شیخ شامل
| شیخ شامل | |
|---|---|
 | |
| نام‌های دیگر | شیخ شامل داغستانی |
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | ۱۷۹۷ م، ۱۱۷۵ ش، ۱۲۱۱ ق |
| محل تولد | داغستان |
| سال درگذشت | ۱۸۷۱ م، ۱۲۴۹ ش، ۱۲۸۷ ق |
| محل درگذشت | مدینه |
شیخ شامل از قوم «آوار» و رهبر نهضت مقاومت علیه روسیه تزاری بود.
معرفی
وی از قوم «آوار» بود و در روستای کوهستانی گمری واقع در شمال شرق داغستان در ۱۲۱۲ ق/ ۱۷۹۷ به دنیا آمد.
پدرش عبدالعزیز گذشته از شغل زراعت در کار طب نیز دست داشت. شامل از جوانی به تقوا و اعتقاد راسخ به دین اسلام و همچنین تاب و توان فوق‌العاده جسمانی که حتی در میان مردم سخت‌جان داغستان نیز شاخص بود معروفیت داشت.[۱]
تحصیلات
شیخ شامل خواندن و نوشتن و مبادی علوم اسلامی را در نوجوانی در ولایت خود داغستان که در آن دوران مهمترین مرکز علمی و فرهنگی اسلامی بود فراگرفت.
شامل از همان آغاز جوانی تحت تأثیر مواعظ قاضی محمد ـ از مشایخ صوفی نقشبندی ـ قرار داشت.
فتوحات روسیه در قفقاز با گسترش طریقت نقشبندیه در آن منطقه همزمان شد. بنابراین مقاومت در برابر مهاجمان خارجی به نوعی «غزوه» یا «جهاد مقدس» بر ضد کفار روس تبدیل گردید.
فعالیت‌های سیاسی و نظامی
قاضی محمد و شیخ شامل به بسیج و سازماندهی مردم داغستان در برابر اشغالگران روسی پرداختند.
در مدت کوتاهی شورش و طغیان سراسر داغستان را فراگرفت و قاضی ملامحمد در مقام «امام» به عنوان رهبر نهضت مقاومت انتخاب شد.
او به کمک نیروهای رزمنده خود که مطیع و سرسپرده وی بودند به پایگاه‌های نظامی روس‌ها و متحدان بومی آنها حمله برد.
در ۱۲۴۶ ق/ ۱۸۳۰ قاضی محمد به همراه شامل به خونزاق، مرکز آوارستان حمله بردند اما شکست خوردند.
در ۱۲۴۸ ق/ ۱۸۳۲ هنگامی که ملامحمد و شامل در نزدیکی ولادی قفقاز بودند روس‌ها به فرماندهی ژنرال فن روزن به چچنستان و آوارستان حمله بردند. در این نبرد قاضی ملامحمد شهید و شامل نیز به سختی مجروح گردید اما توانست از صحنه بگریزد.
پس از شهادت قاضی ملامحمد، حمزه بیگ به جانشینی او برگزیده شد و پس از قتل او در جمادی الاول ۱۲۵۰ ق / سپتامبر ۱۸۳۴، شامل به مقام «امامت» رسید و فرماندهی نیروهای مسلمان داغستان را بر عهده گرفت.
شامل هنگامی به عنوان «امام» انتخاب شد که در شرایط بسیار دشواری به سر می‌برد. حاجی مراد حاکم آوارستان که از نیرومندی و چالاکی رقیب تازه خود نیک آگاه بود از تزار روس یاری خواست و روس‌ها این خواهش او را با گشاده‌رویی پذیرفتند و به زودی نیروهای کمکی روس به خونزاق سرازیر شدند.
شکست نهضت شامل
سقوط چچستان در ۱۷۵ ق/ ۱۸۵۹ برای جنبش اسلامی شامل شکست بزرگی بود. بدین سان دیگر مرزهای نهضت شامل فروریخت و داغستان از هر سو به صورت میدان نبرد درآمد. لحظه پایان فرا رسیده بود. سقوط قلعه ودنو که شامل آن را به پسرش قاضی محمد سپرده بود، حس اعتماد و وفاداری پیروان شامل را نیز سخت متزلزل کرد.
