سلیمان بن عبدالملک
| نام | سلیمان بن عبدالملک |
|---|---|
| نام مادر | ولاده |
| نام پدر | عبدالملک مروان |
| متولد | ۵۴ ه. ق ۶۷۴ م |
| خلیفه | هفتمین خلیفه اموی |
| دودمان | امویان |
| مدت خلافت | ۹۶-۹۹ ه. ق ۷۱۵ |
| درگذشت | ۹۹ ه. ق ۲۲ سپتامبر ۷۱۷ |
| محل فوت | حلب • قنسرین • دابق |
سلیمان بن عبدالملک هفتمین خلیفه اموی است. وی برادر و جانشین ولید بن عبدالملک بوده است. سلیمان در سال 96 هجری قمری به خلافت رسید. ولید در اواخر خلافت خود خیال داشت که پسر خود عبدالعزیز را جانشین خود سازد، اما پیش از اقدام به این کار درگذشت، و سلیمان به خلافت نشست و دست گماشتگان حجاج را از کار کوتاه کرد و یزید بن مهلب را که از دشمنان حجاج بود حکومت عراق و سپس حکومت خراسان داد. سلیمان شهر رمله را در فلسطین مقر خلافت قرار داد. خلیفه عاقل و زیرک و فصیح و جهانجوی بود. در دوره او جنگ با روم شرقی (بیزانس) ادامه یافت، مسلمه (برادر خلیفه) پرگاموس و سارد را گرفت و سپس مسلمانان به محاصره قسطنطنیه پرداختند. سلیمان در آخر عمر، به توصیه رجاء بن حیوة، عمر بن عبدالعزیز را به جانشینی خود انتخاب کرد. سلیمان در دابق در سال 99 هجری قمری درگذشت.
سلیمان بن عبدالملک
«سلیمان بن عبدالملک بن مروان»؛ هفتمین خلیفه اموی، پس از برادرش «ولید بن عبدالملک» به حکومت رسید. مادرش «ولاده» نام داشت. [۱] وی از سال 96 تا 99هجری امر خلافت جامعه اسلامی را بر عهده داشت. [۲]
او مدتی در زمان حکومت برادرش ولید بن عبدالملک مشاور و وزیر او بود. در هنگام مرگ برادرش در «رمله» شهری که خود آن را در زمان امارتش در فلسطین ساخته بود، مستقر بود. [۳] پسر عموی وی؛ عمر بن عبدالعزیز در دمشق برای او بیعت گرفت [۴] سود، مغرور، پرخور، شکم باره و زیبا بود. [۵]
سیاست داخلی
سلیمان بن عبدالملک پس از این که به قدرت رسید به منظور جلب تمایل عمومی مسلمانان دست به اقداماتی زد. از جمله این اقدامات می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد.
برکناری برخی از استانداران
سلیمان، «قتیبة بن مسلم باهلی» یکی از بزرگ‌ترین فاتحان اسلامی، که در منطقه ماوراء‌النهر به پیروزی های بسیار چشم گیری دست یافته بود، را عزل کرد و سپس او را به قتل رساند. [۶] محمد بن قاسم نیز به دست صالح بن عبدالرحمن عامل خراج عراق کشته شد، [۷] برخی از مورخان علت این امر را حمایت قتیبه از ولید بن عبدالملک (زمانی که می‌خواست پسرش عبدالعزیز را به جای سلیمان ولیعهد سازد) ذکر کرده‌اند. [۸]
برخی از محققان نیز جلب اعتماد عمومی و تمایل مردم به حکومت را علت این کار دانسته‌اند، چرا که محمد بن قاسم و قتیبه از عاملان حجاج بن یوسف ثقفی (ستمگر) بودند. [۹] موسی بن نصیر نیز که در فتح اسپانیا تلاش کرده بود، برکنار شد. سلیمان او را به مرکز خلافت فرا خواند و همه اموال او را پس گرفت. [۱۰] سپس او را به زندان افکند. «سلیمان چون موسی بن نصیر را به زندان کرد، پسرش عبدالله را نیز از افریقیه عزل نمود و به جای او محمد بن یزید از موالی قریش را به آن سامان فرستاد. محمد بن یزید تا پایان حیات سلیمان در آن جا بود.» [۱۱]
آزاد سازی برخی از مسلمانان مخالف با حکومت و افزایش مقرری ماهانه افراد.
