مشعر

مشعر، سرزمینی است در حدود 12 کیلومتری عرفات که در مسیر عرفات به سوی مکه قرار دارد. این سرزمین بین تنگه دو کوه (مازمین) و وادی محَشر واقع شده و حدود 4 کیلومتر طول دارد. توقف در آن از ارکان حج است.

مشعر
نام	مشعر

حُجاج در راه بازگشت از عرفات به سوى مکه از وادى مأزَمَیْن مى ‏گذرند که میان دو کوه است. «مأزم» به معناى راه تنگ و به عبارت دیگر تنگه است، این اشاره به دو راه رفت و برگشتِ تنگِ این ناحیه دارد. حاجى با عبور از این وادى به مزدلفه یا سرزمینِ مشعرالحرام مى ‏رسد. و در آنجا با قصد قربت شب را به صبح می‌رسانند. مشعر را به نام‌های مزدلفه، جمع، قُزَح و مشعرالحرام نیز می‌خوانند.

موقعیت جغرافیایی مشعر

این سرزمین که در محدوده حرم مکه قرار دارد درّه‌ای است کم وسعت که بین عرفات و منا واقع شده و طول آن تقریباً چهار کیلومتر است. در این منطقه مسجد بزرگی وجود دارد که آن را «مسجد مزدلفه» می‌خوانند. مساحت اولیه این مسجد حدود ۱۷۰۰ مترمربع بود که در عهد عباسی به چهار هزار متر رسید، مسجد در آن زمان سقف نداشت و تنها حصاری در اطراف آن بود. پس از بارها بازسازی و توسعه، اکنون مساحت مستطیل شکل آن حدود شش هزار مترمربع است.

حد و حدود مشعر

مشعرالحرام پس از وادی یا درّه «مَأْزِمَین» قرار دارد. حجاج باید بعد از غروب روز عرفه؛ یعنی پس از پایان وقوف اختیاری در عرفات، به این سمت حرکت کنند و تا طلوع آفتاب روز فردا (دهم ذی حجه، عید قربان)، در این مکان بمانند. محدوده مزدلفه با تابلوهای بزرگی مشخص شده و با جمله «بِدایةُ مُزْدَلِفِه» یا «نِهایةُ مُزدلِفِه» می‌توان حدود آن را شناخت.

طول آن حدود ۴۰۰۰ متر و مساحت آن ۱۲/۵ کیلومتر مربع است. برخی معتقدند «مشعر» در حقیقت نام سرزمین و کوهی است که در انتهای مزدلفه قرار دارد که تا وادی یا درّه «مُحَسِّر» امتداد می‌یابد و سپس کل سرزمین مزدلفه به این نام خوانده شده است. در این مکان ضمن بیتوته و عبادت در شب می‌توان سنگریزه‌هایی را که به لحاظ شکل و نوع، تنها در این منطقه یافت می‌شود برای رمی جمرات در منا جمع‌آوری کرد.

حُجاج در راه بازگشت از عرفات به سوی مکه، از وادی مَأْزِمَین می‌گذرند که میان دو کوه است. «مأزم» به معنای راه تنگ و به عبارت دیگر، تنگه است، این کلمه اشاره به دو راه رفت و برگشتِ تنگِ این ناحیه دارد و حجاج با عبور از این وادی به مزدلفه یا سرزمینِ مشعرالحرام می‌رسند.

مشعر در قرآن

در قرآن به نام این مکان اشاره شده و از مردم خواسته شده خدا را در این مکان یاد کنند:

فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَ‌فَاتٍ فَاذْکرُ‌وا اللَّهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَ‌امِ ۖ وَاذْکرُ‌وهُ کمَا هَدَاکمْ وَإِن کنتُم مِّن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّینَ ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُ‌وا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّ‌حِیمٌ (ترجمه: و هنگامی که از «عرفات» کوچ کردید، خدا را نزد «مشعَر الحرام» یاد کنید! او را یاد کنید همان‌طور که شما را هدایت نمود و قطعاً شما پیش از این، از گمراهان بودید. سپس از همان‌جا که مردم کوچ می‌کنند، (به سوی سرزمین منا) کوچ کنید! و از خداوند آمرزش بطلبید، که خدا آمرزنده مهربان است.)

دلیل نام‌گذاری مشعر

واژه «مشعر» به مکانی گویند که شعار خدا و نشان خداجویی و خدا خواهی در آن کاملا پیدا است.

در مورد نام‌گذاری مشعر گفته‌اند:

آنجا مرکزی برای شعار حج و نشانه‌ای از این مراسم عظیم است. و نیز مشعر به معنای نشان راه است و این سرزمین نشان مکان و عبادت خداوند است.

