شب قدر

شب قدر یکی از شب‌های ماه رمضان، شبی که از هزار ماه برتر است. شب نزول قرآن، تقدیر امور، بخشش گناهان است. شب قدر بزرگ‌ترین سند امامت و تداوم آن در طول زمان است. بر اساس روایات در این شب، تقدیر یک ساله افراد مشخص می‌‌گردد. در تعالیم اسلام و در کلام معصومین (علیهم‌السلام)، یک شب خاص به عنوان شب قدر معرفی نشده، بلکه یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و یا بیست و سوم ماه مبارک رمضان شب قدر دانسته شده است. در روایات به احیاء (شب زنده‌داری) شب‌های قدر سفارش زیادی شده و اعمالی برای این شب‌ها تعیین گردیده است.

رمضان کریم

شب قدر

مراد از قدر، تقدیر و اندازه‏‌گیری است و شب قدر شب اندازه‏‌گیری است و خداوند متعال دراین شب حوادث یک سال را تقدیر می‌‌کند و زندگی، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسان‌ها و اموری ازاین قبیل را دراین شب مقدر می‌‌گرداند.

شب قدر کدام شب است

در قرآن کریم آیه‌‏ای که به صراحت ‏بیان کند شب قدر چه شبی است دیده نمی‌شود. ولی از جمع‏‌بندی چند آیه از قرآن کریم می‌‌توان فهمید که شب قدر یکی از شب‏‌های ماه مبارک رمضان است. قرآن کریم از یک سو می‌‌فرماید: إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ ^{[دخان–3]} ‎ این آیه گویای این مطلب است که قرآن یکپارچه در یک شب مبارک نازل شده است و از سوی دیگر می‌‌فرماید: شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ ... ^{[بقره–185]} ‎ و گویای این است که تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است. و در سوره قدر می‌‌فرماید: إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ^[قدر–1] ‎ از مجموع این آیات استفاده می‌‌‌شود که قرآن کریم در یک شب مبارک در ماه رمضان که همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما این که کدام یک از شب‏‌های ماه رمضان شب قدر است، در قرآن کریم چیزی برآن دلالت ندارد. و تنها از راه اخبار می‌‌توان آن شب را معین کرد.

در بعضی از روایات منقول از ائمه اطهار(علیه‌السلام) شب قدر مردد بین نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است و در برخی دیگر از آنها مردد بین شب بیست و یکم و بیست و سوم و در روایات دیگری متعین در شب بیست و سوم است. وعدم تعین یک شب به جهت تعظیم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نکنند. پس از دیدگاه روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) شب قدر از شب‏‌های ماه رمضان و یکی از سه شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم است. اما روایات منقول از طرق اهل‌سنت‏ به طورعجیبی با هم اختلاف داشته و قابل جمع نیستند ولی معروف بین اهل سنت این است که شب بیست و هفتم ماه رمضان شب قدر است و در آن شب قرآن نازل شده است.

تکرار شب قدر در هر سال

شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالی که قرآن درآن نازل شد نیست ‏بلکه با تکرار سال‌ها، آن شب نیز تکرار می‌‌‌شود. یعنی درهر ماه رمضان شب قدری است که درآن شب امور سال آینده تقدیر می‌‌‌شود. دلیل براین امر این است که:

اولا: نزول قرآن به طور یکپارچه در یکی از شب‌‏های قدر چهارده قرن گذشته ممکن است ولی تعیین حوادث تمامی قرون گذشته و آینده درآن شب بی‏ معنی است.

ثانیا: کلمه «یفرق‏» در آیه شریفه فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ ^{[دخان–4]} ‎ در سوره دخان به خاطر مضارع بودنش، استمرار را می‌‌رساند و نیز کلمه «تنزل‏» درآیه کریمه تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ ^[قدر–4] ‎ به دلیل مضارع بودنش دلالت ‏بر استمرار دارد.

