خطابیه

خطابيه ‏از «غلاة» و پيرو ابو الخطاب محمد بن مقلاص بن راشد بودند که اسماعيل يا ابو طياب نيز کنيه داشت. وی از غلات شيعه و دست‏اندرکاران امامت اسماعيل بن جعفر بود. کشّى روايت مى‏ کند که امام جعفر صادق (ع) فرمود لعن اللّه ابا الخطاب و لعن اللّه من قتل معه و لعن اللّه من بقى منهم و لعن اللّه من دخل قلبه رحمة لهم.

شرح حال

ابو الخطاب در کار امامت اسماعيل بن جعفر دست داشت و نخست از اصحاب امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) بود. ابو حاتم رازى در کتاب «الزينه» که از تأليفات قرن چهارم هجرى است، نام ابو الخطاب را جزء مؤسسان اسماعيليه آورده است.در آثار اسماعيليه در دو کتاب به تفصيل از عقايد ابو الخطاب سخن رفته، نخست کتاب مشهور «ام الکتاب» است که از کتب سرّى و مقدس اسماعيليان آسياى ميانه مى‏ باشد که ولاديمير ايوانف آن را کشف و به طبع رسانيد، در اين کتاب ابو الخطاب مقامى بلند دارد و به عنوان مؤسس فرقه اسماعيليه ياد شده و در عظمت مانند سلمان فارسى دانسته شده است. ديگر آثار نصيريه است که مطالبى راجع به ابو الخطاب در آن ها است. نوبختى و ابى خلف اشعرى و کشّى، نخستين کسانى هستند که در کتاب هاى خود درباره گزافه ‏گوئي هاى ابو الخطاب و يارانش سخن گفته ‏اند.به قول عبد الکریم شهرستانى، ابو الخطاب امامان را نخست پيغمبر و سپس خدا مى ‏پنداشت و به الوهيت جعفر بن محمد (ع) و پدران او قائل بود و مى‏ گفت که حضرت امام جعفر صادق (ع) خداى روزگار خويش است و او آن کسى نيست که وى را حس مى‏ کنند و از وى روايت مى ‏کنند، چون از عالم بالا به اين جهان نزول کرده و به صورت انسان مجسم شده است.

تغییر در اعتقادات

در منابع مربوط به فرق و نحل آمده است که ابو الخطاب هیچ گاه بر یک روش استقامت نداشته است. ابتدا مدعی می شود که وصی امام صادق علیه السلام است و از حضرت اسم اعظم خدا را آموخته است. در مرحله بعد ادعا می کند که امامان در واقع نبی هستند. و در ادامه می گوید که پیامبر صلوات الله علیه و امام علی و بقیه امامان خدا هستند.همچنین در برخی از مواضع خودش را پیامبر می خواند. هنگامی که دختر وى از دنیا می رود و او را به خاک می سپرند، يونس بن ظبيان که از پیروان ابو الخطاب بود، بر سر قبرش حاضر می شود و خطاب به او می گوید: السلام عليک يا بنت رسول اللّه، يعنى اى دخت پيغمبر بر تو درود باد.بعد از آن که امام صادق علیه السلام او را به دلیل اعتقادات باطلش لعن و طرد کرد، خودش ادعای خدایی کرد.

سر انجام

نوبختى مى ‏نويسد هنگامى که خبر سخنان غلوآميز ابو الخطاب و یارانش به عيسى بن موسى والى کوفه رسيد، با آنان جنگید و هفتاد تن از ایشان را در مسجد کوفه کشت و نیز ابو الخطاب را گرفته به قتل رسانيد و جسدش را بر دار کرد.