جنبش اسلامی داغستان

در مبارزات قرن 18 و 19 جنبش اسلامی داغستان، آموزه های نقشبندی نقش اصلی را بازی می کرد؛ زیرا نقشبندی که توسط «شیخ منصور اشورمه ای»، «غازی ملاّ محمد»، «شیخ شامل»، «حمزه بیگ» و... رواج یافت، به دلیل تأکید ویژه آن بر جهاد و رویارویی با چیرگی کفار و همبستگی مسلمانان، به سرعت در میان اقوام مسلمان شمال قفقاز ریشه دواند و موجب همبستگی و وحدت اقوام گوناگون داغستان در برابر روس ها و اشغالگران شد. ارتش روسیه تلاش زیادی را برای سرکوبی نهضت مسلمانان داغستان انجام داد، ولی نتوانست قیام های مردمی را به کلی نابود کند و بیش از صد سال نهضت استعمارستیز ادامه یافت.

جنبش اسلامی داغستان

داغستان، از سرزمین های تاریخی مسلمانان است که در کنار ساحل خزر و نواحی شرقی قفقاز شمالی قرار دارد و مرکز حکومت آن «مخاچ قلعه» است. در داغستان اقوام و قبایل مختلف و بیش از سی ملیت زندگی می کنند. به جز زبان عربی (که زبان قرآن به شمار می آید)، زبان های محلی بسیاری مانند؛ ترکی، آذری، آوارها، دارگین و... در آن رواج دارد. 88 درصد ساکنان داغستان مسلمان سنی و 4 درصد مسلمان شیعه هستند.
اسلام، در قرن اول هجری پس از پیروزی اعراب مسلمان به ماورای قفقاز رسید و وارد سرزمین داغستان شد و به تدریج گسترش یافت و داغستان به یکی از مراکز مهم اسلامی تبدیل شد. «از نظر تاریخی، «امام ابوحنیفه» نیز ریشه آسیای میانه ای دارد و بیشتر سران و بزرگان مذهب حنفی نیز از همین نواحی برخاسته اند.
بعد از حنفی ها نوبت شافعیه می رسد که بیشتر در مناطق قفقاز در جمهوری داغستان و شاشانیا و... به سر می برند.» یک پژوهشگر روسی در رابطه با جایگاه داغستان در تاریخ اسلام می نویسد: در اوایل قرن بیستم میلادی، این سرزمین از مراکز مهم اسلامی به شمار می رفت و مدرسه های دینی و مراکز علمی شمال قفقاز در سراسر جهان اسلامی شهرت فراوان داشت.

تاریخچه جنبش اسلامی داغستان

داغستان در قرن هجدهم میلادی تنها منطقه مسلمان نشین جهان بود که مذهب تصوف و عرفان با زندگی مردم آمیخته شده بود. مسلک اصلی در قفقاز و داغستان، نقشبندی و قادری است. نهضت تصوف در این کشور به وسیله علمای نقشبندی در اواخر قرن هجدهم آغاز گردید. شیخ «منصور اُشورمه ای»، از پایه گذاران نهضت اسلامی در این دوره است. او که در بخارا تحصیل می کرد به طریقه صوفیانه نقشبندیه گروید و با استفاده از آموزه های آن، مردم داغستان را در برابر روس های متجاوز شوراند و در قفقاز نبرد سختی کرد و زیان های فراوانی برای روس ها به بار آورد.
در مبارزات قرن 18 و 19 مسلمانان داغستان، آموزه های نقشبندی نقش اصلی را بازی می کرد؛ زیرا نقشبندی که توسط «شیخ منصور اشورمه ای»، «غازی ملاّ محمد»، «شیخ شامل»، «حمزه بیگ» و... رواج یافت، به دلیل تأکید ویژه آن بر جهاد و رویارویی با چیرگی کفار و همبستگی مسلمانان، به سرعت در میان اقوام مسلمان شمال قفقاز ریشه دواند و موجب همبستگی و وحدت اقوام گوناگون داغستان در برابر روس ها و اشغالگران شد. ارتش روسیه تلاش زیادی را برای سرکوبی نهضت مسلمانان داغستان انجام داد، ولی نتوانست قیام های مردمی را به کلی نابود کند و بیش از صد سال نهضت استعمارستیز ادامه یافت.
انقلاب اکتبر 1917 بلشویک ها علیه حکومت تزاری روس، جنگ های داخلی را در سراسر شوروی به همراه آورد. تا اواخر سال 1917 بلشویک ها و «انقلابیون اجتماعی» قدرت را در داغستان به دست گرفتند. «در سپتامبر 1918 ارتش سفید، حکومت آنها را واژگون کرد و دوباره تزارها، داغستان را به زیر سلطه خود در آوردند.
«در این زمان «امام نجم الدین» و «اوزن حاجی» مشایخ فرقه نقشبندی کوشیدند تا امامت را در مناطق کوهستانی احیا کنند» دیری نپایید که دوباره داغستان در دسامبر 1920 به اشغال ارتش سرخ درآمد. رهبران مسلمانان قفقاز شمالی در برابر بلشویک ها نیز موضع گرفتند و همه مسلمانان را برای مبارزه با کمونیست ها، به زیر پرچم «لا اله الا اللّه » فرا خواندند.
این نهضت به اندازه ای ژرف و فراگیر بود که «استالین» برای فریب اذهان عمومی و جلوگیری از گسترش نهضت اسلامی در این کشور، وارد داغستان شد و در کنگره مردم داغستان اعلام نمود که خودمختاری این سرزمین را به رسمیت می شناسد. به این ترتیب داغستان به عنوان یکی از جمهوری های خودمختار شوروی سوسیالیستی در 21 ژانویه 1921 اعلام موجودیت کرد ولی چند ماه بعد، قیام های «امام نجم الدین» و «شیخ اوزن» نیز سرکوب و سلطه کمونیست ها بر داغستان اسلامی و شمال قفقاز سایه افکند.