سوره دخان
سوره دُخان چهل و چهارمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۵ جای دارد. این سوره را از آن‌رو دُخان نامیده‌اند که آیه دهم آن، از عذابی به نام دخان (دود) برای کافران سخن گفته است. غرض سوره در یک کلمه خلاصه می‌شود و آن این است که می‌خواهد کسانی را که به کتاب خدا شک دارند از عذاب دنیا و عذاب آخرت انذار کند. و این غرض را در این سیاق بیان می‌کند که: قرآن کتابی است روشن که از ناحیه خدا نازل شده بر کسی که او به سوی مردم گسیل داشته تا انذارشان کند و به این منظور نازل کرده تا رحمتی از او به بندگانش باشد و در بهترین شب نازل کرده، شب قدر که در آن شب هر امری بطور خلل‌ناپذیری تقدیر می‌شود. چیزی که هست مردم- یعنی کفار- درباره آن خود را به شک می‌اندازند و با هوی و هوس خود بازی می‌کنند و به زودی عذابی دردناک در دنیا از هر سو ایشان را احاطه می‌کند، آنگاه به سوی پروردگار خود برمی‌گردند و خداوند بعد از فصل قضاء و محاسبه دقیق با عذابی جاودانه از ایشان انتقام می‌گیرد.
دخان
دخان به معنی دود است[۱].
مفهوم کلی سوره
- یادآوری توحید و نشانه‌های خدا در جان؛
- یادآوری رستاخیز و نشانه‌های آن، از جمله دخان؛
- بیان عظمت قرآن در شب پر برکت[۲].
اسامی سوره
- دخان،
- حم دخان[۳].
علت نام‌گذاری
- «سوره دخان»؛ سبب این نام‌گذاری آیۀ دهم آن است که واژۀ «دخان» در آن به عنوان یکی از نشانه‌های قیامت آمده است[۴].
- «سوره حم دخان»؛ این اسم در ضمن روایتی از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است البته اضافه شدن حم به اول سور حوامیم در همه سوره‌های حم دار مرسوم است و مختص این سوره نیست[۵].
تعداد آیات و کلمات و حروف
سوره دخان پنجاه‌و‌نه آیه دارد[۶].
سوره دخان سیصد‌وچهل‌وشش کلمه دارد[۷].(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
سوره دخان هزاروچهارصدوهشتاد‌ویک حرف دارده[۸]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).
اهداف و آموزه‌ها
هدف‌های اساسی سوره دخان عبارت‌اند از:
محتوا و موضوعات
محتوای سوره دخان را می‌توان در هفت بخش خلاصه کرد:
- آغاز سوره از حروف مقطعه و سپس بیان عظمت قرآن است، با این اضافه که نزول آن را در شب قدر برای اولین بار بیان می‌کند؛
- در بخش دیگری از توحید و یگانگی خدا و بیان بعضی از نشانه‌های عظمت او در جهان هستی است؛
- بخش مهمی از آن از سرنوشت کفار و انواع کیفرهای دردناک آنها سخن می‌گوید؛
- در بخش دیگری برای بیدار ساختن این غافلان قسمتی از سرگذشت موسی(علیه‌السلام) و بنی‌اسرائیل در مقابل فرعونیان و شکست سخت آنها و نابودی و هلاکشان، گفتگو می‌کند؛
- مساله قیامت و عذاب‌های دردناک دوزخیان و پاداش‌های جالب و روح‌پرور پرهیزکاران قسمت دیگری از آیات این سوره را تشکیل می‌دهد؛
- موضوع هدف آفرینش و بیهوده نبودن خلقت آسمان و زمین از موضوعات دیگری است که در آیات این سوره مطرح شده است؛
- سرانجام، سوره را با بیان عظمت قرآن همانگونه که آغاز شده بود پایان می‌دهد[۱۰].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابی‌بن‌کعب از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می‌کند که فرمودند: «هر کس شب جمعه سوره دخان را بخواند آمرزیده خواهد شد».
