بار بیان مى كند؛
- در بخش دیگرى از توحید و یگانگى خدا و بیان بعضى از نشانه‌هاى عظمت او در جهان هستى است؛
- بخش مهمى از آن از سرنوشت كفار، و انواع كیفرهاى دردناك آنها سخن مى گوید؛
- در بخش دیگرى براى بیدار ساختن این غافلان قسمتى از سرگذشت موسی(ع) و بنى‌اسرائیل در مقابل فرعونیان و شكست سخت آنها، و نابودى و هلاكشان، گفتگو مى كند؛
- مساله قیامت و عذابهاى دردناك دوزخیان و پاداشهاى جالب و روح پرور پرهیزكاران قسمت دیگرى از آیات این سوره را تشكیل مى دهد؛
- موضوع هدف آفرینش، و بیهوده نبودن خلقت آسمان و زمین از موضوعات دیگرى است كه در آیات این سوره مطرح شده است؛
- سرانجام، سوره را با بیان عظمت قرآن همانگونه كه آغاز شده بود پایان مى دهد[۱۰].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پیامبر خدا(ص) روایت می‌كند كه فرمودند: «هر كس [شب جمعه سوره دخان را بخواند آمرزیده خواهد شد».
ابوهریره از پیامبر خدا(ص) روایت می‌كند كه فرمودند: «هر كس شبانه سوره دخان را بخواند، صبح می‌كند در حالى كه هفتاد هزار فرشته برایش استغفار مى كنند».
و نیز ابوهریره از حضرت رسول(ص) روایت كرده است كه فرمود: «هر كس سوره دخان را شب جمعه بخواند وارد صبح خواهد شد در حالى كه آمرزیده شده است».
ابوامامه از پیامبر خدا(ص) روایت می‌كند كه فرمودند: «هر كس سوره دخان را شب و روز جمعه بخواند خداوند در بهشت خانه اى برایش بنا خواهد نمود».
ابوحمزه ثمالى از حضرت باقر(ع) روایت می‌كند كه فرمود: «هر كس سوره دخان را در نمازهاى فریضه و نافله خود بخواند خداوند او را روز قیامت جزء امان یافتگان مبعوث خواهد فرمود، و او را زیر سایه عرش خود جا داده، حسابى آسان از او می‌كند، و نامه عملش را به دست راستش می‌دهد»[۱۱].
محل و زمان نزول
سوره دخان در مكه بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است[۱۲].
به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر(ص) در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد[۱۳].
محل و زمان نزول
سوره دخان در مكه بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است[۱۴].
به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد[۱۵].
فضای نزول
سوره دخان در فضا و غرض نزول با دیگر سور حم دار یکی است به نظر می‌رسد آنچه در این سوره متمایز است فضای انذار و تهدید مشرکان با انواع عذاب‌های دنیوی و اخروی می‌باشد البته این هشدارها در جواب عناد و لجاجت‌های مشرکان بوده است همچنین خداوند برای ثابت شدن این عذاب‌ها شاهد مثال هم از امت‌های گذشته مانند غرق شدن فرعونیان می آورد شاید که مشرکان پند گیرند[۱۶].
ویژگی
سوره دخان از سور " حوامیم" است (حوامیم هفت سوره از قرآن است كه با" حم" شروع مى شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره‌هاى مكى است)[۱۷]. سور حوامیم عبارتند از: سوره مؤمن، سوره فصلت، سوره شوری، سوره زخرف، سوره دخان، سوره جاثیه و سوره احقاف[۱۸].
پیامبر اسلام(ص) می فرمایند: هر چیزى را میوه ایست و میوه قرآن حوامیم است چه این سوره‌ها روضه‌هاى زیبا و معمورند كه متصلند بیكدیگر هر كه خواهد در مرغزار بهشت چرا كند باید كه حوامیم بخواند[۱۹]. و حاكم از ابن مسعود آورده كه گفت: حوامیم دیباى قرآن است[۲۰]. پیامبر اسلام(ص) در حدیثی فرمود: مَثَل سوره‌های حم دار در قرآن، مثل لباس حریر در میان لباس‌ها است[۲۱].
سوره دخان نیز همانند سوره زخرف با قسم به کتاب مبین آغاز شده است سوره‌ای که مسلمانان اهتمام ویژه‌ای برای قرائت آن دارند خصوصا شب نیمه شعبان، شب قدر ماه رمضان و شب‌های جمعه و ... .
قرائت این سوره در شب‌های جمعه برای تثبیت ایمان و تقویت یقین به قدرت خداوند متعال مستحب است در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام آمده است :«من قرأ حم التی یذكر فیها الدخان فی لیلة الجمعة أصبح مغفورا له»." كسى كه سوره دخان را شب جمعه بخواند صبح می کند درحالیکه آمرزیده شده است[۲۲]."
سوره دخان در هر دو ترتیب مصحف و نزول بعد از سوره زخرف قرار گرفته است.
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج 2، ص 333.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 23.
- ↑ التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 25.
- ↑ التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.
- ↑ الکشف و البیان، ج8، ص348.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 26.
- ↑ تفسیر نمونه، ج 21، ص 144.
- ↑ ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 22، ص 282.
- ↑ همان، ص 281.
- ↑ تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.
- ↑ همان، ص 281.
- ↑ تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.
- ↑ همان، ص61.
- ↑ تفسیر نمونه، ج 20، ص 3.
- ↑ التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313.
- ↑ منهج الصادقین فى إلزام المخالفین، ج 8، ص 123.
- ↑ ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج 1، ص 200.
- ↑ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص2.
- ↑ الموسوعة القرآنیة، خصائص السور، ج 8، ص106.
منابع
برگرفته از سایت معرفی سوره دخان - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir