حجاب
حجاب اصطلاحی دینی به معنای پوشاندن برخی از نقاط بدن زنان در شریعت اسلامی است. حجاب در ادیان و اقوام پیش از اسلام وجود داشته و آیاتی در قرآن و احادیثی از ائمه (علیه السلام)، از وجوب و اهمیت آن سخن گفته‌اند.
حکم حجاب در فقه در بخش نماز، حج و نکاح مطرح شده است. این حکم از دیدگاه فقها از احکام ضروری دین اسلام است. در باور مسلمانان ایجاد امنیت روانی و حفظ سلامت اخلاقی جامعه از حکمت‌های واجب شدن حجاب است.
تاریخچه حجاب
اولین نمونه ثبت شده از حجاب برای زنان در کتاب مقدس پیدایش، فصل ۲۴، آیه ۶۵، هنگامی که ربه‌کا در اولین دیدار با اسحاق خود را با حجاب می‌پوشاند[۱] نمونه دیگر آن از یک متن قانونی آشوری از قرن ۱۳ قبل از میلاد، که استفاده از آن به زنان نجیب محدود می‌شد.
اگر چه مذهب عمده‌ترین دلیل برای استفاده از حجاب شمرده می‌شود ولی گاهی اوقات اعتقادات شخصی نیز در این موضوع تأثیر دارند که در این حالت واسطه‌ای است برای مشخص کردن نوع شخصیت مقابل[۲].
حجاب در لغت و اصطلاح
حجاب در لغت به معنای مانع، چیزی که بین دو چیز جدایی افکنَد، پوشاندن و پوشش (سِتر) است[۳] به پرده حائل میان قفسه سینه و شکم، حجاب حاجز می‌گویند[۴] امروزه واژه حجاب در زبان عامه مردم و متون فقهی، به معنای پوشش شرعی زنان به کار می‌رود.
حجاب پیش از اسلام
پوشیده بودن زنان در ادیان و اقوام پیش از اسلام وجود داشته است[۵]. مسیحیان و یهودیان به پوشیده بودن موی زنان اهمیت می‌دادند و آن را از نشانه‌های عفت زنان برمی‌شمردند. متأله مسیحی، تِرتولیانوس[۶]، در اثرش درباره پوشش زنان، زنان مسیحی را ملزم می‌کرد در لباس پوشیدن، آرایش مو، راه رفتن و استفاده از زیورآلات، همانند زنان مشرک نباشند. در قرن بیستم، گروهی از یهودیان راست‌کیش (ارتدوکس) همچنان بر لزوم پوشیده بودن موی زنان پافشاری می‌کنند[۷].
فلسفه حجاب چیست چرا اسلام فقط زنان را محدود می‌کند
زن و مرد از جهاتی؛ مانند خلقت از یک ذات و گوهر و بهره‌مندی از حقوق اجتماعی؛ مانند تحصیل علم، آزادی قلم و بیان و... ، مساوی هستند.
اما از لحاظ فیزیکی و روحی تفاوت‌های فراوانی با هم دارند که همین تفاوت‌ها باعث می‌شود تا احکامی، نظیر حفظ و رعایت حجاب در جامعه، قانونی مخصوص به خود را داشته باشند. زن مظهر جمال و مرد مظهر شیفتگی است، قهراً به زن باید بگویند خود را در معرض نمایش قرار نده، نه به مرد. البته، این‌گونه هم نیست که پوشش مخصوص خانم باشد و بر مردان اصلا حجابی لازم نباشد.
برای روشن شدن پاسخ توجه به چند نکته ضروی است:
- نان و مردان از جهاتی؛ مانند خلقت از یک ذات و گوهر
یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیبا [نساء–1] 
و در بهره‌مندی از حقوق اجتماعی؛ نظیر ازدواج، تعلیم و تربیـت، احقاق حقوق، آزادی اندیشه، بیان و قلم و ... مساوی هستند. - زن و مرد در عین اینکه از جهات متعدد مساوی‌اند، اما از جهات دیگر با هم اختلاف دارند.
- «زن در عین دارا بودن مشترکات، از جهاتی با مرد اختلاف دارد؛ چون ویژگی‌های ساختمانی متوسط زنان؛ نظیر مغز، قلب، شریان‌ها، اعصاب، قامت و وزن، طبق آنچه که در کالبدشناسی توضیح داده شده است، از متوسط مردان در همان ویژگی‌ها مؤخرتر است و این مسأله موجب شده است که جسم زن لطیف‌تر و نرم‌تر از مرد باشد و در مقابل، جسم مرد درشت‌تر و سخت‌تر باشد. و احساساتی لطیف؛ نظیر دوستی، رقت قلب، زیباگرایی و آرایش‌جویی در زن بیشتر و اندیشه‌گرایی در مرد فزون‌تر شود. بنابر‌این؛ زندگی زن «احساس‌گرا» و زندگی مرد «اندیشه‌گرا» است[۸].
- اصل پوشش مخصوص خانم‌ها نیست و بر مردان نیز تا حدودی لازم است[۹] به نظر ما فلسفه پوشش برای بانوان به چند چیز برمی‌گردد. بعضی از آنها جنبه روانی دارد و بعضی جنبه خانوادگی و بعضی دیگر جنبه اجتماعی.
- الف) از جنبه روانی حجاب به بهداشت روانی اجتماع کمک می‌کند.
- ب) از جنبه خانوادگی حجاب سبب تحکیم روابط افراد خانواده و برقراری صمیمیت کامل بین زن و مرد می‌گردد.
- ج) از جنبه اجتماعی حجاب موجب حفظ و استیفای نیروی کار و فعالیت اجتماع می‌گردد. به عبارت دیگر، اسلام می‌خواهد.
انواع لذت‌های جنسی، چه بصری و لمسی و ... ، به محیط خانوادگی و در کادر ازدواج قانونی اختصاص یابد، و اجتماع منحصرا برای کار و فعالیت باشد. برخلاف سیستم غربی عصر حاضر که کار و فعالیت را با لذت جویی‌های جنسی به هم می‌آمیزد، اسلام می‌خواهد این دو محیط را کاملا از یکدیگر تفکیک کند[۱۰].
- دلیل لزوم پوشش بیشتر و کامل برای زنان، علاوه بر نکات گفته شده، ویژگی‌های خاصی است که در خانم‌ها وجود دارد؛ زیرا زن مظهر جمال و مرد مظهر شیفتگی است. قهراً به زن باید بگویند خود را در معرض نمایش قرار نده، نه به مرد؛ لذا با اینکه دستور پوشیدن برای مردان(مثل زنان) مقرر نشده است، اما عملاً مردان پوشیدهتر از زنان از منزل بیرون می‌روند؛ زیرا تمایل مرد به نگاه کردن و چشم‌چرانی است، نه به خودنمایی، در حالی‌که تمایل زن بیشتر به خودنمایی است، نه به چشم چرانی.
- تمایل مرد به چشم‌چرانی، بیشتر زن را تحریک به خودنمایی می‌کند و به همین جهت «تبرج» (بزک نمودن) از مختصات زنان است[۱۱].
گفتنی است که پوشش بیشتر زن، سبب می‌گردد تا ارزش زن در برابر مرد بالا رود. حریم نگه‌داشتن زن میان خود و مرد، یکی از وسائل مرموزی بوده است که زن برای حفظ مقام و موقعیت خود در برابر مرد از آن استفاده کرده است. اسلام زن را تشویق کرده است که از این وسیله استفاده کند. اگر اسلام تأکید کرده است که زن متینتر و با وقارتر و عفیف‌تر حرکت کند و خود را در معرض نمایش برای مردان نگذارد؛ برای آن است که بر احترام زن افزوده شود و مانند کالای بی‌ارزشی تلقی نگردد که به راحتی در اختیار همگان است. به عبارت دیگر، پوشیده بودن زن، در همان حدودی که اسلام تعیین کرده، موجب کرامت و احترام بیشتر او است؛ زیرا او را از تعرض افراد فرومایه و فاقد اخلاق مصون می‌دارد، پس حجاب محدودیت نیست، بلکه مصونیت است، هم مصونیت زن را در پی دارد و هم مصونیت جامعه را در آلوده شدن به گناه[۱۲][۱۳].
حجاب مردان
بر این اساس، برای حفظ و استقرار حجاب به عنوان هنجاری ایمانی ـ اجتماعی در همه مناسبات اجتماعی، علاوه بر زنان، مردان نیز به موجب فقه اسلامی مکلف‌اند که در ارتباطات خود با افراد جامعه -خواه زنان غیرمحرم، خواه محارم و خواه همجنسان- مراتبی از ستر و عفاف را رعایت کنند. هرچند ستر واجب برای مردان بسیار کمتر از زنان است[۱۴]، برخی فقهای شیعه و اهل سنّت[۱۵]. پوشاندن مواضعی از بدن را که به طور معمول پوشانده می‌شود، در برابر غیرمحرم بر مردان لازم شمرده‌اند.
