عمر المحضار

نام	عمر بن عبدالرحمن السقاف
نام پدر	عبدالرحمن السقاف بن محمد مولى الدویلة بن علی بن علوی الغیور بن الفقیه المقدم
زادگاه	تریم، حضرموت
دین	اسلام
مذهب	سنی
نقش‌ها	از علمای صوفی حضرموت و استاد اخلاق تولیت نقابت سادات باعلوی در سال ۸۲۱ ه.ق
آثار	ساختن مسجد المحضار ساختن مسجد عرف ایجاد روستای واسط در حاشیه الشحر
درگذشت	دوشنبه دوم ذی القعده در سال ۸۳۳ ه.ق
آرامگاه	قبرستان زنبل در تریم

عمر المحضار (متوفی ۸۳۳ ه.ق) امام دانشمند، استاد اخلاق و دارای جایگاه رفیع اجتماعی در میان مردم در حضرموت است و از بزرگان سادات آل باعلوی محسوب می شود. لقب «محضار» کنایه از سرعت رسیدن به محل و حاضر شدن است. او به خاطر دانش، آثار، مبارزات، خوبی ها و ارتباطش مشهور بود. او انجمن نقابت سادات علوی را در دست گرفت. او اولین کسی بود که برای تولیت نقابت سادات باعلوی در سال ۸۲۱ ه.ق انتخاب شد. پس از آن شهرتش بیشتر و جایگاهش افزون شد و گروه‌های مختلف نزد او آمد و شد می‌کردند. و او را متولی تصرف در وجوه شرعیه قرار دادند. او مسجد المحضار را در تریم ساخت و تأسیس کرد.

شایان ذکر است که شیخ ابوبکر بن سالم به احترام شیخ عمر المحضار و از باب تبرک و تیمن یکی از پسرانش را عمر المحضار نامید که آل المحضار به او برمی‌گردند.

نسب

عمر بن عبدالرحمن السقاف بن محمد مولى الدویلة بن علی بن علوی الغیور بن الفقیه المقدم محمد بن علی بن محمد صاحب مرباط بن علی خالع قسم بن علوی بن محمد بن علوی بن عبیدالله بن أحمد المهاجر بن عیسى بن محمد النقیب بن علی العریضی بن جعفر الصادق بن محمد‌الباقر بن علی زین‌العابدین بن الحسین بن علی بن أبی‌طالب، و علی همسر فاطمه بنت محمد صلی الله علیه وآله است.

او بیست و یکمین نوه از نسل پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله است.

تولد و تربیت

او در تریم حضرموت به دنیا آمد و با برادرانش تحت سرپرستی پدرش عبدالرحمن السقاف بزرگ شد و قرآن را حفظ کرد و به علوم زمان خود با تمام سطوح دانشی که در آن زمان در گردش بود دست یافت. سپس به نقاط بسیاری در حضرموت، یمن و حجاز به دنبال دانش و استفاده از دانشمندان رفت. اولین بروز و ظهور او از طریق تلاش‌های بسیار بود که به آن شناخته شد و پس از آن تدریس زودهنگام و جمع شدن علما و فقها برای شنیدن سخنان او بود.

اساتید

او از محضر علما و اساتید متعددی در تریم، الشحر، یمن و حجاز و غیر آن بهره برد، از جمله ایشان عبارتند از:

پدرش عبدالرحمن بن محمد السقاف

أبوبکر بن محمد بلحاج بافضل

و همچنین با تعدادی از اهل علم و حکمت و دارای مقام رفاقت داشت، از جمله ایشان عبارتند از:

عبدالرحیم بن سعید باوزیر

عبدالله بن عبدالرحمن باوزیر

جعفر بن عبدالله الکثیری

شاگردان

دایره شاگردان شیخ عمر المحضار گسترده بود و صدها نفر از علمای بزرگ از شهرهای مختلف از محضر وی بهره بردند، از جمله بزرگان شاگردان او عبارتند از:

