کاربر:Hoosinrasooli/صفحه تمرین

جعفر بن محمد بن قولویه قمی
نام کامل	جعفر بن محمد بن قولویه قمی
نام‌های دیگر	جعفر بن محمد بن مسرور، مسرور، قولویه
اطلاعات شخصی
روز تولد	280ق.
محل تولد	قم
روز درگذشت	368ق.
دین	اسلام، شیعه
استادان	سعدبن عبدالله اشعری علی بن بابویه قمی ابن ولید قمی ابوعبدالله محمدبن ابی‏‌القاسم «ماجیلویه»
شاگردان	شیخ مفید
فعالیت‌ها	فقیه، محدث

جعفر بن محمد بن قولویه قمی (جعفر بن محمد بن مسرور)، فقیه و محدث مشهور امامی. شاگردی او نزد «سعدبن عبدالله اشعری» نشان‏‌گر آن است که وی هنگام وفات استادش، از سن کافی برای استماع حدیث(بیست ساله) برخوردار بوده است. پدرش «ابوجعفر محمد بن قولویه» معروف به «مسلمه» یا «ممله» از محدثان بزرگ بود و برادرش «ابوالحسین علی بن محمد بن قولویه» نیز از محدثان شیعه بوده است. ابن‏‌قولویه از فقهای صاحب فتوی بود که سعی داشت راه اجتهاد را در عرصه حدیث باز کند.

زندگی‌نامه

جعفر بن محمد بن قولویه قمی، فقیه و محدث مشهور امامی. نام دیگر او «جعفر بن محمد بن مسرور» است، زیرا نام‌های جد او «مسرور» و «قولویه» بوده است. از زادگاه و تاریخ ولادت او اطلاعی در دست نیست اما شاگردی او نزد «سعدبن عبدالله اشعری» نشان‏‌گر آن است که وی هنگام وفات استادش، از سن کافی برای استماع حدیث(بیست ساله) برخوردار بوده است، بنابراین می‏‌توان تولد او را حدود 280هجری در نظر گرفت. وی در یک خانواده علمی و مذهبی دیده به جهان گشود. پدرش «ابوجعفر محمد بن قولویه» معروف به «مسلمه» یا «ممله» از محدثان بزرگ بود که در قم درگذشته و در کنار بقعه علی بن بابویه قمی به خاک سپرده شده است. برادرش «ابوالحسین علی بن محمد بن قولویه» نیز از محدثان شیعه بوده و کتاب «فضل العلم و آدابه» از اوست. وی از برادرش کوچک‏تر بوده و نزد او شاگردی نموده است اما برادرش در سنین جوانی از دنیا رفت.

پسرش «ابواحمد عبدالعزیز» نیز از راویان حدیث بوده است. در باره محل پرورش او اگرچه در منابع چیزی ذکر نشده است اما وی بی‏‌تردید در قم پرورش یافته و نیمه نخست حیات علمی خود را در آن‌جا سپری کرده است، زیرا بسیاری از اساتید او اهل قم بوده‏‌ا‌ند و استماع او نزد «سعد بن عبدالله اشعری» نیز که با او حدود 67 سال اختلاف سنی دارد، حاکی از آن است که وی اساساً تحصیلات خود را در قم آغاز کرده است، هر چند روایات او از سعدبن عبدالله از انگشتان یک دست هم تجاوز نمی‏‌کند، اما در مقابل، احادیث فراوان او از پدرش که در قم سکونت داشته و از نزدیکان و معاصران سعد اشعری بوده عقیده مذکور را بیشتر تأیید می‌‏نماید. وی برای کسب دانش مسافرت‏‌هایی به ری، خوزستان و مصر نیز داشته است.

هم‌چنین در سال 337هجری هنگامی که قرامطه حجرالاسود را به مسجدالحرام باز می‏‌گرداندند، وی با علم به این‌که چنین جریانی رخ خواهد داد(زیرا داستانش را در کتاب‌ها خوانده بود)، عازم حج شد، ولی بیماری سختی در بغداد بر او عارض شد و از ادامه سفر بازماند و ناچار در همان‌جا اقامت گزید. احتمال می‏‌رود که وی پیش‏تر نیز به عراق آمده باشد، زیرا شماری از استادان عراقی او پیش از این تاریخ درگذشته بودند. ابن‏‌قولویه از فقهای صاحب فتوی بود که سعی داشت راه اجتهاد را در عرصه حدیث باز کند. وی در تمام کتاب‏‌های رجالی فردی برجسته، مورد اعتماد و راست‌گو معرفی شده است. به گفته نجاشی تمام ستایش‌‏هایی که در باره دیگران شده، استحقاق او از همه آن‌ها بیشتر است. در میان مورخان و رجال‏‌شناسان اهل‌‏سنت نیز کسی جز به نیکی و بزرگی از او یاد نکرده است.

در این میان ابن‏‌حجر در لسان‏‌المیزان پس از ستایش او، هشدار می‏‌دهد که در بزرگی او همین بس که از مدرسه او شاگردانی چون «شیخ مفید» بیرون آمده است. وی در قم، بغداد و مصر نزد اساتید زیادی بهره برده است. از معاصران او محمدبن هارون تلعکبری است‏‌که متقابلاً از یکدیگر نقل روایت نموده‌‏اند. تألیفات و آثار ابن‌‏قولویه بیشتر در زمینه فقه و حدیث نوشته شده و در کلیه ابواب فقهی مانند: طهارت، صلاه، صوم و مانند این‌ها آثاری از خود برجای نهاده است. مشهورترین اثر او که اکنون نیز در دست است، کتاب «کامل‏الزیارات» است. این کتاب یکی از مهم‏ترین منابع امامیه در باب زیارات و آداب آن است. از دیگر آثار او کتاب‏‌های: «الاربعین»، «تاریخ الشهور و الحوادث فیها»، «ادب الحکام»، «قیام اللیل» و «النوادر» هستند. وی هم‌چنین اثری با عنوان «العدد فی شهر رمضان» داشته که در آن نظر خود را در باره عدم نقصان ماه رمضان بیان کرده است.

اساتید

در قم محضر بزرگانی مانند احمدبن ادریس اشعری، «علی بن بابویه قمی»، «ابن ولید قمی» و «ابوعبدالله محمدبن ابی‏القاسم» معروف به «ماجیلویه» را درک کرده و از آنها حدیث شنیده است. در بغداد نیز از محضر بزرگانی چون محمدبن یعقوب کلینی، «عبدالعزیز یحیی جلودی»، محمدبن همام اسکافی، و ابوعمرو کشی استفاده کرده است. وی هم‌چنین از طریق مکاتبه، اجازه نقل روایات «ابن ابی عقیل عمانی» را دریافت نموده است. در مصر نیز برخی از روایاتش را از طریق استادش «محمدبن احمدبن سلیم صابونی» نقل کرده است.

شاگردان

از شاگردان و راویان وی می‏‌توان «شیخ صدوق»، «ابن عیاش جوهری، «ابن نوح سیرافی»، «ابن غضائری»، «شیخ مفید»، «محمدبن شاذان قمی»و «ابن عبدون» را نام برد.

درگذشت

وفات او در سال 368هجری در بغداد روی داد و در کاظمین کنار مرقد مطهر دو امام شیعیان(و نزدیک امام جواد (علیه‌السلام) ) به خاک سپرده شد. هم‌چنین قبر شاگرد نامدارش «شیخ مفید» نیز در همان‌جاست.

منابع

1. طبقات اعلام الشیعه، ج1صص76 و78؛
2. کامل الزیارات، مقدمه، به قلم شیخ جواد قیومی؛
3. رجال نجاشی، ص123 شماره 318؛
4. رجال طوسی، ص418 شماره 6038؛
5. الفهرست، طوسی، ص91 شماره 141؛
6. خلاصه الاقوال، ص88؛
7. امل الآمل، ج2ص55 شماره 143؛
8. لسان المیزان، ج2ص125؛
9. معجم المطبوعات النجفیه، ص283 شماره 1184؛
10. معجم المؤلفین، عمر کحاله، ج3ص146؛
11. دائره المعارف تشیع، ج1ص359؛
12. دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج4ص491؛
13. فرج المهموم، ص254.

مالک بن عیسی بن سابور
نام کامل	جعفر بن محمد بن مالک بن عیسی بن سابور
اطلاعات شخصی
روز درگذشت	300ق.
دین	اسلام، شیعه
استادان	حسن بن عبدالرحمن رواسی ابویحیی اهوازی محمدبن شهاب محمدبن یحیی محمدبن حسین بن ابی الخطاب (معروف به زیات همدانی) احمد بن میثم طلحی
شاگردان	ابوعلی بن همام ابوغالب زراری
آثار	غرر الاخبار اخبار الائمه و موالیدهم علیهم السلام کتاب النوادر(تازه‏‌های حدیث) الفتن و الملاحم
فعالیت‌ها	راوی شیعه

جعفر بن محمد بن مالک بن عیسی بن سابور، از راویان شیعه است. وی برادری داشته به نام «حسین» که از شاگردان روایی او به شمار می‌‏آمده است. ابوغالب زراری و ابوعلی بن همام هم از شاگردان مشهور وی می‌باشند.