ثالثا: از ظاهر عبارت: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن»‏ چنین برمی‌آید که مادامی که ماه رمضان تکرار می‌‌‌شود آن شب نیز تکرار می‌‌‌شود. پس شب قدر منحصر در یک شب نیست ‏بلکه درهر سال در ماه رمضان تکرار می‌‌‌شود. در این خصوص در تفسیر برهان از شیخ طوسی از ابوذر روایت‏ شده که گفت: به رسول خدا (صلی الله علیه) عرض کردم یا رسول الله آیا شب قدر شبی است که درعهد انبیاء بوده و امر به آنان نازل می‌‌شده و چون از دنیا می‌‌رفتند نزول امر درآن شب تعطیل می‌‌شده است؟ فرمود: «نه بلکه شب قدر تا قیامت هست». ‏

عظمت‏ شب قدر

در سوره قدر می‌‌خوانیم: « إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ* وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ* لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ^{[قدر–1_3]} ‎ خداوند متعال برای بیان عظمت ‏شب قدر با این که ممکن بود بفرماید:«وما أَدراك ما هی هی خیر من الف شهر» یعنی با این که می‌‌توانست در آیه دوم و سوم به جای کلمه «لیله القدر» ضمیر بیاورد، خود کلمه را آورد تا بر عظمت این شب دلالت کند. و با آیه «لیله القدر خیر من الف شهر» عظمت این شب را بیان کرد به این که این شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن این شب از هزار ماه، بهتر بودن از حیث فضیلت عبادت است. چه این که مناسب با غرض قرآن نیز چنین است. چون همه عنایت قرآن دراین است که مردم را به خدا نزدیک و به وسیله عبادت زنده کند. و احیاء یا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است. از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ (با این که در آن هزار ماه درهر دوازده ماهش یک شب قدر است). حضرت فرمود: «عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت درهزار ماهی که در آن شب قدر نباشد.»

وقایع شب قدر

نزول قرآن

ظاهر آیه شریفه إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ^[قدر–1] ‎ این است که همه قرآن در شب قدر نازل شده است و چون تعبیر به انزال کرده که ظهور در یکپارچگی و دفعی بودن دارد نه تنزیل، که ظاهر در نزول تدریجی است.

قرآن کریم به دو گونه نازل شده است:

1. نزول یکباره در یک شب معین.
2. نزول تدریجی در طول بیست و سه سال نبوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم).

آیاتی چون وَقُرْآنًا فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلَىٰ مُكْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِيلًا ^{[اسراء–106]} ‎ نزول تدریجی قرآن را بیان می‌‌یکند. در نزول دفعی (و یکپارچه)، قرآن کریم که مرکب از سوره‌‏ها و آیات است ‏یک دفعه نازل نشده است ‏بلکه به صورت اجمال همه قرآن نازل شده است چون آیاتی که درباره وقایع شخصی و حوادث جزیی نازل شده ارتباط کامل با زمان و مکان و اشخاص و احوال خاصه‏ای دارد که درباره آن اشخاص و آن احوال و درآن زمان و مکان نازل شده و معلوم است که چنین آیاتی درست در نمیآید مگر این که زمان و مکانش و واقعه‏‌ای که درباره‏‌اش نازل شده رخ دهد به طوری که اگر از آن زمان‏‌ها و مکان‏‌ها و وقایع خاصه صرف نظر شود و فرض شود که قرآن یک باره نازل شده، قهرا موارد آن آیات حذف می‌‌‌شود و دیگر بر آنها تطبیق نمی‌کنند، پس قرآن به همین هیئت که هست دوبار نازل نشده بلکه بین دو نزول قرآن فرق است و فرق آن در اجمال و تفصیل است. همان اجمال و تفصیلی که درآیه شریفه كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ ^[هود–1] ‎ به آن اشاره شده است. و در شب قدر قرآن کریم به صورت اجمال و یکپارچه بر پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله وسلم) نازل شد و در طول بیست و سه سال به تفصیل و به تدریج و آیه به آیه نازل گردید.

