نام	محمد بن مُسلِم ثَقَفی کوفی
القاب و سایر نام‌ها	ابوجعفر • محمد بن مسلم ثقفی کوفی ثقفی • محمد بن مسلم ثقفی الطائفی • محمد بن مسلم طائفی • محمد بن مسلم اوقص • اَعور • حدّاج • قصیر • طحّان • ثقفی
زاده	نیمه اول سده دوم هجری • کوفه
درگذشت	۱۵۰ق
استادان	امام باقر(ع) • امام صادق(ع) • امام کاظم(ع)
آثار	مسند محمد بن مسلم الثقفی الطائفی • الأربعمائةُ مسألة فی أبواب الحلال و الحرام
دین و مذهب	اسلام • تشیع
فعالیت‌ها	اصحاب اجماع • راوی فقه از معصوم • قاضی

محمد بن مسلم ثقفی کوفی از اصحاب محمد باقر و جعفر صادق و از راویان حدیث بود که به جهت وثاقت جزو اصحاب اجماع محسوب می‌شود. وی از اهالی کوفه بود که اصالتش به طائف برمی‌گشت. در اواخر سده نخست و نیمه اول سده دوم هجری می زیست. خود می‌گوید سی هزار حدیث از محمد باقر و شانزده هزار حدیث از جعفر صادق شنیده است و جزو فقیه‌ترین اصحاب ائمه در زمان خود بوده‌است. محمد بن مسلم که به خاطر زهدش هم معروف بوده، در اصل آسیابان بوده، و در کوفه به کار قضا مشغول بوده است. فتواهای سریعش زبانزد بوده است. برخی شیعیان او را فقیه ترین اصحاب محمد باقر می دانند. از اوست که می گوید در هر مسئله ای تردید کردم آنرا از ابوجعفر پرسیدم. به گفته خودش سی هزار حدیث از محمد باقر و شانزده هزار حدیث از جعفر صادق نقل کرده است^[۱].

نسب و کنیه

محمد بن مسلم بن رباح (ریاح) ثقفی، در کوفه متولد شد و به همین دلیل او را «کوفی» می‌گویند^[۲]. از موالی قبیله ثقیف و کنیه‌اش ابوجعفر است.

در منابع رجال القاب زیادی به او نسبت داده شده است؛ اوقص، اَعور، حدّاج، قصیر، طحّان، سمّان، طائفی و ثقفی از این جمله‌اند^[۳].

جایگاه علمی

محمد بن مسلم به مدت چهار سال در مدینه و در محضر امام باقر به کسب دانش و حدیث مشغول بود^[۴]. بنابر نقلی، امام صادق، محمد بن مسلم را از جمله کسانی ذکر می‎کند که امین امام باقر در احکام دین و نیز محافظ دین الهی و زنده نگاهدارنده مکتب تشیع هستند^[۵]. به همین منظور نیز هست که امام ششم در زمان حیات خود برخی را که به ایشان دسترسی نداشتند به محمد بن مسلم ارجاع می‌دادند^[۶].

علاوه بر این، امام صادق در تبیین جایگاه علمی او گفته‌اند: «ما کان أحَدٌ مِنَ الشیعَةِ اَفْقهُ مِنْ محمد بن مسلم؛ هیچ یک از شیعه، فقیه‌تر از محمد بن مسلم نیست»^[۷]. مطابق با گزارش‌های تاریخی، مرجعیت علمی محمد بن مسلم به اندازه‌ای بود که بزرگان اهل سنت مانند ابوحنیفه نیز برای حل مسایل علمی به او رجوع کرده و نظر او را حجت می‌دانستند^[۸].

وی سی هزار حدیث از امام باقر و شانزده هزار حدیث از امام صادق نقل کرده است^[۹].

از منظر عالمان

عالمان رجالی شیعه، محمد بن مسلم را از اصحاب اجماع برشمرده‌اند^[۱۰]. نجاشی در کتاب رجال خود محمد بن مسلم را از موجه‌ترین اصحاب و موثق‌ترین افراد و فقیهی پرهیزگار معرفی می‌کند^[۱۱]. شیخ طوسی وی را یکبار در اصحاب امام باقر و یکبار در اصحاب امام صادق و بار دیگر در اصحاب امام کاظم برمی‌شمارد. برقی او را از اصحاب امام صادق می‌داند که اهل سنت نیز از او روایت کرده‌اند.

