جنگ یوم کیپور

جنگ یوم کیپور
نام رویداد	جنگ یوم کیپور جنگ اعراب و اسرائیل جنگ رمضان
تاریخ رویداد	۱۹۷۳ م
روز رویداد	۶ اکتبر
مکان رویداد	شرق کانال سوئز و ارتفاعات جولان
پیامدها	پیروزی نظامی اسرائیل پیروزی جزئی دیپلماتیک برای مصر

جنگ یوم کیپور یا جنگ اعراب یا جنگ رمضان، آخرین نبرد بین اعراب و اسرائیل است‌که از روز ششم تا بیست‌و‌پنجم اکتبر ۱۹۷۳م به مدت ۲۰ روز به طول انجامید. این جنگ با حمله غافلگیرانه مصر و سوریه علیه مواضع نیروهای اسرائیلی در شرق کانال سوئز و ارتفاعات جولان آغاز شد، مناطقی که شش سال قبل در جنگ شش‌روزه به تصرف قوای اسرائیل درآمده بود. حمله در آخرین ساعات یوم‌کیپور مقدس‌ترین روز در یهودیت، آغاز شد. روزی که از غروب ۹ مهر ماه آغاز می‌شود و یهودیان در آن روزه‌دار هستند. از آنجا که این جنگ در ماه اکتبر و ماه رمضان رخ داد به جنگ اکتبر و جنگ رمضان نیز معروف شده‌است. این جنگ موضع‌گیری‌های بین‌المللی گسترده‌ای را برانگیخت و در جریان آن آمریکا و شوروی، دو ابرقدرت وقت با ارسال گسترده تجهیزات نظامی و تدارکاتی به حمایت از متحدان خود پرداختند.

مقدمه جنگ

در دوران جمال عبدالناصر، رئیس جمهور فقید مصر (1956-1970)، مصر در جنگ 7 ژوئن 1967 به شدت شکست خورد، زیرا صحرای سینا، غزه و جولان به دست اسرائیل افتاد و به دنبال آن کرانه باختری و رود اردن.

پس از ماه‌ها پسرفت تاریخی، حماسه آزادسازی سینا و مقدمات جنگ آزادسازی آغاز شد و در ژوئن 1968 جنگ فرسایشی آغاز شد که استراتژی مصر را از مرحله استواری به مرحله بازدارندگی منتقل کرد.

در 28 سپتامبر 1970، رئیس جمهور عبدالناصر درگذشت و پس از او محمد انور سادات که چاره‌ای جز آماده شدن برای آزادسازی سرزمین اشغالی نداشت، که بیش از دو سال ادامه داشت، روی کار آمد. در آوریل 1973، یعنی 6 ماه قبل از جنگ، عراق حدود 20 فروند هواپیمای هاکر هانتر انگلیسی را به همراه خلبانان خود، طبق توافق قبلی بین دولت‌های دو کشور، به‌عنوان شکلی از همکاری هوایی، ارسال کرد.

شوروی به رئیس جمهور انور سادات توصیه کرد که 6 اکتبر 1973 را برای عبور از کانال سوئز و شروع حمله به ارتش اسرائیل انتخاب کند و مشاور ارشد روسی ژنرال واسیلیویچ "یوم کیپور" را به‌عنوان بهترین زمان برای حمله برای دستیابی به اهداف توصیه کرد. عنصر غافلگیری اطلاعات شوروی معمولاً 2 یا 3 بار در ماه ماهواره پرتاب می‌کرد، اما از 3 اکتبر 1973، 7 ماهواره برای پوشش خاورمیانه پرتاب شد که 17 روز طول کشید و اولین ماهواره 3 روز قبل از حمله در مدار قرار گرفت.

نتیجه جنگ

• بازگرداندن حاکمیت کامل مصر بر کانال سوئز و بازگشت کشتیرانی در این کانال از ژوئن 1975.
• مصر تمام اراضی خود را در شبه جزیره سینا پس گرفت.
• سوریه بخشی از بلندی‌های جولان از جمله شهر قنیطره را پس گرفت.
• این جنگ راه را برای توافق کمپ دیوید بین مصر و اسرائیل هموار کرد که در سپتامبر 1978 به دنبال ابتکار انور سادات در نوامبر 1977 برای بازدید از بیت المقدس امضا شد.

