طیب کیران

یکی از آثار مهم او در تصوف

نام	أبو عبدالله محمد الطیب بن عبدالمجید بن عبدالسلام بن کیران الفاسی
نام‎های دیگر	الطیب بن کیران شیخ الإسلام عالم الأعلام خاتمة المحققین، وحامل رایة المدققین
درگذشت	1227ق

الطیب بن کیران (1172هـ — 1227هـ = 1758م — 1812م) مفسر وفقیه مالکی از فقهای فاس و از بزرگان تصوف سنی در مغرب بود.

نسب

او أبوعبدالله محمد الطیب بن عبدالمجید بن عبدالسلام بن کیران الفاسی که زادگاه اجدادی او بود.

تولد و تربیت

او در شهر فاس به سال 1172هـ/1758م، از خانواده ابن کیران که در فاس مشهور است متولد شد. این شهر مملو از علمای برجسته بود. خانواده او در اندلس و القراویین زندگی می کردند. طبقاتی از تجار، علما و قضات زیادی در این شهر ساکن بودند. بسیاری از اهالی آن از دوران باستان به این شهر و شهرهای مختلف نقل مکان کرده اند. او در خانواده ای بزرگ شد که به علم و درستی و اعتبار شهره بود. پدرش از علمای الهی بود که مشتاق تربیت فرزندانش به نیکی و عشق به علم و دانش بود و طیب بن کیران از همان اوایل زندگی نشانه‌هایی از درخشش و هوش و کوشش داشت. او حافظه ای قوی داشت که همسالانش به آن شهادت می دادند. در مدت کوتاهی به دانش زیادی دست یافت و چون بزرگانش این درخشش اولیه در حصول و فهم را دیدند شروع کردند به معرفی او در مجالس علم و علما.ایشان دروس حدیث و فقه و عربی را که جمع کثیری از طلاب در آن حاظر بودند می خواند و در آن زمان به سن بیست سالگی نرسیده بود، از همان اول تحقیق و بررسی در تحصیل را لازم می دانست.

اساتید

شیخ ابن کیران علوم شرعیه و ادبی را در فاس فرا گرفت که بعضی از اساتیدی که از محضرشان بهره برده است عبارتند از:

أبو عبدالله محمد بن قاسم جسوس (ت 1182هـ).

أبو حفص عمر بن عبدالله بن یوسف بن العربی الفاسی الفهری (ت 1188هـ).

أبوالحسن زین العابدین المدعو زیان بن هاشم العراقی الحسینی (ت 1194هـ).

أبو عبدالله محمد بن الحسن بن مسعود البنانی (ت 1194هـ).

أبو محمد عبدالکریم بن علی الزهنی الیزغی (ت 1199هـ).

أبو عبدالله محمد التاودی بن الطالب بن علی بن سودة (ت 1209هـ).

به دلیل آنچه در اوایل درخشش در آن دیده بودند، مورد تأیید گروه زیادی از علما قرار گرفت. و در میان آن ها می توان به افراد زیر اشاره کرد:

زین العابدین بن هشام العراقی الحسینی.

أبو عبدالله محمد بن عبدالسلام الناصری الدرعی.

أبو عبدالله محمد ابن سالم الحفناوی محقق شافعی در سرزمین مصر که برای او اجازه مطلق صادر کردو بسیار افراد دیگر از این دست است.

أبو محمد الفاسی عبدالقادر بن أحمد بن العربی بن شقرون (ت 1219هـ).

أبو عبدالله محمد بن عبدالسلام الناصرالدرعی (ت 1239 هـ).

شاگردان

شیخ در زمان خود با تلفیق علوم، فروع و منشأ معقول و نقلی بی نظیر بود و در زبان عربی دارای سابقه طولانی داشت.

او به عنوان استاد در میان روستاییان مشغول به کار بود و تدریس از جمله هنرهایی که در آن ممتاز بود که عبارتند از تفسیر، منطق، تصوف، نحو و بلاغت و در بیشتر این هنرها با کوشش های فراوان به شهرت رسید. از این رو نزد سلطان سلیمان که در بسیاری از مشکلات با او مشورت می کرد واحترام زیادی برای او قائل بود. و بعد از اینکه نبوغ او ظاهر شد و شهرت علمی او در همه جا پیچید، شاگردان فراوانی از او درخواست تدریس نمودند پس مردم زیادی از او بهره بردند و عده زیادی به دست او در علوم مختلف متبحر شدند که برجسته ترین آنها عبارتند از:

پسرش أبی بکر.