ابوامامه از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می‌کند که فرمودند: «هر کس سوره دخان را شب و روز جمعه بخواند خداوند در بهشت خانه‌ای برایش بنا خواهد نمود».
ابوحمزه ثمالی از حضرت باقر(علیه‌السلام) روایت می‌کند که فرمود: «هر کس سوره دخان را در نمازهای فریضه و نافله خود بخواند خداوند او را روز قیامت جزء امان‌یافتگان مبعوث خواهد فرمود و او را زیر سایه عرش خود جا داده، حسابی آسان از او می‌کند و نامه عملش را به دست راستش می‌دهد»[۱۱].
محل و زمان نزول
سوره دخان در مکه بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است[۱۲].
به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد[۱۳].
محل و زمان نزول
سوره دخان در مکه بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است[۱۴].
به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد[۱۵].
فضای نزول
سوره دخان در فضا و غرض نزول با دیگر سور حم دار یکی است به نظر می‌رسد آنچه در این سوره متمایز است فضای انذار و تهدید مشرکان با انواع عذاب‌های دنیوی و اخروی می‌باشد. البته این هشدارها در جواب عناد و لجاجت‌های مشرکان بوده است همچنین خداوند برای ثابت شدن این عذاب‌ها شاهد مثال هم از امت‌های گذشته مانند غرق شدن فرعونیان می‌آورد شاید که مشرکان پند گیرند[۱۶].
ویژگی
سوره دخان از سور " حوامیم" است (حوامیم هفت سوره از قرآن است که با" حم" شروع می‌شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره‌های مکی است)[۱۷]. سور حوامیم عبارتند از: سوره مؤمن، سوره فصلت، سوره شوری، سوره زخرف، سوره دخان، سوره جاثیه و سوره احقاف[۱۸].
پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: هر چیزی را میوه‌ایست و میوه قرآن حوامیم است چه این سوره‌ها روضه‌های زیبا و معمورند که متصلند بیکدیگر هر که خواهد در مرغزار بهشت چرا کند باید که حوامیم بخواند[۱۹]. و حاکم از ابن مسعود آورده که گفت: حوامیم دیبای قرآن است[۲۰]. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در حدیثی فرمود: مَثَل سوره‌های حم دار در قرآن، مثل لباس حریر در میان لباس‌ها است[۲۱].
سوره دخان نیز همانند سوره زخرف با قسم به کتاب مبین آغاز شده است سوره‌ای که مسلمانان اهتمام ویژه‌ای برای قرائت آن دارند خصوصا شب نیمه شعبان، شب قدر ماه رمضان و شب‌های جمعه و ... .
قرائت این سوره در شب‌های جمعه برای تثبیت ایمان و تقویت یقین به قدرت خداوند متعال مستحب است در حدیثی از پیغمبر گرامی اسلام آمده است :«من قرأ حم التی یذکر فیها الدخان فی لیلة الجمعة أصبح مغفورا له»." کسی که سوره دخان را شب جمعه بخواند صبح می‌کند درحالیکه آمرزیده شده است[۲۲]."
سوره دخان در هر دو ترتیب مصحف و نزول بعد از سوره زخرف قرار گرفته است.
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج 2، ص 333.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 23.
- ↑ التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 25.
- ↑ التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.
- ↑ الکشف و البیان، ج8، ص348.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 26.
- ↑ تفسیر نمونه، ج 21، ص 144.
- ↑ ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 22، ص 282.
- ↑ همان، ص 281.
- ↑ تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.
- ↑ همان، ص 281.
- ↑ تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.
- ↑ همان، ص61.
- ↑ تفسیر نمونه، ج 20، ص 3.
- ↑ التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313.
- ↑ منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج 8، ص 123.
- ↑ ترجمه الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 200.
- ↑ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص2.
- ↑ الموسوعة القرآنیة، خصائص السور، ج 8، ص106.
منابع
برگرفته از سایت معرفی سوره دخان - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir