عطائیه‏ از مذاهب بائده (فراموش شده) فقهى سنت و جماعت و منسوب شخصی به نام به عطاء بن ابى ریاح (رباح) است.

شرح حال

وی فقیهی تابعی از فقها، مفسرین، محدثین طبقه سوم در مکه و شخصی معلم و پارسا بوده و در ایام خلافت عثمان به دنیا آمد و در جنگ حَجّاج با عبدالله بن زبیر، دستش قطع و در ادامه نابینا شد و سرانجام در سال ۱۱۴ هجری قمری در سن ۸۸ سالگی درگذشت. [۱][۲] [۳] [۴][۵] [۶] [۷]

تاریخچه

در زمان وى مذاهب فقهى (به عنوان مذهب و فرقه) هنوز برقرار نشده بود و در مدینه هفت نفر به عنوان فقهاى سبعه مرجعیت داشتند که مردم به آنان رجوع مى‏ کردند. علاوه در مکه که عطاء مى ‏زیسته است، جمعى از جمله خود وی مرجعیت داشته‏‌اند که پس از درگذشت هر کدام از ایشان، دوران مرجعیت وى نیز خاتمه یافت. [۸] [۹]

جایگاه روایی

عطاء بن ابی ریاح (رباح) با حدود دویست نفر از صحابه پیامبر (ص) حشر و نشر داشته است. او از پیامبر (ص)، ابوبکر، عمر، عثمان و فضل بن عبّاس، به صورت مرسل و از اُمّ سَلَمه، اُمّ هانی، ابو سعید خُدْری، عایشه، ابن عبّاس، عبداللّه بن زبیر، عبیدالله بن عمر و دیگران، روایت نق کرده است. جمعی از راویان، چون ابو حنیفه، اوزاعی، زُهری، قتاده، اَعمَش، سَلَمة بن کهیل از وی حدیث شنیده اند. شیخ طوسی او را از اصحاب امام علی (ع) می‌داند و می‌نویسد که در نقل حدیث، خلط(مخلّط) می‌کرده است. [۱۰] البته عطا به نظر نمی‌تواند از اصحاب امام علی علیه‌السلام باشد، زیرا در زمان شهادت حضرت وی تنها سیزده سال عمر داشت. علاوه، بعضی می‌گویند که تهمت خلط از ناحیه اهل سنّت درباره عطاء بن سائب گفته شده است نه درباره عطاء بن ابی رباح. [۱۱] منابع اهل سنت از امام باقر علیه‌السلام نقل کرده است که فرمود: احکام حج را از عطاء بیاموزید. [۱۲] همچنین شیخ طوسی حدود 84 فتوا را به عطاء نسبت داده است. [۱۳]

آثار و روایات

باید گفت که شمار دقیقی از روایات و آثار عطاء بن ریاح گزارش نشده است، ولی احادیث فراوانی در منابع حدیثی اهل سنّت به او نسبت داده شده است. [۱۴]

پانویس

  1. مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 334
  2. یوسف بن عبدالرحمن بن یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰ ص۷۶ ش۳۹۳۳
  3. ذهبی شمس الدین محمد، تذکرة الحفّاظ، ج۱ ص۹۸.
  4. بخاری محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، ج۶ ص۴۶۴ ش۲۹۹۹
  5. یوسف بن عبدالرحمن بن یوسف، تهذیب الکمال، ج۲۰ ص۸۵ ش۳۹۳۳
  6. منیع بغدادی محمد بن سعد، الطبقات الکبری، ج۵ ص۴۷۰.
  7. محمدی ری شهری محمد، شناخت‌ نامه حدیث، ج۳، ص۱۶۸-۱۶۹.
  8. مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 شمسی، چاپ دوم، ص 335
  9. مقدسی شمس الدین ابو عبیدالله محمد بن احمد، احسن التقاسیم فى معرفة الاقالیم، لیدن سال 1876- 1906 میلادی، ص 37
  10. شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۷۵ ش۷۲۱.
  11. شوشتری محمد تقی، قاموس الرجال: ج۷ ص۲۰۳ ش۴۸۸۹.
  12. ابن کثیر دمشقی، البدایه و النهایة، ج۹ ص۳۰۶.
  13. موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱، ص۴۶۰، ش۲۱۴
  14. محمدی ری شهری محمد، شناخت‌ نامه حدیث، ج۳، ص۱۶۸-۱۶۹.