زندگی‌نامه

جعفر بن محمد بن مالک بن عیسی بن سابور، ابوعبدالله بزاز فزاریکوفی. از راویان شیعه و هم‏‌پیمان اسماء بن خارجه فزاری. ولادت و وفات او معلوم نیست، ولی به گواه این‌که ابوغالب زراری شاگرد و تربیت ‏یافته او بوده، چنین گمان می‌‏رود که وفات او تقریباً در سال 300 هجری اتفاق افتاده است، زیرا ابوغالب زراری پانزده ساله بود که نزد او تلمذ می‏‌کرد، چنان‌که آقابزرگ طهرانی نیز در الذریعه حدود وفات او را همین تاریخ قرار داده است.

در باره وثاقت او گزارش‏‌های متناقضی دیده می‌‏شود.

• نجاشی در باره او می‏گوید: «فردی ضعیف‏‌الروایه است و از افراد ناشناخته نقل حدیث می‏کند».
• ابن غضائری می‏‌گوید: «تمام عیوب یک راوی ضعیف، در او جمع است».
• علامه حلی و ابن داود، وی را در قسم دوم رجال خود قرار داده‌‏اند. (قسم دوم مخصوص راویان ضعیف است).
• اما شیخ طوسی با این‌که در فهرست خود نسبت به او سکوت کرده است، ولی در رجال خود وی را توثیق نموده است.
• علامه مامقانی نیز (ضمن اقامه ادله کافی) توثیق شیخ طوسی را دلیل بر وثاقت صاحب شرح حال گرفته است؛ چنان‌که مجلسی اول نیز وجه تضعیف او را صرفاً روایات عجیبی که از او در باره ولادت امام عصر(عج) نقل شده است می‌‏داند، اما خود او را فی‌‏نفسه فردی راست‌‎گو معرفی می‏‌کند. تفصیل این بحث در تنقیح‏‌المقال مامقانی آمده است.

استادان

وی از اساتید روایی خود «حسن بن عبدالرحمن رواسی»، «ابویحیی اهوازی»، «محمدبن شهاب»، «محمدبن یحیی»، «محمدبن حسین بن ابی الخطاب (معروف به زیات همدانی)»، «احمد بن میثم طلحی» و دیگران نقل حدیث کرده است.

شاگردان

از جمله شاگردان روایی او افراد برجسته‌‏ای همچون «ابوعلی بن همام» و «ابوغالب زراری» هستند که روایت این دو شخصیت بزرگ از وی، موجب تعجب نجاشی شده است، زیرا نجاشی صاحب ترجمه را ضعیف‌‏الروایه معرفی‌کرده است. وی برادری داشته به نام «حسین» که از شاگردان روایی او به شمار می‌‏آمده است.

آثار

از تالیفات او «غرر الاخبار»، «اخبار الائمه و موالیدهم علیهم السلام»، «کتاب النوادر(تازه‏‌های حدیث)» و «الفتن و الملاحم» هستند.

منابع

1. رجال نجاشی، ص122 شماره 313؛
2. رجال الطوسی، ص418 شماره 6037؛
3. الفهرست، شیخ طوسی، ص92 شماره 147؛
4. خلاصه الرجال، ص330؛
5. رجال ابن داود، ص235 شماره 93؛
6. تنقیح المقال(حجری)، ج1ص225 شماره 1870؛
7. نقدالرجال تفرشی، ج1ص360 شماره 1017؛
8. معجم رجال الحدیث، ج5ص87 شماره 2288؛ و ج7ص88 شماره 3635؛
9. الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج4ص298؛ و ج5ص100.

جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی
نام کامل	جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی
اطلاعات شخصی
روز تولد	285ق.
محل تولد	کوفه
روز درگذشت	350ق.
دین	اسلام، شیعه
فعالیت‌ها	فقیه و محدث

جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی، فقیه و محدث مورد ستایش شیعی. پدرش محمد بن مسعود عیاشی که از دانشمندان مشهور شیعه است. از معاصران و هم‌بحثان ابوعمرو کشی و حیدر بن محمد سمرقندی بوده است. با توجه به کثرت احادیث و روایاتی که وی از پدرش نقل کرده، بدیهی است که او نیز در فقه و حدیث و برخی علوم دیگر مانند رجال، تفسیر و کلام نیز به مراتب بالایی رسیده و جزء دانشمندان بزرگ شیعه به‌شمار آمده است.