موارد مهم جنگ

• جنگ روز شنبه 6 اکتبر 1973 با حمله غافلگیرانه ارتش مصر و ارتش سوریه به نیروهای اسرائیلی مستقر در سینا و بلندی های جولان آغاز شد.
• نیروهای مصری در 20 کیلومتری شرق کانال سوئز نفوذ کردند و نیروهای سوری توانستند به عمق بلندی‌های جولان وارد شوند.
• دو کشور قدرتمند جهان در آن زمان (آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی) به طور غیرمستقیم در جنگ مداخله کردند، زیرا اتحاد جماهیر شوروی و چکسلواکی به سوریه و مصر تسلیحات دادند، در حالی‌که ایالات متحده تجهیزات نظامی به اسرائیل داد.
• در 12 اکتبر 1973، یعنی 6 روز پس از شروع جنگ، گلدا مایر، نخست وزیر اسرائیل، از آمریکا درخواست کمک کرد و در حالی‌که درگیری‌ها ادامه داشت، پل هوایی بی‌سابقه‌ای در تاریخ خود برای انتقال سلاح‌های پیشرفته به اسرائیل ایجاد کرد. برای جلوگیری از آنچه وزیر امور خارجه، هنری کیسینجر به‌عنوان یک فاجعه توصیف کرد.
• ایالات متحده با ماهواره‌های خود به هدایت اسرائیلی‌ها به مقصد حملات اصلی مصر، نقشه استقرار پدافند سام (موشک‌های زمین به هوا) و همچنین به نقطه ضعف در فاصله بین دو کشور کمک کرد. ارتش دوم و سوم که اسرائیلی‌ها در نهایت به آنها نفوذ کردند و از کانال عبور کردند و وارد خاک مصر شدند.
• اسرائیل نیز به جبهه سوریه در بلندی‌های جولان حمله متقابل انجام داد و آرامش جبهه مصر در نتیجه مواضع تاكتیكی به او كمك كرد.
• سوریه از مصر خواست‌که حمله به جبهه مصر را توسعه دهد تا فشار اسرائیل در جبهه سوریه کاهش یابد و در اینجا اختلاف نظر بین رهبران مصر در مورد شکل طرح توسعه رخ داد.
• اسرائیل با کمک آمریکا اطلاعات کاملی در مورد نیروهای مصری در شرق و غرب کانال، اندازه نیروهای توسعه و جهت محور اصلی به دست آورد.
• در صبح روز 14 اکتبر 1973، انور سادات تصمیم گرفت تا علیرغم مخالفت رئیس ستاد کل نیروهای مسلح سعدالدین الدین، برای محدود کردن حرکت خود و کاهش فشار بر جبهه سوریه، حمله را به سمت شرق توسعه دهد تا دشمن را به سمت غرب کوهستان هل دهد.
• نیروهای مصر به کمین اسرائیل افتادند که منجر به خسارات سنگینی در بین آنها شد که در آن حدود 2000 تانک و تجهیزات مدرن اسرائیلی از طریق پل هوایی وارد اسرائیل شدند.
• اسرائیل 250 تانک مصری را منهدم کرد، بنابراین نیروها عقب نشینی کردند و به سر پل‌ها بازگشتند و حمله با شکست مواجه شد و نیروهای مصری به دلیل قرار گرفتن پشت نیروهای خود در مقابل دشمن مجبور به توقف جنگ در جبهه خود شدند.
• در شب 14 اکتبر 1973، یک نیروی کوچک اسرائیلی توانست از کانال سوئز به سمت کرانه غربی آن عبور کند و شروع به محاصره ارتش سوم مصر کرد که باعث ایجاد شکاف بین صفوف نیروهای مصری به نام "شکاف Defressoir" شد. "
• در 17 اکتبر 1973، اسرائیل نیروهای خود را از دریاچه‌ها عبور داد، پس از متحمل شدن خسارات سنگین، کنترل منطقه گذرگاه را به دست گرفت و پلی بر روی کانال سوئز در منطقه Deversoir برای عبور تانک‌ها و عبور از شکاف ایجاد کرد.
• سه لشکر اسرائیلی به سمت غرب رفتند و منطقه وسیعی را که تا حومه شهر سوئز امتداد داشت، تحت کنترل گرفتند.
• در 21 اکتبر 1973، شورای امنیت قطعنامه آتش بس صادر کرد و اسرائیل و مصر آن را پذیرفتند، اما اسرائیل در 22 و 23 اکتبر نیروهای جدیدی را به سمت غرب کانال اعزام کرد تا نیروهای خود را در منطقه Deversoir تقویت کند.
• اسرائیل به جنگ ادامه داد و تا رسیدن به عقب ارتش سوم پیشروی کرد تا جاده صحرای مصر-سوئز را قطع کند و شهر سوئز را تصرف کند در 23 اکتبر شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه دیگری برای تأیید آتش بس صادر کرد و مصر و اسرائیل نیز با آن موافقت کرد.
• سادات از اتحاد جماهیر شوروی و آمریکا خواست برای اطمینان از آتش بس نیرو بفرستند.

تلفات و خسارات اعراب

• 8528 غیرنظامی و سرباز کشته و 19549 زخمی شدند.
• مصر: 500 تانک، 120 هواپیمای جنگی و 15 هلیکوپتر منهدم شد.
• سوریه: 500 تانک، 117 هواپیمای جنگی و 13 هلیکوپتر منهدم شد.
• عراق: 137 تانک و 26 هواپیمای جنگی منهدم شد.
• اردن: 18 تانک منهدم شد.

تلفات و خسارات اسرائیل

• 2656 کشته و 7250 زخمی.
• بیش از 340 زندانی.
• 400 تانک منهدم شد و تانک های دیگر توسط ارتش عرب تصرف شد.
• انهدام بیش از 300 هواپیمای جنگی و 25 هلیکوپتر.