سلیمان موالی را از زندان آزاد کرد و آنان را در سپاه اسلام شرکت داد. و سهم ماهانه هر فرد را به 25 درهم رساند. [۱۲]
سیاست خارجی
در جبهه شرق پس از قتل محمد بن قاسم و قتیبة بن مسلم فتوحات اسلامی جدیدی رخ نداد. در واقع اوضاع سیاسی خلافت اموی از سال 98 تا پایان دوره اموی اجازه چنین امری را نمی داد. آنان به سرکوب جنبش‌هایی چون خوارج و یزید بن مهلب پرداختند. [۱۳] در جبهه روم اتفاق مهمی که افتاد محاصره قسطنطنیه توسط برادر خلیفه؛ «مسلمة بن عبدالملک» بود. مسلمانان ابتدا «عموریه» را تصرف کردند، سپس برخی دیگر از شهرهای منطقه که تحت تصرف رومیان بود؛ همانند صقلبیان و حصن مرآة در ناحیه ملیطه به تصرف آنها درآمد. [۱۴] به دستور خلیفه و به فرماندهی مسلمه شهر «قسطنطنیه» از راه خشکی و دریا محاصره شد. [۱۵]
سپاهیان خلیفه مدّت‌ها این شهر را در محاصره داشتند؛ اما موفق به فتح آن نشدند. عواملی چند؛ از جمله: تجهیزات دفاعی رومیان، طوفان و شکسته شدن تعدادی از کشتی های مسلمانان، قطع راه‌های ارتباطی مسلمانان توسط رومیان، سرمای شدید، [۱۶] حمله بلغارها و کم شدن آذوقه، [۱۷] طولانی شدن محاصره، و نهایتا مرگ سلیمان و دستور عمر بن عبدالعزیز به بازگشت، [۱۸] سبب عدم موفقیت مسلمانان در محاصره این شهر شد. [۱۹] مسلمه بعد از 30 ماه که در آن منطقه ماند، سرانجام با دادن تلفات بسیار مجبور به بازگشت شد. [۲۰]
درگذشت سلیمان
سلیمان بن عبدالملک در دهم صفر سال 99هجری، پس از دو سال و هشت ماه خلافت [۲۱] در «دابق» از مناطق «قنسرین» درگذشت. [۲۲] او در این زمان به منظور کمک به برادرش در این منطقه اردو زده بود. [25]نقل شده «او قبل از مرگش لباسی سبز رنگ پوشید و دستار سبز بر سر گذاشت، به آینه نگاه کرد، به خود بالید و گفت: من پادشاهی جوان مرد هستم. بعد از آن یک جمعه بر او نگذشت که درگذشت. کنیزکی زیبا داشت او را بدان لباس و غرور دید و خیره گردید. پرسید: چه نگاه می کنی و چه می بینی؟ کنیز گفت: [انت نعم المتاع لو کنت تبقی / غیر ان لا بقاء للانسان - لیس فیما علمته فیک عیب / کان فی الناس غیر انک فان]. یعنی: تو متاع (موجود) نیکی هستی؛ اگر جاوید می‌ماندی (ای کاش زنده می‌ماندی)؛ ولی انسان برای بقاء آفریده نشده است. در تو عیب و نقصی مانند عیوب مردم، نیست، جز این که تو نابود خواهی شد. [۲۳]
وی قبل از مرگش با توجه به خوبی‌هایی که از «عمر بن عبدالعزیز» دیده بود، او را به عنوان جانشین خویش برگزید. در منابع آمده است. «وقتی بیماری او سخت شد، نامه‌ای نوشت و آن را مهر کرد و بست. کسی نمی‌دانست در آن نامه چه نوشته شده است. به رجاء بن حیوة گفت: برادران و عموزادگان و همه افراد خانواده من و بزرگان لشکرهای شام را پیش خود جمع کن و آنان را وادار کن با کسی که نامش را در این نامه نوشته ام، بیعت کنند و هر کس از بیعت خودداری کرد گردنش را بزن. [۲۴]
