سنت پیامبر

سنت پیامبر همان قول، فعل و تقریر پیامبر اسلام(ص) است. . معنای سنت در این قالب، مورد قبول تمامی علمای اسلامی بوده و به عنوان یکی از منابع اجتهاد شناخته می‌شود. علاوه، در مذهب شیعه، رفتار و گفتار تمامی معصومان نیز جزء سنت دانسته شده است.

معناشناسی سنت

برای سنت به طور کلی معانی گوناگونی برشمرده‌اند که عبارت است از: دوام و استمرار، راه و روش پسندیده، راه و روش کلی.

معنای سنت در لغت

«سنت» در لغت به معنای شیوه و روش است.

معنای سنت در اصطلاح

سنت در اصطلاح دینی، به قول، فعل و تقریر معصوم گفته می‌شود. این امر درباره پیامبر، مورد اتفاق مسلمانان است. اما شیعیان گفتار، رفتار و تقریر سایر معصومان را نیز در دایره سنت قرار دادند. با این‌حال سنت بسته به موارد استفاده، دارای معانی مختلفی است از جمله:

سنت به معنای مستحب

سنت به معنای مستحب یعنی این‌که عمل به آن ثواب دارد و ترکش عقاب ندارد.

سنت به معنای پیروی از عمل صاحب شرع

سنت در این قالب به عملی می‌گویند که مطابق عمل صاحب شرع باشد. در برابر این لفظ، بدعت قرار دارد.

سنت به معنای قول، عمل و تقریر

سنت در این قالب شامل: سخن، عمل و تقریر پیامبر(ص) می‌شود. اهل سنت این تعریف را قبول دارند. اما نزد شیعیان، سخن، عمل و تقریر معصوم نیز سنت بوده و یکی از منابع استنباط احکام شرعی به حساب می‌آید.

مفهوم تقریر

مقصود از تقریر آن است که شخصی در حضور پیامبر یا معصوم کاری را انجام دهد و آن حضرت از آن نهی نکند، با اینکه متوجه کار آن شخص بوده و نسبت به آن آگاهی داشته ولی سکوت کرده است. بنابراین، سکوت ایشان به معنای رضایت از کار آن شخص و تایید آن است. زیرا اگر آن کار را خلاف می‌دانستند (چون وظیفه اشان هدایت امت از گمراهی است) پس نباید سکوت می‌کردند، بلکه می‌بایستی تذکر می‌دادند.

حجیت شرعی سنت پیامبر

گذشته از دلیل عقلی مبنی بر حجیت سنت نبوی، آیات متعددی از قرآن‌كريم گواه بر حجیت شرعی سنت است که از جمله می‌توان به آيات ذيل اشاره کرد: 1.«وَ أَنْزَلْنٰا إِلَيْكَ اَلذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّٰاسِ مٰا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ» قرآن را بر تو فرو فرستاديم تا آنچه برای آنان نازل شده است (يعنی قرآن كريم) را برای مردم بيان كنی، شايد آنان تفكر نمايند. مطابق اين آيه، احاديث نبوی بیان‌کننده معانی و مقاصد آيات قرآنی است. روشن است كه هدف از تبيين مقاصد و معانی قرآن، چيزی جز هدف نزول قرآن، يعنی هدايت بشر نيست. پس سنّت نيز همچون قرآن، حجت شرعی است. 2. «لَقَدْ كٰانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اَللّٰهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كٰانَ يَرْجُوا اَللّٰهَ وَ اَلْيَوْمَ اَلْآخِرَ وَ ذَكَرَ اَللّٰهَ كَثِيراً» رسول خدا صلّی اللّه عليه و آله برای آنان كه به خدا و قيامت دل بسته‌اند (رضوان الهی و رستگاری اخروی را می‌خواهند) اسوه‌ای پسنديده است. 3. «وَ مٰا آتٰاكُمُ اَلرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ مٰا نَهٰاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اِتَّقُوا اَللّٰهَ إِنَّ اَللّٰهَ شَدِيدُ اَلْعِقٰابِ» آنچه را پيامبر صلّی اللّه عليه و آله برای شما می‌آورد، بپذيريد و از آنچه شما را از آن نهی می‌كند، اجتناب كنيد و از نافرمانی خدا بپرهيزيد، زيرا خداوند شديد العقاب است. 4. «قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اَللّٰهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اَللّٰهُ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ اَللّٰهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ» بگو اگر خداوند را دوست داريد از من پيروی كنيد تا خداوند شما را دوست بدارد و از گناهان شما درگذرد. خداوند آمرزنده‌ی مهربان است. 5. «قُلْ أَطِيعُوا اَللّٰهَ وَ اَلرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اَللّٰهَ لاٰ يُحِبُّ اَلْكٰافِرِينَ» بگو از خدا و پيامبر صلّی اللّه عليه و آله اطاعت كنيد، پس اگر روی برتابند، خداوند كافران را دوست ندارد. 6. «مٰا ضَلَّ صٰاحِبُكُمْ وَ مٰا غَویٰ، وَ مٰا يَنْطِقُ عَنِ اَلْهَویٰ، إِنْ هُوَ إِلاّٰ وَحْيٌ يُوحیٰ» پيامبر (ص) نه گمراه شده و نه به خطا رفته است، او از روی هوای نفس سخن نمی‌گويد، آنچه او می‌گويد جز وحی الهی نيست.

تفاوت سنت با حدیث

حدیث یا روایات صادره از معصومان، حاکی از سخن، رفتار و تقریر معصوم است، اما سنت، علاوه بر آن که شامل سخن، رفتار و تقریر معصوم می‌شود، شامل فعل و تقریر ایشان نیز می‌شود. به بیان دیگر، حدیث نقش حکایت‌گری از سنت را دارد.