واژه «مزدلفه» (از ماده «ازدلاف») به معنای نزدیک شدن یا اجتماع است. از آن جهت به سرزمین مشعر، «مزدلفه» گویند که مردم با کوچ از عرفات به سوی مشعر، به مکه و یا به خدا نزدیک می‌شوند و یا به جهت آنکه مردم در مشعر اجتماع می‌کنند.

در حدیثی از امام صادق(ع) حکایت شده است:

جبرئیل(ع) به هنگام آموزش مناسک حج به حضرت ابراهیم، بعد از غروب روز عرفه و هنگام حرکت به مشعر به ابراهیم(ع) فرمود: «ازدلف الی المشعر الحرام»؛ «به سوی مشعر الحرام حرکت کن و به آنجا نزدیک شو».

فلسفه نام‌گذاری مشعر و وقوف در آن

«مشعرالحرام» که در فاصله بین عرفات و منی واقع شده است، دارای چند نام است:

مشعرالحرام

واژه «مشعر؛ یعنی محل درک و شعور». و وقوف در مشعر، به معنای وقوف و دقت در محل شعور است. و ممکن است اشاره به مشاعر و قواهای نفس و ترتیب مراتب کمال باشد؛ زیرا مراتب کمال عبارتند از: تجلیه، تخلیه، تحلیه و فناء.

«تجلیه»: یعنی جلا بخشیدن نفس با پذیرش دین مبین اسلام و رعایت حلال و حرام.

«تخلیه»: یعنی زدودن هرگونه گناه و صفت رذیله از نفس.

«تحلیه»: یعنی جایگزینی صفات نیک و پسندیده در نفس.

«وقوف در عرفات» اشاره به مرتبه تخلیه دارد؛ زیرا انسان در آنجا باید با دعا و استغفار نفس خویش را از هر گونه آلودگی پاکسازی نماید. و «وقوف در مشعر» اشاره دارد به مرتبه تحلیه؛ زیرا در این مکان، انسان تمام مشاعر و قواهای نفس را باید در خدمت خدا گرفته و آنها را با فضیلت های نفسانی و رحمت های خداوند آشنا نماید.

و علت نام‌گذاری مشعر به «مشعرالحرام» این است که این مکان، جزء حرم می‌باشد.

مزدلفه

در علت نام‌گذاری مشعر به «مزدلفه» چند احتمال وجود دارد:

الف: واژه «مزدلفه» از «ازدلاف» مشتق گرفته شده است و «ازدلاف» به معنای تقدّم است. و چون مشعرالحرام مکانی مقدّم بر منی است، نام آن را «مزدلفه» گذاشته‌اند.

ب: «ازدلاف» یعنی «تقرّب»، و چون در این مکان، مردم به خداوند تقرّب می جویند لذا «مزدلفه» نامیده شده است.

س: «إزدلاف» یعنی «اجتماع». و به خاطر اینکه مردم در آنجا اجتماع می‌کنند، «مزدلفه» نامیده شده است.

جمع

گفته شده علت نام‌گذاری آن به «جمع» این است که حضرت آدم و حوا (علیهما السلام) در این مکان با هم ملاقات کرده و اجتماع کردند.

وقوف در مشعرالحرام

پس از مغرب روز نهم ذیحجه، حجاج باید از عرفات خارج شده و به مشعرالحرام رفته و تا طلوع آفتاب در آنجا بمانند. در قرآن کریم خداوند می‌فرماید:

«فَإذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فاذْکُرُوا اللَّه عِنْدَالمَشْعَرِ الحَرامِ». یعنی: «هنگامی که از عرفات کوچ کردید، در مشعرالحرام خداوند را یاد کنید».

وقوف در مشعر از نظر فرقتین

وقوف به مشعر الحرام (مزدلفه): به اتفاق فقیهان امامی ، یکی از ارکان حج، وقوف در مشعر است. از میان صحابیان و فقهای متقدم نیز کسانی چون ابن عباس، ابن زبیر، نخعی، شعبی و حسن بصری وقوف در مشعر را رکن می‌دانسته‌اند ، با این همه، از فقهای اهل سنت جز معدودی از شافعیان و ابن ماجشون از مالکیان کسی آن را رکن نشمرده است.

برخی برای رکن بودن وقوف در مشعر به آیه ۱۹۸بقره/۲ که حاجیان را پس از برگشت از عرفات به ذکر الهی در مشعر الحرام فرا خوانده، تمسک کرده‌اند ؛ اما مستند اصلی فقهای امامی بر نظر خود، علاوه بر اجماع، احادیثی است که فقیهان این وقوف را به منزله از دست دادن حج قلمداد کرده‌اند.