باریاتینسکی از طریق چچستان عازم گونیب شد که آخرین پناهگاه شامل در داغستان بود. در این زمان، قبایل کوهستانی که روزگاری از او اطاعت می‌کردند، هجوم آورده بودند تا واپسین بقایای دارایی رهبرشان را به یغما برند. شامل در چنین وضعی تک و تنها به گونیب که هنوز بر شمال داغستان تسلط داشت رسیده بود. خانواده و فرزندانش، قاضی محمد و محمد شفیع چند روز بعد خود را به او رساندند. در این قلعه چهارصد تن از یاران وفادارش گرد آمدند.
در ۳۰ محرم ۱۲۷۶ ق/ ۳۰ اوت ۱۸۵۹ روس‌ها به فرماندهی باریاتینسکی به کنار قلعه رسیدند. شامل پیشنهاد روس‌ها دایر بر تسلیم را رد کرد و در برابر حملات آنان که از ۴ صفر / ۴ سپتامبر شروع شد نومیدانه به مقاومت پرداخت اما مقاومت مردانی که شمار آنها بر اثر آتش دشمن تا یکصد تن کاهش یافته بود در برابر چهارده گردان مجهز روس کارساز نبود.
شیخ شامل که جان زنان، کودکان و دیگر همراهان را در صورت مقاومت در معرض نابودی می‌دید، به شرط تأمین جان آنان همراه با دو فرزندش تسلیم شد و شمشیر خود را به نشانه تسلیم تقدیم داشت. در آن‌هنگام از روزی که قاضی ملامحمد و شامل بر ضد روس‌ها اعلام جهاد داده بودند سی سال می‌گذشت.
سرنوشت شیخ شامل بعد از شکست
وی 25 سال با روسیه می‌جنگید. اما سرانجام در این مبارزه شکست خورد و در دهکده ای موسوم به گونیب به مقامات روسی تسلیم شد. دولت تزاری به دستور تزار با کمال احترام با این اسیر رفتار نمود اما نمی‌توانست او را در قفقاز باقی بگذارد زیرا می‌ترسید که وی به مبارزه خود ادامه دهد. لذا مقامات تصمیم گرفتند شیخ شامل و خانواده‌اش به محل دیگری تبعید شوند.
اول امام شامل به شهر سن پیترزبورگ برده شد و در آنجا او را با خبر کردند که از این به بعد خودش و خانواده‌اش در شهر کوچکی موسوم به کالوگا در نزدیکی شهر مسکو به سر خواهد برد.
به آرتسیموویچ استاندار کالوگا از طرف دولت روسیه دستور داده شد که برای امام و خانواده‌اش خانه‌ای پیدا کنند. کارمندان استانداری بعد از جستجوی طولانی خانه‌ای مناسب را در مقابل پرداخت اجاره بهای سالانه 900 روبل پیدا کردند.
خانه مذکور یک عمارت سه طبقه آجری دارای بلوک‌های اضافی واقع در حیاط بود. در سه طبقه خانه 13 اطاق وجود داشت.
روز 10 اکتبر سال 1859 امام شامل به همراهی قاضی محمد فرزندش و دو نوکر و سرهنگ بوگسلافسکی مامور مراقبت از او وارد کالوگا شدند.
امام شامل از شهر کالوگا خیلی خوشش آمد و با خوشحالی مرتبا می‌گفت: این چچن است! با تپه‌ها و ماهواره‌های بوته‌دار و رودخانه‌های کوچک و دهکده‌های خوش‌منظره.
امام شامل زبان روسی را بلد نبود و توسط مترجمی به اسم گرومف با اهالی صحبت می‌کرد. شیخ شامل ظاهرش خیلی جذاب بوده و اهالی شهر از او خیلی خوششان می‌آمد. به شیخ شامل مبلغ 15 هزار روبل در سال حقوق داده میشد که در آن زمان پول قابل ملاحظه‌ای بود یک کالسکه و چهار راس اسب نیز به وی هدیه شد. شیخ از بیمارستان‌ها و مدارس دیدن می‌کرد. در 26 ماه اوت 1866 شیخ شامل در مجمع اعیان و اشراف کالوگا به وفاداری و تابعیت به روسیه سوگند یاد کرد. وی متعهد شد که خودش و خانواده‌اش برای همیشه تابع امپراطوری تزار آلکساندر دوم و ولیعهد و دولت روسیه خواهند بود. روز 25 نوامبر 1876 شیخ شامل با خانواده‌اش به شهر کیف منتقل شدند.
وفات
ایشان در سال 1870 به شهر‌های مدینه و مکه سفر نمود و در تاریخ 4 فوریه 1871 در مدینه دارفانی را وداع گفت و در نزدیکی مقبره پیامبر مدفون گردید.