زندگی‌نامه

جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی، فقیه و محدث مورد ستایش شیعی. کنیه او در منابع ذکر نشده است. تولد او احتمالاً در اواخر نیمه دوم سده سوم حدود 285هجری در کوفه روی داده است، زیرا پدرش «محمد بن مسعود عیاشی» که از دانشمندان مشهور شیعه است، در سنین جوانی و بعد از سال 260هجری وارد کوفه شد و احتمالاً ازدواج پدرش بعد از این تاریخ اتفاق افتاده است. در باره تاریخ وفات او نیز این اندازه روشن است که وی از معاصران و هم‌بحثان «ابوعمرو کشی» و «حیدر بن محمد سمرقندی» بوده است. بنابراین وفات او را می‌توان در اواسط سده چهارم حدود 350هجری تخمین زد و این مطلب با توجه به اینکه وی سال‌ها بعد از پدرش زنده بوده و شنیده‌های پدرش را به آیندگان انتقال داده، بیشتر قابل باور به نظر می‌رسد. چنان‌که شاگردی جعفر بن قولویه نزد او این احتمال را بیشتر تقویت می‌کند که وی پیش از وفات این شاگردش از دنیا رفته بوده است.

وی اصالتاً اهل سمرقند از بلاد خراسان است اما در کوفه تولد یافت و از تربیت‌یافتگان پدرش می‌باشد. وی با توجه به این‌که همیشه در رکاب پدرش بود، ظاهراً مسافرت‌هایی که پدرش به بغداد و قم داشته، وی نیز همراه او بود و از تجربیات پدرش استفاده می‌نموده است. پدرش در کوفه از فقهاء و محدثان بزرگ شیعه و «افضل اهل مشرق» لقب گرفته است.

شاگردانی که پدرش تربیت نمود، هر کدام از استوانه‌های فقه و حدیث هستند و به گفته طوسی برخی از شاگردان پدرش تمام اصول و کتاب‌های شیعه را روایت کرده و هزار کتاب از کتب شیعه را تعلیم دیده‌اند. در این میان، فرزندش (یعنی صاحب شرح‌حال) نیز از شهرت بسزایی برخوردار است و تمام کتاب‌ها و تصنیفات پدرش را (که بیش از 200کتاب است) برای آیندگان بازگو کرده است. وی در تمام این موارد از پدرش نقل حدیث کرده مگر در موارد اندک و انگشت‌ شماری از ابوالفضل جعفر بن معروف (استاد کشی) و نصر بن احمد روایت نموده است. با توجه به کثرت احادیث و روایاتی که وی از پدرش نقل کرده، بدیهی است که او نیز در فقه و حدیث و برخی علوم دیگر مانند رجال، تفسیر و کلام نیز به مراتب بالایی رسیده و جزء دانشمندان بزرگ شیعه به‌شمار آمده است، هر چند هیچ‌گاه به اندازه پدرش از شهرت و منزلت علمی برخوردار نگشته است. از او هر چند اثر تألیفی معرفی نشده است، اما اگر می‌بینیم که وی دارای تألیفات مستقل نیست، شاید به دلیل آن است که همه آموخته‌های او در آثار پدرش موجود بوده و خود به احادیث و گزارش‌های تازه‌ای دست نیافته است.

شاگردان

از شاگردان او مظفر بن جعفر علوی سمرقندی، ابوالمفضل محمد بن عبدالله شیبانی و جعفر بن محمد بن قولویه هستند که در این میان مظفر علوی بیش از همه نزد او شاگردی کرده است.

منابع

1. الاستبصار، ج2ص47 حدیث153؛
2. تهذیب الاحکام، ج4ص81 حدیث232؛
3. جامع الرواه، ج1ص161؛
4. رجال طوسی، ص418 شماره 6043؛
5. طبقات اعلام الشیعه، ج1ص79؛
6. معجم رجال الحدیث، ج5ص91 شماره 2291.

محمد بن ورقاء شیبانی
نام کامل	جعفر بن ورقاء بن محمد بن ورقاء شیبانی
اطلاعات شخصی
روز تولد	292ق.
محل تولد	سامرا
روز درگذشت	352ق.
محل درگذشت	بغداد
دین	اسلام، شیعه
فعالیت‌ها	شاعر نویسنده امیر شیعی