المولى سلیمان که همه جا با او همراه بود.

الشیخ المجدد أحمد بن عجیبة.

الشیخ حمدون بن الحاج.

الشیخ عبدالقادر الکوهن.

أبی عبدالله الزروالی.

أبی عبدالله ابن منصور.

محمد التهامی ابن الحاج محمد البوری.

محمد بن الحسن أقصبی.

محمد المدنی الغربی.

محمد بن عبدالرحمن الفلالی.

العربی بن محمد الدمناتی.

القاضی مولای عبدالهادی بن عبدالله العلوی.

الولید العراقی.

و ... .

آثار

شیخ بن کیران در تمام فنون دانشی تألیف داشته و کتابهایش منحصر به یک فن دانش بشری نبود، بلکه تمام زمینه های علمی را در بر می گرفت، شیخ عبدالقاهر آل کوهن (متوفی 1254 ق) از شاگردان مهم او می گوید: او بیشتر هنرها و علوم را با رویکردی اجتهادی بررسی می کرد و اگر ادامه می یافت به نتایج قابل ملاحظه ای دست می یافت .او از هرگونه تقلید کورکورانه پرهیز داشت». از جمله اثرات آن:

تفسیر

تفسیر من سورة النساء إلى غافر.

تفسیر طرف من البقرة.

جواب على السید حمدون بن الحاج فی قوله تعالى: « فذلکن الذی لمتننی فیه» به شعر.

مجموع من الرسائل التفسیریة.

حدیث

شرح العشرة الأخیرة من الأربعین النوویة.

تقیید فی قوله صلى الله علیه وسلم: لا یدخل الجنة ولد زنى ولا ولد ولده.

حکم لفظة: "قال" فی سند الحدیث.

تقیید فی حدیث القراریط.

فقه

تقیید على قول خلیل فی مختصره.

تقیید فی السترة نظما ونثرا.

شرح الرسالة القیروانیة.

تقیید على المختصر الخلیلی والقضاء فی التطوع بموجبها.

جواب على سؤال متعلق بزنا امرأة فی عصمة زوجها.

جواب على سؤال المولى سلیمان حول نزع العمال أموال الناس وإخفائها فی الزوایا وأکلها بالباطل.

جواب فی مسألتی کیفیة رفع الیدین فی الدعاء أدبار الصلوات.

ادبیات

نظم بدیع فی المجاز والاستعارة.

أرجوزة فی الشرفاء القادریین.

تقیید فی حقیقة الهمزة المسهلة وحقیقة التسهیل.

تقیید فی حقائق النکرة واسم الجنس وعلمه والمفرد بلام الحقیقة.

تقیید على تلخیص المفتاح.

تقیید فی مسألة نحویة بباب الاستثناء.

تقیید فی لو الشرطیة.

عقاید

شرح توحید المرشد المعین.

تقیید حول زیارة الأولیاء والتوسل بهم.

تقیید حول التعلق بالأنبیاء والصالحین.

تقیید تزاور أهل الجنة وتحسرهم.

تقیید فی قول الغزالی لیس فی الإمکان أبدع مما کان.

قصیده ای در شعب ایمان.

قصیدای در مراتب وحی.

جواب لأمیر المؤمنین سلیمان عن مسألة الکسب وخلق أفعال العباد.

شرح کتاب الإیمان من الإحیاء للغزالی.

شرح کتاب العلم من الإحیاء.

تصوف

شرح الصلاة المشیشیة.

شرح الحکم العطائیة.

شرح نصیحة أبی العباس الهلالی.

شرح کتاب العلم من الإحیاء للغزالی.

عقد نفائس الآلی فی تحریک الهمم العوالی.

سیره

شرح على ألفیة العراقی در سیره.

به اضافه تالیفات دیگری از ایشان در منطق ، فلسفه و موضوعات مختلف.

آثاری در مورد او

کتاب "الرؤیة الصوفیة عند الشیخ الطیب بن کیران: معالم وحقائق. وتحقیق کتابه: عقد نفائس اللَّآل فی تحریک الهمم العَوال إلى السُّمُو إلى مراتب الکمال" تألیف: دکتر مصطفى الحکیم.

وفات

وی در صبح روز جمعه شانزدهم محرم سال 1227 ق / 1812 م وفات یافت و تشییع جنازه او با حضور بسیاری از مردم به انجام رسید.