تقدیر امور

خداوند متعال در شب قدر حوادث یک سال آینده را از قبیل مرگ و زندگی، وسعت ‏یا تنگی روزی، سعادت و شقاوت، خیر و شر، طاعت و معصیت و... تقدیر می‌‌کند. در آیه شریفه إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ^[قدر–1] ‎ کلمه «قدر» دلالت‏ بر تقدیر و اندازه‏‌گیری دارد و آیه شریفه فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ ^{[دخان–4]} ‎ که در وصف شب قدر نازل شده است‏ بر تقدیر دلالت می‌‌کند. چون کلمه «فرق‏» به معنای جدا سازی و مشخص کردن دو چیز از یکدیگر است. و فرق هر امر حکیم جز این معنا ندارد که آن امر و آن واقعه‌‏ای که باید رخ دهد را با تقدیر و اندازه‌‏گیری مشخص سازند. امور به حسب قضای الهی دارای دو مرحله‏‌اند، یکی اجمال و ابهام و دیگری تفصیل. و شب قدر به طوری که از آیه فوق برمی‌آید شبی است که امور از مرحله اجمال و ابهام به مرحله فرق و تفصیل بیرون می‌‌‌آیند.

نزول ملائکه و روح

بر اساس آیه شریفه «تنزل الملئکه والروح فیها باذن ربهم من کل امر ^{[قدر–4.»]} ‎ ملائکه و روح در این شب به اذن پروردگارشان نازل می‌‌شوند. مراد از روح، آن روحی است که از عالم امر است و خدای متعال درباره‏‌اش فرموده است «قل الروح من امر ربی ^{[؟–85 »]} ‎ دراین که مراد از امر چیست؟ بحث‏های مفصلی در تفسیر شریف المیزان آمده است که به جهت اختصار مبحث ‏به دو روایت در مورد نزول ملائکه و این که روح چیست ‏بسنده می‌‌‌شود.

1. پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله وسلم) فرمود: وقتی شب قدر می‌‌‌شود ملائکه‏‌ای که ساکن در «سدره المنتهی‏» هستند و جبرئیل یکی از ایشان است نازل می‌‌شوند در حالی که جبرئیل به اتفاق سایرین پرچم‏‌هایی را به همراه دارند. یک پرچم بالای قبر من، و یکی بر بالای بیت‌المقدس و پرچمی در مسجد‌الحرام و پرچمی بر طورسینا نصب می‌‌‏کنند و هیچ مؤمن و مؤمنه‏‌ای دراین نقاط نمی‌ماند مگر آن که جبرئیل به او سلام می‌‌‏کنند، مگر کسی که دائم الخمر و یا معتاد به خوردن گوشت ‏خوک و یا زعفران مالیدن به بدن خود باشد.
2. از امام صادق (علیه‌السلام) در مورد روح سؤال شد. حضرت فرمودند: روح از جبرئیل بزرگتر است و جبرئیل از سنخ ملائکه است و روح ازآن سنخ نیست. مگر نمیبینی خدای تعالی فرموده: «تنزل الملئکه والروح‏» پس معلوم می‌‌شود روح غیر از ملائکه است.

سلام و امنیت

قرآن کریم در بیان این ویژگی شب قدر می‌فرماید: «سلام هی حتی مطلع الفجر ^{[قدر–5»]} ‎ کلمه سلام و سلامت ‏به معنای عاری بودن از آفات ظاهری و باطنی است. و جمله «سلام هی‏» اشاره به این مطلب دارد که عنایت الهی تعلق گرفته است‏ به این که رحمتش شامل همه آن بندگان بشود که به سوی او روی می‌‌آورند و نیز به این که در خصوص شب قدر باب عذابش بسته باشد. به این معنا که عذابی جدید نفرستد. و لازمه این معنا این است که دراین شب کید شیطان‌‏ها هم مؤثر واقع نشود چنانکه در بعضی از روایات نیز به این معنا اشاره شده است. البته بعضی از مفسرین گفته‌‏اند: مراد از کلمه «سلام‏» این است که در شب قدر ملائکه از هر مؤمن مشغول به عبادت بگذرند، سلام می‌دهند.

منابع

برگرفته از سایت شب‌های قدر در نگاه علامه طباطباییhttp://beheshti.kaums.ac.ir