جعفر بن ورقاء بن محمد بن ورقاء شیبانی، ابومحمد. شاعر، نویسنده و امیر شیعی «بنی‌شیبان» در عراق. وی در سال 292 هجری در سامراء چشم به جهان گشود و در سال 352 هجری در بغداد درگذشت. وی اصالتاً از قبیله بزرگ و معروف «بنی شیبان»(به فتح شین) از نسل «بکر بن وائل» است که نسب او در نهایت به «معد بن عدنان» می‌رسد. سمعانی در کتاب «الانساب» نسب کامل این قبیله را معرفی کرده است. «شیبان بن ذهل» نام یکی از نیاکان اوست که در کوفه مسکن گزید و از مذهب شیعه پیروی می‌کرد. بسیاری از اولاد و احفاد شیبان، عالم، شاعر، فرمانده و جنگ‌جو بودند. وی با همه شهرت و منزلتی که داشت اما اطلاعات اندکی از او در منابع وجود دارد و مطالب موجود نیز، با اهداف این نوشتار که بیشتر جنبه‌های علمی شخص را دنبال می‌کند، مطابقت ندارد. از این‌رو جزئیات حیات علمی و استادان او کاملاً بر ما پوشیده است. وی ظاهراً علوم مقدماتی را در کوفه فرا گرفت و در شعر و ادب به حد کمال رسید و در نظم و نثر، بدیهه‌سرا بود. از میان اشعار او چکامه‌ای بلند در سوگ امام حسین (علیه‌السلام) سروده است که در آغاز آن می‌گوید:

رأس بن بنت محمد و وصیه

للناظرین علی قناه یرفع

و المسلمون بمنظر و بمسمع

لا جازع منهم و لا متختع

(سر بریده پسر دختر محمد و جانشینش، در پیش چشم بینندگان بر روی نیزه بالا رفت؛ اما مسلمانان در حالی که این صحنه را می‌دیدند هیچ فریاد و شیونی نکردند).

وی نزد «سیف‌الدوله حمدانی» وجاهتی تمام داشت و مکاتباتی به صورت شعر و نثر با سیف الدوله در دمشق نیز داشته است. وی در طول حیات خود، هفت خلیفه عباسی از «مکتفی» تا «مطیع لامرالله» را درک کرد. در دولت «مقتدر عباسی» پیوستگی و نفوذ او در دستگاه چندان بود که هم‌چون حمدانیان موصل، برای خود قلمروی داشت و امارت چندین ولایت به او سپرده شده بود. وی در زمان وزیر «ابن مقله» به خاطر منزلتی که در بین مردم و دستگاه حکومت داشت، هر روز خواسته‌های آنان را نزد وزیر می‌برد و حاجت شیبانیان کوفه و عراق را برآورده می‌ساخت. به گفته ذهبی وی در یک روز بیش از صد برگه از تقاضاهای مردم را نزد وزیر آورد و ابن‌مقله با این‌که از این وضع، سخت ناراحت شده بود، اما حرمت او را نگه داشت و به خواسته‌های او پاسخ داد. بزرگی و منزلت او تنها مربوط به دوران میان‌سالی او نمی‌گردد، بلکه در سنین جوانی نیز در بین قبیله خود از احترام کامل برخوردار بود و در چشم مقتدر نیز حرمتی تمام داشت. به گفته ابن‌اثیر در سال 312 هجری (یعنی در سن بیست سالگی)، امنیت حاجیانی که از بغداد عازم مکه بودند، بر عهده او بود و او در آن سال که شش‌هزار مرد جنگی در اختیار داشت، از بیم یورش قرمطیان، پیشاپیش حجاج به راه افتاد و در میانه راه با «ابوطاهر قرمطی» گلاویز شد. به گفته نجاشی وی أمیر بنی‌شیبان و دارای مذهبی صحیح (شیعه) بود و در باره امامت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و برتری آن حضرت نسبت به سایر اهل‌بیت (علیه‌السلام)، کتابی با عنوان «حقائق التفضیل فی تأویل التنزیل» نوشته و شاگرد او «اسماعیل بن یحیی عبسی»(م.ح380ق) مطالب این کتاب را به دانشمندانی چون «ابن غضائری»(م411ق) و «شیخ مفید»(م413ق) انتقال داده است.

منابع

1. الاعلام، زرکلی، ج2ص128؛
2. اعیان الشیعه(قطع بزرگ)، ج4صص192 تا 194؛
3. الانساب، سمعانی، ج3ص482 ذیل شیبانی؛
4. تاریخ ابن اثیر، وقایع سال 312 و 326ق؛
5. جامع الرواه، ج1ص163؛
6. خلاصه الاقوال، ص92 شماره 21؛
7. رجال ابن داود، ص66 شماره 337؛
8. رجال نجاشی، ص124 شماره 319؛
9. سیر اعلام النبلاء، ج15ص227؛
10. فوات الوفیات، ج1صص205 و206.