او به این دستور عمل کرد وقتی در مسجد جمع شدند فرمان سلیمان را به ایشان ابلاغ کرد، گفتند به ما بگو آن شخص کیست؟ تا با آگهی و بصیرت با او بیعت کنیم، گفت: به خدا سوگند نمی‌دانم، کیست و به من دستور داده است، هر کس خودداری کند، او را بکشم. رجاء بن حیوه گوید، پیش سلیمان رفتم و اصرار کردم و گفتم ای امیرمؤمنان این فرمان را به نام چه کسی نوشته ای و ما را به بیعت با چه کسی دستور داده ای؟ گفت دو برادرم یزید و هشام هنوز به آن پایه نرسیده‌اند که بر کار مردم گماشته شوند، خلافت را برای مرد نیکوکار؛ «عمر بن عبدالعزیز» قرار دادم و چون او درگذشت حکومت به ایشان خواهد رسید. رجاء بن حیوه بیرون آمد و این موضوع را به اطلاع یزید و هشام رساند آنها راضی و تسلیم شدند و بیعت کردند و پس از ایشان همه بیعت کردند. [۲۵]
پانویس
- ↑ بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب اشراف، بیروت، دار الفکر، 1417، اول، ج 8، ص 99
- ↑ طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الطبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1375، چاپ پنجم، ج9، ص 3943 و 3892
- ↑ ولید حکومت فلسطین را به او سپرده بود وی در «لدّ» (از شهرهای فلسطین) اقامت گزید، سپس شهر رمله را بنیاد کرد. مسعودی، علی بن حسین؛ التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، 1365، چاپ دوم، ص 342
- ↑ یعقوبی، ابن واضح؛ تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1371، ششم، ج2، ص 250
- ↑ دینوری، ابوحنیفه؛ اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نی، چاپ چهارم، ص 371
- ↑ طبری، پیشین، ج9، ص 3893 و یعقوبی، پیشین، ج2، ص 354
- ↑ طقوش، محمد سهیل؛ دولت امویان، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1386، چاپ سوم، ص 169
- ↑ طبری، پیشین، ج9، ص 3893- 3894
- ↑ طقوش، پیشین، ص 168- 169
- ↑ یعقوبی، پیشین، ج2، ص 252
- ↑ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ترجمه، عبدالمحمد آیتی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363، چاپ اول، ج 3، ص 265
- ↑ طقوش، پیشین، ص 168
- ↑ همان، ص 169
- ↑ یعقوبی، پیشین، ج2، ص 260
- ↑ طبری، پیشین، ج9، ص 3924
- ↑ همان، ص 3925
- ↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، پیشین، ص 149
- ↑ همان
- ↑ طقوش، پیشین، ص 140
- ↑ مقدسی، مطهر بن طاهر؛ البدء و التاریخ، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه، 1374، چاپ اول، ج 2، ص 927
- ↑ طبری، پیشین، ج9، ص 3943 و دینوری، ابو حنیفه؛ پیشین، ص 371
- ↑ طبری، پیشین، ج9، ص 3943
- ↑ مسعودی، (التنبیه و الشراف) پیشین، ص 298
- ↑ دینوری، ابو حنیفه؛ پیشین، ص 272- 273 و یعقوبی، پیشین، ج2، ص 259
- ↑ دینوری، ابو حنیفه؛ پیشین، ص 272- 273