شیخ مفید محمد بن مسلم را از سرسلسله فقهایی می‌داند که شیعه، حلال و حرام و دیگر احکام را از آنان گرفته و هیچ کس ایرادی به شخصیت وی ندارد^[۱۲].

شیخ عباس قمی درباره وی می‌نویسد: «ابوجعفر محمّد بن مسلم، الطحّان الثقفی الکوفی، از بزرگان اصحاب باقرین و از حواریین ایشان و از مخبتین و اورع و افقه مردم و از وجوه اصحاب کوفه است. «وَ هُوَ مِمَّنِ اجْتَمَعَتِ الْعِصابَةُ عَلی تَصْحیح ما یصِحُّ عَنْهُ وَ عَلی تَصْدیقِهِ وَ الاِنْقِیاد لَهُ بِالْفِقْهِ^[۱۳].»

مشایخ و راویان

محمد بن مسلم به طور مستقیم از امام باقر (ع) و امام صادق (ع)روایت کرده است و علاوه بر آنان از برخی بزرگان اصحاب نیز نقل حدیث کرده است که برخی از آنان عبارتند از:

همچنین راویان بسیاری از محمد بن مسلم روایت نقل کرده‌اند، برخی از آنان عبارتند از:

هشام بن سالم،
ابان بن عثمان احمر،
ابوایوب ابراهیم بن عثمان خزاز،
برید بن معاویه عجلی،
ثعلبه بن میمون،
جمیل بن دراج،
حریز بن عبدالله،
حماد بن عثمان،
ابواسامه زید شحام،
علاء بن رزین قلاء، (بیشترین نقل را از محمد بن مسلم دارد.)
علی بن رئاب،
عمر بن اُذینه^[۱۴].

آثار

محمد بن مسلم کتابی با عنوان «الأربعمائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام» تالیف کرده است که در آن به بررسی ۴۰۰ مساله در باب احکام شرع پرداخته است^[۱۵].

درگذشت

بنا بر گزارش‌های تاریخی، محمد بن مسلم در سال ۱۵۰ قمری درگذشته است و به همین دلیل ادعای شیخ در شمردن وی از اصحاب امام کاظم صحیح به نظر می‌رسد، زیرا تاریخ وفات امام صادق سال ۱۴۸ قمری است و در نتیجه محمد دو سال از امامت امام کاظم را درک کرده است^[۱۶].

منابع

پانویس

↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، 315.
↑ نجاشی، رجال، ص۳۲۳.
↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۳.
↑ مفید، الاختصاص، ص۲۰۳.
↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۲۵۴.
↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۳.
↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، ص۳۹۴.
↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۶.
↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۶.
↑ طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۵۰۷.
↑ نجاشی، رجال، ص۳۲۶-۳۲۵.
↑ طوسی، الرجال، ص۱۴۴و ۲۹۴ و ۳۴۲.
↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.
↑ شیخ عباس قمی، منتهی الامال، ج۲، ص۲۵۶.
↑ سبحانی، موسوعه طبقات فقها، ج۲، ص۵۲۲.
↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.

[1] جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، 315.

[2] نجاشی، رجال، ص۳۲۳.

[3] طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۳.

[4] مفید، الاختصاص، ص۲۰۳.

[5] خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۲۵۴.

[6] طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۳.

[7] مجلسی، بحار الانوار، ج۴۷، ص۳۹۴.

[8] طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۶.

[9] طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۱، ص۳۸۶.

[10] طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۵۰۷.

[11] نجاشی، رجال، ص۳۲۶-۳۲۵.

[12] طوسی، الرجال، ص۱۴۴و ۲۹۴ و ۳۴۲.

[13] مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.

[14] شیخ عباس قمی، منتهی الامال، ج۲، ص۲۵۶.

[15] سبحانی، موسوعه طبقات فقها، ج۲، ص۵۲۲.

[16] مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۸۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]