همچنین به نظر برخی فقهای شیعه، هرگاه بدن مرد در معرض نگاه آمیخته با تلذد باشد، مانند مردانی که به ورزش یا عزاداری می‌پردازند، پوشاندن بدن بر او واجب است، زیرا از مصادیق «معاونت بر اثم» (همیاری در گناه) شمرده می‌شود[۱۶].
به اقتضای حکمت مذکور برای حکم حجاب، پوشش زن فقط در برابر مردان لازم نیست، بلکه، به استناد آیه ۳۱ سوره نور، به نظر برخی فقها وی در برابر پسر نابالغ ممیز هم باید این تکلیف را مراعات کند[۱۷].
ابعاد مختلف فواید حجاب
فایده حجاب در بُعد فردی
ایجاد آرامش روانی در جامعه که یکی از نتایج آن عدم تهییج جنسی است؛ غریزه جنسی، غریزه‌ای نیرومند است که هرچه اطاعت شود سرکش‌تر می‌گردد؛ بهترین شاهد بر این مطلب آمار بالای تجاوز جنسی در غرب است و جستجوهای اینترنتی سایت‌های مستهجن در کشورهایی که آزادی جنسی وجود دارد. برخی بر این باورند که گرفتاری‌هایی که در کشورهای اسلامی و شرقی بر سر مسائل جنسی وجود دارد، ناشی از محدودیت‌هاست؛ و اگر به کلی هرگونه محدودیتی برداشته شود و روابط جنسی آزاد شود، حرص و ولع نسبت به آن از بین می‌رود[۱۸].
وضعیت جامعه غرب در مواجهه با مسائل جنسی از زبان زنی غربی، این‌گونه توصیف شده است: «کسانی می‌گویند مسأله غریزه جنسی و مشکل زن و حجاب در جوامع غربی حل شده است؛ آری، اگر از زن روی‌گرداندن و به بچه و سگ یا هم‌جنس روی آوردن حل مسأله است، بله مدتی است این راه حل صورت گرفته است»[۱۹].
فایده حجاب در بُعد خانوادگی
لذت‌های جنسی، به محیط خانواده اختصاص یافته و در چهارچوب ازدواج مشروع قرار می‌گیرد. این مسأله موجب پیوند قوی‌تر زن و شوهر و در نتیجه استحکام بیشتر کانون خانواده می‌گردد؛ در طرف مقابل فقدان حجاب باعث انهدام نهاد خانواده است. در جامعه‌ای که برهنگی بر آن حاکم است، هر زن و مردی، همواره در حال مقایسه است؛ مقایسه آنچه دارد با آنچه ندارد؛ و آنچه ریشه خانوده را می‌سوزاند این است که این مقایسه آتش هوس را در زن و شوهر و مخصوصاً در وجود شوهر دامن می‌زند[۲۰].
فایده حجاب در بُعد اجتماعی
حفظ نیروی کار در سطح جامعه؛ بی‌حجابی و بدحجابی باعث کشاندن لذت‌های جنسی از خانواده به اجتماع، و در نتیجه، تضعیف نیروی کاری افراد جامعه می‌گردد. وجود جذابیت‌های جنسی در محیط اجتماعی و کاری باعث کم شدن تمرکز نیروی کار و در نتیجه افت شدید بازدهی کاری می‌شود[۲۱] اسلام با سفارش به رعایت حجاب و پوشش، خواستار آرامش محیط اجتماع از لذت‌جویی‌های نامتعارف بوده و اینکه لذت‌های جنسی، فقط در چهارچوب خانواده و با ازدواج مشروع انجام شود[۲۲].
علاوه بر فواید یاد شده، فواید و آثار دیگری نیز به صورت فهرست‌وار برای حجاب و پوشش می‌توان نام برد، که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- حفظ ارزش‌های انسانی؛ مانند عفت، حیا و متانت در جامعه و کاهش مفاسد اجتماعی
- پیشگیری از مدپرستی و رقابت‌های ناشی از آن
- هدایت، کنترل و بهره‌مندی صحیح و مطلوب از امیال و غرایز انسانی
- تأمین و تضمین سلامت نسل افراد جامعه[۲۳].
