ابومسلم خراسانی

نام	ابومسلم خراسانی
نام کامل	بهزادان پور ونداد هرمزد
لقب	امیر آل‌محمد • صاحب الدعوة امین آل محمد • امیر آل محمد • صاحب‌ الدولة العباسیة
تولد	حوالی سال ۱۰۰ یا ۱۰۵ هجری قمری
نام اصلی	بهزادان (پسر ونداد)
شناخته‌شده برای	براندازی امویان و روی کار آوردن عباسیان
مخالفان	بنی‌امیه • بعدها بنی‌عباس
دین	اسلام
منصب	امیر خراسان• داعی بنی‌عباس در خراسان
محل زندگی	اصفهان • کوفه • مرو
رهبری	جنبش سیاه‌جامگان
اقدامات مهم	داعی بنی‌عباس • رهبر قیام علیه بنی‌امیه
درگذشت	۱۳۷ق • بغداد

عبدالرحمن بن مسلم معروف به ابومسلم خراسانی یکی از بزرگترین سرداران عباسی در ابتدای خلافت آنها و از ارکان اصلی قدرت یافتن آنها محسوب می شود. وی در سال 100 هجری در روستایی به نزدیکی اصفهان متولد شد.

در جوانی با ابراهیم امام • ابراهیم عباسی که برای سقوط امویان و برپایی خلافتی جدید تلاش می کرد، ملاقات کرد و پس از نشان دادن مهارت، کارآیی و وفاداری خود، از سوی ابراهیم مأموریت یافت که به خراسان رفته و مردم را به طور علنی به سوی ابراهیم و نهضتش و قیام علیه امویان دعوت کند.

در کوفه به سن رشد رسید و در نوزده سالگى به جمع یاران «ابراهیم امام» (فرزند محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب‏) پیوست. او بعد از جنگ‌ها و نبردهای فراوانی که داشت سرانجام در سال 137ق و در زمان خلافت منصور دوانقی کشته شد. ابومسلم یکی از افراد مبهم تاریخ اسلام است که تعابیر ضد و نقیضی از وی در دوره‌های تاریخی و حکومت‌های مختلف منتشر شده است.

مختصر شرح حال ابو مسلم خراسانی

عبدالرّحمن بن مسلم (یا عثمان) بن یسار بن شذوس بن جودرن از فرزندان بزرگمهر بن بختکان،‏ معروف به ابومسلم خراسانی در سال 100ق در اصفهان پاى به عرصه وجود نهاد و در کوفه به سن رشد رسید. او در نوزده سالگى به خدمت ابراهیم امام (فرزند محمد بن علی بن عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب‏) درآمد. وى که آثار هوش و زیرکى را در او مى‏دید در احترامش کوشید و بدو پیشنهاد کرد تا نام و کنیه ه‏اى دیگر برگزیند، و او نام و کنیه عبدالرحمن و ابومسلم را بر خود نهاد.

گزارش شده است که نام پدر او پیش از آن‌که اسلام بیاورد، بنداذ هرمز و نام خودش «بهزادان» بود.

ابومسلم در سال 137ق، و در زمان خلافت منصور دوانقی(دوانیقی) و هنگامی که به ملاقات او رفته بود کشته شد، بدین ترتیب که افرادی با علامت این خلیفه عباسی از پشت پرده بیرون ریخته و وى را با خنجر تکه‌تکه کردند.

ابومسلم، بیشترین نقش را در برافتادن امویان و برآمدن عباسیان برعهده داشت. افراد زیادی سعی در نابودی دولت اموی داشته و در این راه، سپاهیان زیادی جمع‌آوری کردند، ولی در نهایت، شکست خوردند.

«ابراهیم امام» که یکی از مبارزان بود، ابومسلم را به فرماندهی پیروانش گماشت و در سال 124ق وى را براى گرفتن بیعت به خراسان گسیل داشت. او چند سالى در آغاز به طور نهانى براى بنی‌عباس از مردم بیعت گرفت. در سال 128 ق ابراهیم امام نامه‌هایى به پیروانش در خراسان نگاشت و به موجب آن نامه‌ها، سرزمین خراسان را رسماً تحت فرمان ابومسلم گذاشت و تأکید کرد که وى در امور مربوط به حکومت و بیعت، استقلال تام دارد و ابو مسلم همچنان بیعت پنهانى را پى گرفت.

او در فصاحت و بلاغت، کم‌نظیر و مسلط به زبان‌های فارسى و عربى بود. از وى پرسیدند چگونه بدین مقام رسیدى پاسخ داد: «کار امروز را به فردا نگذاشتم». پس از مرگ ابومسلم یارانش ادعا کردند که وى نمرده است. این گروه به مسلمیه معروف‌اند و ابومسلم را امام می‌دانستند.

شخصیت مبهم ابومسلم خراسانی در تاریخ

در مورد شخصیت ابومسلم، گزارش‌های ضد و نقیضی در دوره‌های تاریخی و حکومت‌های مختلف وجود دارد، از جمله این‌که در برخی منابع، او را امین آل محمد نامیده‌اند! با آن‌که سقوط امویان مرهون تلاش‌های خستگی‌ناپذیر ابومسلم بود، اما در نهایت جانب عباسیان را گرفت، همانانی که اندکی بعد پس از تسلط بر امور هم او را کشتند و هم امامان معصوم را!

او همچنین شمار زیادی از مردم خراسان و نواحی دیگر را به قتل رساند، و حتی به سرکوب قیام شیعی شریک بن شیخ پرداخته و او و یارانش را به قتل رساند. یکی از نوادگان جعفر‌ بن ابی‌طالب به نام عبدالله‌ بن معاویه به سبب این‌که رقیب عباسیان بود، به دست ابومسلم کشته شد. او هرچند جسد یحیی بن زید علوی را که امویان کشته و بر دار کرده بودند، به زیر آورد و احترام کرد و بسیاری از قاتلانش را نیز کشت.

اما با این همه، در ایام دعوت نیز اگر مردی علوی بر ضدّ امویان قیام می‌کرد و پیروزی‌هایی به دست می‌آورد و برای آینده عباسیان خطری به شمار می‌آمد، او در سرکوبشان درنگ نمی‌کرد، برای نمونه؛ عبدالله بن معاویه علوی که در اواخر ایام امویان قیام کرد و برخی از شهرهای جبال و فارس را گرفت، به دستور ابومسلم گرفتار و کشته شد و یا در زندانش درگذشت.

دیدگاه شهید مطهری درباره ابومسلم خراسانی

از این‌رو است که برخی اندیشمندان معاصر معتقدند: «البته ابومسلم سردار خیلى لایقى است، به مفهوم سیاسى، ولى فوق العاده آدم بدى بود؛ یعنى آدمى بود که اساساً بویى از انسانیت نبرده بود. ابومسلم نظیر حجاج بن یوسف است... ابومسلم را می‌گویند: شش‌صد هزار نفر آدم کشته. به اندک بهانه‌اى همان دوست بسیار صمیمى خودش را می‌کشت و هیچ این حرف‌ها سرش نمی‌شد که این ایرانى است یا عرب که بگوییم تعصب ملى در او بوده است».