پسر برادرش عبدالله بن أبی‌بکر العیدروس

پسر برادرش علی بن أبی‌بکر السکران

پسر برادرش أحمد بن أبی‌بکر السکران

أحمد بن عمر بن علی باعلوی

حسین بن أحمد بن علوی باعلوی

محمد بن عبدالله بن علی باعلوی

عبدالله بن علی باحرمی

محمد بن علی بازغیفان

أحمد بن محمد باعباد

سعید بن أحمد باغریب

أبوبکر بافتیل

تولیت نقابت

یکی از کارهای بزرگ او گرد هم آوردن برادرانش، سادات بنی علوی و ایجاد تشکیلات منظم برای تاسیس انجمن نقابة سادات علوی در سال ذ821 هجری قمری است. او با آنها سند کتبی و رسمی دولتی امضا کردند که متشکل از همبستگی و همکاری مشترک در بالابردن کلام حق، سرکوب بنیاد باطل، امر به معروف، نهی از منکر و یاری رساندن به مظلوم بود. با این سند جامع، فعالیت شیخ عمر شروع شد و در جامعه گسترش یافت و انجمن نقابة سادات علوی وارد مرحله جدیدی از نفوذ علمی و عملی در همه خانواده های علوی و گروه های اجتماعی دیگر شد.

آثار

بر اساس آنچه در زندگی نامه ها آمده است، شیخ عمر المحضار در زمان خودش از میان سادت علوی ثروتمندترین بود و زمین های فراوان داشت که همه آنها را کش می کرد و باغ ایجاد می کرد و با دقت پیگیر محصولات و میوه های آنها بود و در منطقه ساحل تعدادی کشتی برای کار در ماهیگیری تهیه کرده بود که درآمد حاصل از آن به منافع علم، تبلیغ و دعوت به اسلام و کمک به فقرا و نیازمندان صرف می شد. از این رو در همه جا مشهور و معروف شده بود و دارای جایگاه اجتماعی بالایی شد. و برای او اموال فراوانی جهت تقسیم بین فقرا، بیوه ها و یتیمان برای او ارسال می شد. بهترین غذاها را به نیازمندان می خورانید و به گروه های مسافر و زایرین اکرام می کرد. او همچنین مراقب اوضاع طلاب علم و دانشجویان و علاقه‌مندان به تدریس بود و به تدریس و معیشت آنها رسیدگی می کرد. و در دوران او پذیرایی از غریبه هایی که از خارج از کشور می‌آمدند گسترش یافت.

یکی از فعالیت های او مسجدسازی بود. از جمله مسجد او معروف به مسجد المحضار بود که نخل ها، اموال و منافع بسیاری را برای آن مسجد وقف کرد. مسجد دیگری در منطقه الشحر در روستایی به نام عرف ساخت که اغلب هنگام رفتن به ساحل در آنجا اقامت می کرد و به همین دلیل به عنوان «صاحب عرف» مشهور شد و تا به امروز کلبه، اوقاف و اقامتگاه او وجود دارد. او همچنین آنچه را که تخریب شده بود، مانند مسجد باعلوی در تریم را بازسازی کرد. شیخ عمر المحضار روستاهای زیادی را ایجاد کرد. سه روستا در اطراف الشحر ایجاد کرد که یکی از آنها روستای واسط در حاشیه الشحر است.

از جمله فعالیت های او این بود که از سلطان جعفر بن عبدالله بن علی بن عمر الکثیری خواست که به دلیل حسن نیت و نظر خوب، حاکمیت را در دست گیرد، اگرچه جعفر، به دور از سیاست، مشغول تجارت و برقراری ارتباط با مردان صاحب فضل بود؛ اما تشویق شیخ عمر برای پذیرفتن زمامداری شهر بور تأثیر گذاشت و پس از آن سلطانی را در دست گرفت.

فرزندان

از او چهار دختر به نام های عایشه، فاطمه، مریم و علویه به جای ماند و پسری نداشت.

وفات

وی در دوشنبه دوم ذی القعده در سال ۸۳۳ ه.ق در حال سجده نماز ظهر درگذشت و در قبرستان زنبل در کنار خانواده و اجدادش به خاک سپرده شد.

منبع

المشهور, أبوبکر بن علی (1424 هـ). الإمام الشیخ عمر المحضار سلسلة أعلام حضرموت 10 (PDF). عدن، الیمن: مرکز الإبداع الثقافی للدراسات وخدمة التراث.