دانشگاه زیتونه
دانشگاه زیتونه قدیمی ترین دانشگاه جهان اسلام است که یکی از دانشگاه‌های مهم در جهان اسلام و پایگاهی علمی و فرهنگی بوده است. در حوزه دین، این دانشگاه با داشتن یک نظام منسجم و مدرن آموزشی، شخصیّت های علمی ممتازی را تربیت و به جهان اسلام معرفی کرده است. نوشتار حاضر به بررسی تاریخچه، سیر نظمی و نقش جامعه زیتونه در ابعاد مختلف علمی و سیاسی می پردازد.
| نام مؤسسه | جامعه زیتونه تونس |
|---|---|
| موسس | عبيد اللّه بن الحبحاب |
| تأسیس | 116هـ(734م |
| محل استقرار | تونس |
| مدیر | هشــام قريســـــــة |
| آدرس دانشگاه | نهج سيدي أبي القاسم الجليزي- ساحة معقل الزّعيم 1008 تونس |
| آدرس سایت دانشگاه | www.uz.rnu.tn |
تاریخچه
دانشگاه زیتونه یکی از قدیمی ترین و مشهورترین مساجد سرزمین اسلام است. عبیدالله بن الحبحاب آن را در سال 116هـ(734م) تاسیس نمود. فعالیت این مکان فقط به اقامه نماز و دیدار مسلمین محدود نشد؛ بلکه در طول دوره های گوناگون از ابتدای قرن دوم هجری یعنی از سال 120هـ -737م با تدریس علوم اسلامی، جایگاه علمی و فرهنگی قابل توجه خود را به رخ می کشاند. از این رو قدیمی ترین دانشگاه عربی -اسلامی شناخته می شود که بیش از ده قرن بدون وقفه به فعالیت علمی پرداخته است. حسن حسنی عبدالوهاب یکی از مورخین می گوید: به درستی که مسجد جامع زیتونه قدیمی ترین مرکز آموزشی عرب است. جامع زیتونه اعتبار و جایگاه خود را به عنوان مرکز علم و عبادت تا اواخر دوره الحفصی ( 634هـ/981هـ- 1237م/1573م) حفظ کرد، تا جایی که علامه عبدالرحمان بن خلدون - که خود در جامع زیتونه تحصیل و تدریس کرده است- این مرکز را پیشانی درخشان موسسات دینی در مغرب اسلامی در طول دو قرن چهارده و پانزده میلادی معرفی کرده است.
علوم اسلامی که در این دانشگاه تدریس می شده است عبارت بوده است از : ادبیات، معارف دینی، فلسفه و همه علوم عقلی، به ویژه طب، نجوم و ریاضیات. آن گونه که بیان شده است در اواخر دوره حفصی، زمانی طولانی سیستم آموزشی مسجد زیتونه دچار مشکل شد و از رونق افتاد و تلاش های زیادی برای اصلاح آن انجام شد. سرانجام احمد باي اوّل در تاریخ نوامبر 1842 نسبت به تنظیم سیستم آموزشی جدید متناسب با شرایط زمان اقدام نمود. در تاریخ 27 ژانویه 1876، وزیر اعظم مطلح خیرالدین باشا طی یک دستورالعمل سیستم و برنامه آموزشی جدیدی را برای دانشگاه زیتونه صادر و ابلاغ نمود. اما به دلیل مخالفت بزرگان محافظه کار زیتونه علوم جدیدی که به برنامه آموزشی افزوده شده بود هرگز اجرایی نشد. دولت های استعماری - در طول دوره حکومت خود بر تونس (1881-1956) - بسیار تلاش کردند تا سیاست آموزشی خود را به زیتونه تحمیل کنند تا آن را به حاشیه برده و صدای آن را سرکوب کنند؛ زیرا این سنگر مقاومت فرهنگی در برابر نفوذ استعمار و نفوذ فرانسه در این کشور بوده است.
تحولات آموزشی
تقاضای اصلاح آموزش در مسجد جامع زیتونه ادامه یافت و مجموعه ای از ترتیبات در پاسخ به مطالبات جنبش ملی صادر شد که مهم ترین آنها عبارتند از:
- سپتامبر 1912: ترتیب جدید آموزش زیتون را سازماندهی کرده و آن را به سه مرحله تقسیم می کند:
- مرحله ابتدایی: با گواهی صلاحیت به پایان می رسد. - مرحله متوسط: با یک گواهی موفقیت تحصیلی به پایان می رسد. - مرحله عالی: با یک گواهی معتبر جهانی به پایان می رسد.
- آوریل 1933: توسعه برنامه های آموزشی با تغییر نام گواهی استخدام به عنوان موفقیت در علم.
- آوریل 1951: احیای بخش مدرن: ایجاد مدرک مدرن و به روز یعنی معادل دیپلم و کارشناسی.
از سال تحصیلی 1959/1960 ، این بخش آموزشی مدرن دانشگاه زیتونه به دلیل گسترش سیستم آموزش متوسطه یکپارچه، که از ابتدای اکتبر 1958 دولت تونس شروع به اجرای برنامه های خود کرد ، به طور چشمگیری در حال کاهش است.
پس از استقلال ملی تونس ، دستورات زیر در مورد بنیاد مسجد جامع صادر شد:
- 26 آوریل 1956: فعالیت دوباره دانشگاه زیتونه.
- 30 ژوئن 1958: اعلامیه اصلاح آموزش عمومی و یکپارچه سازی برنامه های آن ، که طبق آن شعبه های دانشگاه زیتونه به مدارس مقدماتی تبدیل شدند که در هسته آموزش متوسطه عمومی ادغام شدند. پس از تأسیس دانشگاه تونس در 31 مارس 1960 ، که اکنون بسیاری از موسسات و دانشگاه های عالی را شامل می شود ، در اول مارس 1961 ، " دانشگاه شرع و مبانی دین زیتونه " (جانشین دانشگاه زیتونه) تأسیس شد که به یکی از مولفه های دانشگاه تونس تبدیل شد.
- 27 اکتبر 1961: برنامه های تحصیلی در شریعت و اصول دینی کنترل شد.
- 15 فوریه 1980: وظایف کالج شرعی زیتونه و مبانی دین تعیین شد و مطالعه در آن در سه مرحله انجام شد.[۱]
=ساختار جامع زیتونه= [۲]
موسسه های تابع دانشگاه زیتونه
- المعهد العالی لاصول الدین بتونس
- المعهد العالی للحضارة الاسلامیة بتونس
- المعهد العالی للخطابة والإرشاد الدینیّ بالقیروان
- مرکز الدراسات الإسلامیة بالقیروان [۳]