اقدامات ایران

در طول این جنگ، حکومت شاهنشاهی ایران به هر دو طرف درگیر در این نبرد کمک‌رسانی کرد. از یک طرف، به فروش نفت به اسرائیل تداوم بخشید و نیاز اسرائیل را از این طریق برآورده می‌کرد و از سوی دیگر حریم هوایی خود را در اختیار هواپیماهای اتحاد جماهیر شوروی قرار داد تا از طریق حریم هوایی ایران بتوانند به عراق کمک تدارکاتی کنند. همچنین اقدام به فروش نفت به مصر نیز نمود، که این کار، موجب گسترش روابط ایران و مصر در سال‌های بعد شد.

حکومت شاهنشاهی ایران پس از پایان این جنگ نیز کوشش کرد نقش میانجی را بین اسرائیل و مصر بازی کند و از مشوقان اسرائیل برای بازپس دادن زمین‌های تصرف کرده در طول جنگ بود.

مرگ یک ابرجاسوس

در جنگ یوم کیپور موفقیت اولیه مصر و سوریه چشمیگر بود، اما ارتش رژیم اسرائیل با وجود غافلگیری به سرعت وارد عمل شد و با حملات هوایی توانست ارتش دو کشور را فلج کند و حمله شکست خورد. برای چند دهه نقش اشرف مروان داماد جمال عبدالناصر و دستیار انور سادات مبهم بود و وقتی اسنادی از جاسوسی او در دعوای اسرائیلی‌ها افشاء شد، مروان از بالکن آپارتمانش در لندن به پایین سقوط کرد، هرچند خانواده‌اش که نمی‌خواستند جاسوسی او برای اسرائیل را بپذیرند، این قتل را متوجه موساد کردند. در پنجاه سالگی این جنگ، مستندی در اسرائیل پخش شده که متکی بر اسناد و مصاحبه‌هایی نشان می‌دهد مروان چند روز قبل یعنی سوم سپتامبر 1973 به موساد اطلاع داده بود. بر اساس این اطلاعات، بنی پلد فرمانده وقت نیروی هوایی اسرائیل خواستار بمباران پیشگیرانه مواقع مصر و سوریه شده بود اما گلدا مئیر نخست وزیر وقت اسرائیل با این حمله مخالفت کرد و بعداً در بررسی‌های محرمانه نهادهای این رژیم او مسئول خسارات صهیونیست‌ها در مراحل ابتدایی این جنگ شناخته شد.

از یوم کیپور تا یوم الاقصی

عملیات طوفان‌الاقصی در سالروز جنگ 1973 اعراب و اسرائیل که به جنگ یوم‌کیپور یا جنگ رمضان نیز مشهور است، به وقوع پیوست و فلسطینی‌ها نیز روز عملیات را که تاکنون صدمه جدی به اسرائیل زده است یوم‌الاقصی در پاسخ به یوم‌کیپور معرفی می‌کنند. طوفان الاقصی، عملیاتی است‌که موجب کشته شدن بیش از هزار اسرائیلی و زخمی شدن قریب به سه هزار تن از آنها شده است. جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس)، بر اساس آمار‌های منابع اسرائیلی، حدودا ۱۵۰ شهروند و نظامی اسرائیلی را نیز به اسارت گرفته است. با این همه، یکی از نکات قابل توجه در قالب عملیات طوفان الاقصی، غافلگیری گسترده رژیم اسرائیل در بحبوحه انجام این عملیات است. مساله‌ای که مخصوصا با توجه به تسلط و رصد هوایی مداوم نوار غزه از سوی دستگاه‌های اطلاعاتی و جاسوسی اسرائیل و همچنین وجود جاسوسان این رژیم در منطقه مذکور، خود یک پیروزی بزرگ برای مقاومت فلسطین است.

منابع

• الموسوعةحرب 6 أكتوبر 1973.. يوم فاجأت الجيوش العربية إسرائيل،الجزيرة،، aljazeera.net،تاریخ درج مطلب 6/10/2023، اخذ شده در تاریخ 1403/1/27.
• حرب يوم الغفران.. المعركة التي غيرت إسرائيل، eurasiaar.org،تاریخ درج مطلب 9 أكتوبر 2021، اخذ شده در تاریخ 1403/1/27.
• مراسلو الجزيرة نت سياسة حرب أكتوبر .. ما الذي كشفت عنه وثائق الأرشيف الأميركي بعد نصف قرن؟، aljazeera.net،تاریخ درج مطلب 6/10/2023، اخذ شده در تاریخ 1403/1/27.
• حرب أكتوبر 1973..لحظة التكاتف العربي في المواجهة الكبرى، almayadeen.net،تاریخ درج مطلب 4 اکتبر 2023، اخذ شده در تاریخ 1403/1/27.
• جنگاوران؛ جنگ سال 1973 یوم کیپور، jangaavaran.ir،اخذ شده در تاریخ 1403/1/27.
• موساد دریافت اطلاعات از داماد جمال عبدالناصر در آستانه جنگ یوم کیپور را تایید کرد، isna.ir،تاریخ درج مطلب ۱۷ شهریور ۱۴۰۲، اخذ شده در تاریخ 1403/1/27.