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ کتاب مقدس، سفر پیدایش، فصل 24، ص65
- ↑ Secor, A. (2002). The Veil and Urban Space in Istanbul: Women’s Dress, Mobility and Islamic Knowledge. Gender, Place and Culture, Vol. 9, No. 1, pp. 5–22
- ↑ جوهری، ابن منظور، زبیدی، ذیل واژه.
- ↑ تهانوی، ذیل واژه.
- ↑ سفر پیدایش، :۲۴ ۶۴ـ۶۵؛ کتاب اشعیاء نبی، :۳ ۱۶ـ۲۴؛ نامه اول پولس به قرنطیان، :۱۱ ۴ـ ۱۵؛ د. ایرانیکا، ذیل "Cador.l-II"؛ دایرةالمعارف جهان اسلام آکسفورد، ذیل واژه؛ برای موجبات این پوشیدگی ر. ک: مطهری، ص۳۱ـ ۳۳
- ↑ از آباء کلیسا، متوفی ۲۲۵ میلادی
- ↑ جودائیکا، ذیل "Head, covering of the"؛ >دایرةالمعارف دین<، ذیل "Clothing", "Tertullian"
- ↑ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه، موسوی همدانی، سید محمد باقر، ج 2، ص 414- 415، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1374ش.
- ↑ مثلا پوشش عورت واجب است و پوشش بقیه بدن در صورتی که در معرض نگاه نامحرم و سبب فتنه و فساد شود نیز واجب است، مگر آن مقداری که به صورت متعارف(مثل سر و صورت) آشکار است. مسائل جدید، ج 3، ص 227 و 228.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 19، ص 432، صدرا
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج 19، ص 432، صدرا مسأله حجاب، ستر عورت.
- ↑ برای مطالعه بیشتر، نک: محسنی گرکانی، احمد، در ناب در صدف حجاب، انتشارات علوم اسلامی؛ محمدی اشتهاردی، محمد، حجاب بیانگرشخصیت، نشر معاونت مبارزه با مفاسداجتماعی ناجا، چاپ اول؛ رزاقی، احمد، عوامل فساد و بد حجابی و شیوه‌های مقابله با آن، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، 1371ش؛ شجاعی، محمد، درّ و صدف، چاپ سوم، 1378ش؛ مطهری، مرتضی، مسأله حجاب، نشر صدرا؛ قرائتی، محسن، پوشش زن دراسلام، نشر ناصر، چاپ نهم، 1370ش؛ جوادی آملی، عبدالله، زن درآئینه جلال و جمال، نشر فرهنگی رجاء، چاپ دوم، 1371ش؛ فتاحی زاده، فتحیه، حجاب از دیدگاه قرآن و سنت، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1376ش
- ↑ «شخصیت و جایگاه زن در اسلام»، 265؛ «برتری مردان نسبت به زنان در برخی جنبه‌ها»، 6580؛ «حجاب در اسلام»، 431؛ «محدودۀ حجاب زن»، 495؛ «قانون حجاب و دلایل اجبار در اجرای آن»، 1174
- ↑ طباطبائی یزدی، ج۵، ص۴۹۵؛ جزیری
- ↑ مکارم شیرازی، ج۲، ص۳۴۸
- ↑ شبیری زنجانی؛ درس خارج فقه، مورخ ۱۵/۹/۱۳۷۷ش؛ قس خویی، المبانی فی شرح العروة الوثقی: النکاح، ۱۴۲۶ق، ج۳۲، ص۱۰۴ـ۱۰۵
- ↑ نجفی، ج۲۹، ص۸۲؛ زحیلی، ج۷، ص۱۹
- ↑ جلال رفیع، یادداشت‌ها و ره‌آوردهای سفر نیویورک، در بهشت شدّاد آمریکای متمدن، آمریکای متوحش
- ↑ احمد صبوری اردوباری، آیین بهزیستی اسلام، ج۳، ص۳۰۲.
- ↑ غلامعلی حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، ص۶۹–۷۰
- ↑ محمدتقی فلسفی، کودک از نظر وراثت و تربیت، ج۲، و روح‌الله حسینیان، حریم عفاف
- ↑ مسأله حجاب، استاد مطهری، ص۸۴–۹۴
- ↑ نگاه کنید به مجموعه مقالات پوشش و عفاف، دومین نمایشگاه تشخص و منزلت زن در نظام اسلامی؛ نگاه کنید به اسدالله محمدی‌نیا، آنچه باید یک زن بداند، بخش‌های ۳، ۴ و ۵