سوره علق

سوره عَلَق یا اِقرا اولین سوره‌ای است که بر رسول الله(صلی الله علیه) نازل شده است. نام سوره برگرفته از آیه دوم است که اشاره به خلقت انسان از علق(خون بسته)دارد. این سوره اولین سوره‌ای است که بر پیامبر نازل شده و سیاق آیاتش چنان به هم ارتباط دارد که می‌توان گفت تمام سوره یکباره نازل شده است. این سوره نظیر سوره سجده، سوره فصلت، سوره نجم دارای سجده واجب است و به عَزائِم قرآن مشهورند که به عقیده شیعه در نماز نباید خوانده شود و خواندن آنها در حال حیض یا جنابت ممنوع است.

علق

به معنی خون بسته، کرم، زالو است.

اسامی و علت نام‌گذاری سوره

1. علق،
2. اقرأ باسم ربک،
3. إقرأ،
4. قلم.

• «سوره علق»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ دوم سوره می‌باشد.
• «سوره إقرا باسم ربک»؛ اولین آیۀ این سوره که در لسان پیامبر(صلی الله علیه) و صحابه در صدر اسلام استفاده می‌شد.
• «سوره إقرا»؛ اولین کلمۀ این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند، ابن جوزی، آلوسی و ماتریدی و ... استفاده شده است.
• «سوره قلم»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ چهارم این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند ابن‌النحاس، ابن‌جوزی و رسعنی و ... استفاده شده است.

نکته: به جهت اشتباه نشدن این نام با نام سوره قلم، سوره قلم را با اسم (ن و القلم) متمایز می‌کنند.

مفهوم کلی سوره

1. یادآوری توحید؛
2. پاس داشت مقام علم و قلم؛
3. رابطۀ سرمایه‌داری و سرکشی.

تعداد آیات و کلمات و حروف

1. سوره علق نوزده آیه دارد.
2. سوره علق هفتادودو کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)
3. سوره علق دویست‌وهشتاد حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه‌ها

• یادآوری توحید و آفریدگار هستی؛
• آگاهی بخشی نسبت به راه‌های نیک و بدی که فرا روی انسان است.

محتوا و موضوعات

• سوره علق در آغاز به پيغمبر اكرم(صلی الله علیه) دستور قرائت و تلاوت می‌دهد.
• و سپس از آفرینش این انسان با عظمت، از یک قطعه خون بی‌ارزش، سخن می‌گوید:
• و در مرحله بعد از تکامل انسان در پرتو لطف و کرم پروردگار، و آشنایی او به علم و دانش و قلم بحث می‌کند.
• در مرحله بعد از انسان‌های ناسپاسی که علی‌رغم این همه موهبت و اکرام الهی راه طغیان را پیش می‌گیرند سخن به میان می‌آورد.
• و سرانجام اشاره به مجازات دردناک کسانی که مانع هدایت مردم و اعمال نیک اند می‌کند.
• و سوره را با دستور سجده و تقرب به درگاه پروردگار پایان می‌دهد.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابی‌بن‌کعب از پیامبر(صلی الله علیه) روایت کرده که فرمود: «کسی که سوره علق را قرائت کند مانند آن است که تمام سوره‌های مفصّله را قرائت کرده».

محمدبن‌حسان از امام صادق(علیه‌السلام) روایت نموده که: «هر کس در روز یا شبش اقراء باسم ربک را قرائت کند و آنگاه بمیرد در روز یا شب آن شهید مرده، و خدا او را شهید برانگیزاند و او را زنده کند مانند کسی که در راه خدا با رسول اللَّه(صلی الله علیه) شمشیر زده است».

از پیامبر اسلام مروی است که «هر کسی این سوره را قرائت کند مانند آن است که سوره‌های مفصل را قرائت کرده است و در اجر همانند کسی است که در راه خدا شمشیر کشیده است و کسی که این سوره را در روی دریا بخواند خداوند او را غرق شدن نجات می‌دهد».

از رسول خدا مروی است که «هر کس این سوره را بر در انبار بخواند خداوند متعال آن را از هر آفت و سرقتی برای صاحبش ایمن نگه می‌دارد».

از امام صادق(صلی الله علیه) روایت شده است «هر کس موقع سفر این سوره را بخواند از سختی سفر در امان می‌ماند و هر کس در روی دریا این سوره را بخواند از رنج سفر دریایی ایمن می‌ماند».

محل و زمان نزول

سوره علق در مکه بر پیامبر(صلی الله علیه) نازل شده است.

سوره علق جزو اولین سوره‌های نازله بر پیامبر(صلی الله علیه) در سال اول بعثت می‌باشد.

فضای نزول

حداقل پنج آیه ابتدایی سوره علق در آغازین روز بعثت پیامبر(صلی الله علیه) نازل شده است بنابراین نوعی آماده‌سازی پیامبر برای دریافت و ابلاغ وحی و اشاره به مشکلات پیش روست. به همین خاطر آن حضرت را امر به خواندن با نام خدا می‌کند. زیرا که شروع و تداوم وحی با نام خدا و در پرتو علم الهی میسر است. شان نزولی هم که برای این سوره مطرح شده است همین مطلب را تایید می‌کند. با توجه به نزول این سوره در آغاز بعثت و تنهایی پیامبر(صلی الله علیه) و آزار و اذیت‌هایی که قومش خواهند نمود آیات بعدی هم همان موقع یا چند روز بعد به تناسب آن فضا نازل شده است.

ارتباط با سوره قبلی

چون خداوند سبحان سوره تین را به اسم و نام خود پایان داد سوره علق را هم نیز به نام خود شروع فرمود.

همچنین چون سوره مبارکۀ تین را با بیان نعمت‌های الهی به انسان پایان برده است، به اینکه او را به بهترین نظام و اعتدال خلق نموده حال آنکه او دوباره خود را به پائین‌ترین درجه رسانید. ساختار سوره علق هم متضمن بیان خلق انسان از پست‌ترین چیزها و ترقی آن به بالاترین درجات همانند علم به کتاب و تعلیم علوم و نیز طغیانش بر خداوند بزرگ است. پس این سوره را با ذکر اسماء حسنی شروع کرده است. همچنین چون در دو سوره سابق بیان منت‌های الهی بر پیامبر(صلی الله علیه) ذکر شده است این سوره نیز با بیان برترین منت الهی بر پیامبر(صلی الله علیه) که همان رسالت و انزال وحی می‌باشد آغاز کرده است.

ویژگی

مشهور در میان مفسران این است که سوره علق نخستین سوره‌ای است که بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه) و آله نازل شده و محتوای آن نیز مؤید همین معنی است.

سوره علق از سور مفصلات می‌باشد ابن قتیبه می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند.پ اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند.

روایتی است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید.

این سوره از سور عزائم است و آیۀ نوزده آن سجدۀ واجب دارد که هرکسی این آیه را بشنود یا بخواند، واجب است یک سجده به جا آورد. سور عزائم عبارتند از سوره‌های سجده، فصلت، نجم، علق که خواندن آنها در نماز جائز نیست.

منابع

برگرفته از سایت معرفی سوره علق - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir