نماز جماعت

منبع : دانشنامه اسلامی

عنوان مقاله	نماز جماعت
زبان مقاله	فارسی

نماز جماعت برگزاری نماز به صورت گروهی است که در آن تمامی اذکار و حرکات نماز توسط یک نفر به عنوان امام جماعت بجا آورده می شود و بقیه در حمد و سوره نماز سکوت و در حرکات نماز از او تبعیت می کنند. نماز جماعت تجلى وحدت مسلمانان و تشكل آنان است. در روايات اسلامى براى شركت در نماز جماعت، ثواب بسيارى شمرده شده است. تا جايى كه اگر تعداد نمازگزاران بيش از ده نفر باشند، ثواب هر ركعت از نماز هر يك از آنان قابل شمارش نيست.[۱]

چگونگی برگزاری نماز جماعت

در این ‌نماز، امام‌ جماعت‌، به ‌نمایندگی ‌از نمازگزاران‌، در ركعتهای ‌اول ‌و دوم‌ حمد [و سوره‌] را می‌خواند و نمازگزاران‌، ضمن ‌پیروی ‌از امام ‌در حركات‌ و اعمال ‌نماز، بقیه ‌ذكرهای‌ نماز را در این ‌دو ركعت‌ و همه ‌ركعتهای ‌بعد با صدای‌ آهسته‌ می‌خوانند. نمازگزار (مأموم‌) نباید در افعال ‌نماز به‌ عمد از امام ‌جماعت ‌پیشی ‌بگیرد.

به‌ نظر مشهور فقهای ‌امامی‌، نماز عید فطر و نماز عید قربان‌، در صورت ‌وجود همه‌ شرایط‌ وجوب‌ (از جمله‌ حضور امام‌ معصوم‌)، باید به‌ جماعت‌ خوانده ‌شوند. [۲] و مستحب است نمازهای واجب خصوصا نمازهای یومیه را به جماعت بخوانند و در نماز صبح و مغرب و عشا، خصوصا برای همسایه مسجد و كسی كه صدای اذان مسجد را می شنود بیشتر سفارش شده است.[۳]

نماز جماعت در قرآن

خداوند در قرآن کریم‌ می‌‌فرماید: «واقيموا الصلاة وآتوا الزكوة واركعوا مع الراكعين؛[۴] نماز را به پای دارید و زکات دهید و همراه ركوع كنندگان ركوع نمائید». یعنی همان گونه كه امر به نماز كرده، به برپايى آن به صورت جماعت دستور داده است.‌‌

«یا مَرْیَمُ اقْنُتی لِرَبِّكِ وَاسْجُدی وَارْكَعی مَعَ الرَّاكِعینَ؛ اى مریم، فرمانبرِ پروردگار خود باش و سجده كن و با ركوع كنندگان ركوع نما».[۵]

«فَإِذا قَضَیْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْكُرُوااللَّهَ قِیاماً وَقُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقیمُواالصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنینَ كِتاباً مَوْقُوتاً‌‌‌‌؛[۶] و چون نماز را به جاى آوردید، خدا را - در همه حال - ایستاده و نشسته و بر پهلو آرمیده، یاد كنید. پس چون آسوده خاطر شدید، نماز را - به طور كامل - به پا دارید، زیرا نماز بر مؤمنان، در اوقات معین مقرر شده است».

در این آیات توصیه به نماز جماعت و انجام عبادت همراه دیگران شده است، زیرا اسلام به اجتماع سفارش كرده است. خداوند در فاصله جمعه تا جمعه سى و پنج نماز بر مردم فرض و مقرر كرده، كه يكى از آن‌ها را در جماعت واجب فرموده و آن نماز جمعه است، اما جماعت در نمازهاى ديگر واجب نيست ولى مستحب است و هر كس بدون علت از اين سنت و از جماعت مسلمانان روى گرداند نمازى براى او نيست و كسى كه سه جمعه پياپى بدون داشتن عذرى نماز جمعه را ترك كند منافق است.‌‌ و نماز انسان در جماعت بر بيست و پنج نماز فرادا برترى دارد.[۷]

نماز جماعت در روایات

1- برتری نماز جماعت:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «صلاة الجماعة افضل من صلاة الفرد بخمس و عشرین درجة؛ فضیلت نماز جماعت بیست و پنج برابر نماز فرادا می‌‌باشد».[۸]

2. حکمت نماز جماعت:

امام رضا علیه السلام فرمود: «انما جعلت الجماعة لئلا یکون الاخلاص والتوحید والاسلام والعبادة لله الا ظاهرا مکشوفا مشهورا؛ علت تشریع نماز جماعت آن است که اخلاص و اسلام و توحید و عبادت برای خداوند متعال در معرض دید عموم و ظاهر و مشهور در میان مردم باشد».[۹]

3- حضور در جمع و جماعت:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ان الشیطان ذئب الانسان کذئب الغنم یاخذ الشاة القاصیة والناحیة فایاکم والشعاب و علیکم بالجماعة والعامة والمسجد؛ شیطان گرگ انسان است، همانند گرگ گوسفندان که همیشه میش‌های دورافتاده و کناره‌گیر را می‌‌گیرد. پس، از دسته‌بندی‌ها (گروه‌گرائی و خط‌بازی) بپرهیزید و بر شما باد به حضور در جماعت و مجالس عمومی‌‌ و مسجد».[۱۰]

4- بی‌اعتنائی به نماز جماعت:

امام باقر علیه السلام از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می‌‌فرماید که حضرتش فرمود: «من سمع الندآء فلم یجبه من غیر علة فلا صلاة له؛ هر که صدای اذان جماعت را بشنود و بدون هیچ عذری اجابت نکند نماز ندارد (نمازش مقبول نیست)».[۱۱]

5. کیفر ترک نماز جماعت:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «لینتهین اقوام لایشهدون الصلاة او لامرن مؤذنا یؤذن ثم یقیم ثم امر رجلا من اهل بیتی - و هو علی علیه السلام - فلیحرقن علی اقوام بیوتهم بحزم الحطب لانهم لایاتون الصلاة؛ آنان که در نماز جماعت حاضر نمی‌‌شوند لازم است از این کار خودداری کنند وگرنه دستور خواهم داد مؤذن اذان و اقامه بگوید. آنگاه - پس از اقامه جماعت - یکی از اهل بیت خود را (که علی علیه السلام باشد) فرمان می‌‌دهم تا خانه‌های کسانی را که در جماعت حاضر نشده‌اند، با بسته‌های هیزم به آتش کشد».[۱۲]

6. نماز جماعت، میزان شناسایی:

پیامبر گرامی ‌‌اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «ان سئلت عمن لم یشهد الجماعة فقل: لااعرفه؛ اگر درباره کسی که به نماز جماعت حاضر نمی‌‌شود از تو سؤالی نمودند، بگو من او را نمی‌‌شناسم».[۱۳]

اهمیت نماز جماعت

غیر از آثار فردی و اجتماعی نماز جماعت (که به آن‌ها اشاره خواهد شد) پاداش‌های عظیمی ‌‌برای آن بیان شده که در این جا به بعضی از روایات، اشاره می‌‌شود. از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که: «من سمع النداء فلم یجبه من غیر علة فلا صلاة له؛[۱۴] نماز کسی که صدای اذان را بشنود و بی‌دلیل، در نماز جماعت مسلمانان شرکت نکند، ارزشی ندارد».

در حدیث، تحقیر نماز جماعت به منزله تحقیر خداوند بشمار آمده است: «من حقّره فانما یحقر الله».[۱۵]

شرکت دائم در نماز جماعت، انسان را از منافق شدن بیمه می‌‌کند.[۱۶] و برای هر گامی ‌‌که به سوی نماز جماعت و مسجد برداشته شود، ثواب و حسنه در نظر گرفته شده است.[۱۷]

همین که کسی برای شرکت در نماز جماعت از منزل خارج می‌‌شود یا در مسجد، در انتظار نماز جماعت بسر می‌‌برد پاداش کسی را دارد که در این مدت، به نماز مشغول بوده است.[۱۸]

تعداد حاضران در نماز جماعت، هر چه بیشتر باشد، پاداش آن بیشتر است. این کلام رسول خداست که فرمود: «ما کثر فهو احب الی الله».[۱۹] حدیث جالبی در بیان فضیلت نماز جماعت است که قسمتی از آن در رساله‌های عملیه هم ذکر شده است. ترجمه تمام حدیث چنین است:

اگر اقتداکننده 1 نفر باشد، پاداش 150 نماز داده می‌‌شود. اگر اقتداکننده 2 نفر باشد، پاداش 600 نماز داده می‌‌شود. اگر اقتداکننده 3 نفر باشد، پاداش 1200 نماز داده می‌‌شود. اگر اقتداکننده 4 نفر باشد، پاداش 2400 نماز داده می‌‌شود. اگر اقتداکننده 5 نفر باشد، پاداش 4800 نماز داده می‌‌شود. اگر اقتداکننده 6 نفر باشد، پاداش 9600 نماز داده می‌‌شود. اگر اقتداکننده 7 نفر باشد، پاداش 19200 نماز داده می‌‌شود. اگر اقتداکننده 8 نفر باشد، پاداش 36400 نماز داده می‌‌شود. اگر اقتداکنندگان و امام جماعت به 10 نفر رسیدند، پاداش 72800 نماز دارد.

ولی، همین که عدد افراد از ده نفر گذشت، حساب آن را جز خدا کسی نمی‌‌داند.[۲۰] در حدیث دیگر است: هر که نماز جماعت را دوست بدارد، خدا و فرشتگان او را دوست می‌‌دارند.[۲۱] در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله هرگاه افراد نماز جماعت کم می‌‌شدند، آن حضرت به جستجو و تفقد از افراد می‌‌پرداخت و می‌‌فرمود: شرکت در نماز صبح و عشاء، بر منافقان از هر چیز سنگین‌تر است.[۲۲]

قرآن نیز، از اوصاف منافقان، بی‌حالی و کسالت هنگام نماز را بیان کرده است.[۲۳] چرا که سحرخیزی و حضور در جماعت مسلمین، آن هم از راه‌های دور و در گرما و سرما، نشانه صداقت در ایمان و عشق نمازگزار است. حضور در نماز جماعت، خاص یک منطقه نیست. انسان در هر جا که باشد، خوب است به فکر نماز جماعت و حضور در آن و تشویق دیگران باشد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره اهمیت جماعت، فرمود: «صلاة الرجل فی جماعة خیر من صلاته فی بیته اربعین سنة. قیل: یا رسول الله! صلاة یوم؟ فقال صلی الله علیه و آله: صلاة واحدة؛[۲۴] یک نماز باجماعت، بهتر از چهل سال نماز فرادی در خانه است. پرسیدند: آیا یک روز نماز؟ فرمود: بلکه یک نماز».

و می‌‌فرمود: صف‌های نماز جماعت، همانند صف‌های فرشتگان در آسمان چهارم است.[۲۵] اولین نماز جماعتی هم که برپا شد، به امامت رسول خدا و شرکت حضرت امام علی علیه السلام و جعفر طیار (برادر حضرت علی علیه السلام) بود. همین که ابوطالب، فرزندش علی علیه السلام را دید که به پیامبر اقتدا کرده، به فرزند دیگرش جعفر گفت: تو نیز به پیامبر اکرم اقتدا کن و این جماعت دو سه نفری، پس از نزول آیه «فاصدع بما تؤمر» بود که فرمان به علنی ساختن دعوت و تبلیغ می‌‌داد.[۲۶][۲۷] ثواب جماعت هر يک از نمازهاي يوميه

از پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود: هر کس نماز صبح را به جماعت به جا آورد سپس تا طلوع خورشيد به ذکر خداوند بي‌نياز و بلندمرتبه پردازد در بهشت هفتاد درجه خواهد داشت و مابين هر درجه‌اي به اندازه‌اي است که اسب دونده عالي و خوش تربيت هفتاد سال بتازد و کسي که نماز ظهر را به جماعت بخواند در بهشت جاويد، پنجاه درجه خواهد داشت و فاصله بين درجات او به اندازه تاختن پنجاه ساله اسب عالي خواهد بود و هر کس نماز عصر را به جماعت بخواند ثواب آزادکردن هشت نفر از فرزندان اسماعيل را خواهد داشت که هر يک از آن‌ها صاحب خانه‌اي باشند.‌‌ و کسي که نماز مغرب را به جماعت بخواند گويا يک حج و يک عمره مقبول به جا آورده است و هر کس نماز عشاء را به جماعت بخواهد مانند اين است که شب قدر را شب زنده‌داري نموده است.‌‌[۲۸]

پانویس

ناز و نياز، ص 82. دانشنامه جهان اسلام، مدخل "نماز جماعت" از محمد کاظم رحمان ستایش احكام نماز جماعت، سایت ستاد اقامه نماز سوره بقره، آيه 43. سوره آل عمران، آيه 43. سوره نساء، آيه 103. المحجة البيضاء في تهذيب الاحياء، ملامحسن فيض كاشاني. وسائل الشیعة، ج 5، ص 374. وسائل الشیعه، ج 5، ص 372. کنزالعمال، ج 7، ص 581، حدیث 20355. وسائل الشیعه، ج 5، ص 375. وسائل الشیعه، ج 5، ص 376. محجة البیضآء، ج 1، ص 342. وسائل، ج 5، ص 375؛ کنزالعمال، ج 8، حدیث 22799. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 377. مستدرک الوسائل، ج 1، ص 488. کنزالعمال، ج 8، حدیث 22815 از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله. کنزالعمال، ج 8، حدیث 22818 و 22827. کنزالعمال، ج 8، ص 258. مستدرک الوسائل، ج 1، ص 487، رساله حضرت امام، مسئله 1400. مستدرک الوسائل، ج 1، ص 488. کنزالعمال، ج 8، ص 256. «واذا قاموا الی الصلوة قاموا کسالی». (سوره نساء،آیه 142) مستدرک الوسائل، ج 1، ص 488. همان مدرک. همان مدرک، ص 689، وسائل، ج 5، ص 373. پرتوی از اسرار نماز، محسن قرائتی، صفحه 207. امالي، شيخ صدوق، ص 41؛ بحارالانوار، ج 85، ص 436.