عذاب قبر

عذاب قبر از جمله عذاب‌های دردناک عالم برزخ است. طبق روایات بسیاری همین فشار قبر است که بدن انسان بوسیلۀ دو جسم فشار داده می‌شود یکی بدن مثالی و دیگری بدن دنیوی. و در واقع فشار قبر اولین نقطۀ کیفرهای عالم برزخ است. طبق روایات، سخن‌چینی، بی‌دقتی دربارۀ طهارت و نجاست، رفتار نامناسب مرد با همسرش، بداخلاقی با خانواده و سبک‌شمردن نماز، از اسباب عذاب قبر است؛ از سوی دیگر، زیارت [[حسین بن علی (سید الشهدا)

(سید الشهدا)|امام حسین(علیه‌السلام)]]، دفن شدن در نجف، محبت اهل‌بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، مردن در فاصله ظهر پنجشنبه تا ظهر جمعه و... در برطرف شدن عذاب قبر مؤثر شمرده شده است. 

فشار قبر چیست

از جمله عذاب‌های دردناک عالم برزخ، طبق روایات بسیاری همین فشار قبر است‌که بدن انسان بوسیله‌ی دو جسم فشار داده می‌شود یکی بدن مثالی و دیگری بدن دنیوی. و در واقع فشار قبر اولین نقطه‌ی کیفرهای عالم برزخ است.

فلسفه فشار قبر

در مورد فلسفه فشار قبر که اعمال آن بر طبق روایات اسلامی حتمی است دو نظر است:

• نظر اول: از آنجایی که وقتی روح از بدن مادی جدا می‌شود و در یک بدن لطیف و مثالی قرار می‌گیرد و این بدن مثالی و لطیف در دنیا هم همراه و قرین با همین بدن مادی بوده است و ممزوج و مخلوط با آن، لذا در قبر این جسم مثالی با یک فشار از جسم مادی جدا و کنده می‌شود و این درد و فشار ناشی و عارض از آن جدایی است.
• نظر دوم: این فشار قبر بنا بر روایات برای مؤمنین کفاره‌ی گناهان و سبک شدن عذاب آخرت آنان است. و برای کافران هم مکافات اعمال سوء و کفرآمیزشان می‌باشد.

آیا عقل هم این فشار و عذاب را تأیید می‌کند

دلیل عقلی نمی‌توان بر فشار قبر اقامه نمود چنانچه بسیاری از دانشمندان اسلامی بر این باورند اما روایات فراوانی آن را تأیید می‌کند.

• مرحوم شیخ مفید می‌گوید: برای عذاب قبر، دلیل عقلی نیست بلکه مدرک آن روایات بسیاری است که به ما رسیده است که شخص مؤمن، متنعّم و شخص گنه‌کار معذب است.
• خواجه نصیرالدین طوسی نیز در تجرید می‌نویسد: عذاب قبر مسلم است و اخبار متواتر بر آن دلالت می‌کند.
• و همچنین علامه حلی در شرح تجرید آورده است: اجماع مسلمانان بر مسلّم بودن عذاب قبر است.

چه کسانی از فشار قبر در امانند

در روایات زیادی آمده است: کسانی که به بعضی از اعمال خیر، مانند چند حج، یا مداومت بر بعضی از سوره‌های قرآن و یا بعضی از اذکار داشته باشند از فشار قبر در امانند.

و در تفسیر آیه ی شریفه ی فرحینَ بما اتیهمُ اللهُ من فَضله ^{[آل عمران–170]} ‎.» مرحوم علامه مجلسی می‌فرماید: مؤمنین به آنچه که خداوند به آنها عطا کرده در بهشت خوشحالند و همچنین در قبرهایشان. یعنی بواسطه ی ایمان و اعمال نیک‌شان از فشار قبر و سایر عذاب‌های آن در امانند.

اگر فشار قبر برای عموم مردم حتمی است کسی که چندین روز به دار آویخته شده فشار قبر او چگونه است؟

این سئوالی است که یکی از صحابه از امام صادق(علیه‌السلام) نمود و حضرتش در جواب فرمود: «انَّ رَبُّ الارض هُوَ ربُّ الهَواء فَیُوحَی الله عزّوجلّ الیَ الهَواء فَیُظغطُهُ ضََغطَة القَبر»، پروردگار زمین همان پروردگار هواست پس خداوند عزّوجل به هوایی که بر او احاطه دارد وحی می‌کند که از هر طرف بر او فشار وارد کند. و هم چنین است فردی که در دریا غرق شده است و آب‌های اطراف بر او فشار خواهند آورد.

آیا عذاب و فشار قبر برای همه است

ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق(علیه‌السلام) پرسیدم: آیا کسی از فشار قبر نجات می‌یابد؟ فرمود: پناه می‌برم به خداوند از آن چه بسیار کم است (یعنی افراد کمی از این فشار رهایی می‌یابند) و حضرت ادامه می‌دهند، وقتی رقیه دختر رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) وفات یافت ، رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) بر قبر او ایستاده و سر به آسمان بلند کرد و از خداوند تقاضا کرد که او را مورد محبت خود قرار دهد و خداوند او را از فشار قبر معاف کرد: «قال ابو بصیر: سَمعتُ اَبا عبدالله «ع» یقول: ان رُقیه بنت رسول الله «ص» لمّا ماتَت قامَ رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) علی قبرها، فَرَفَعَ یَدَهُ تلقاء السَّماء و دَمَعَت عَینا، فَقالوُا لَهُ، یا رَسول الله انّا قدرَ عَیناکَ رَفَعتَ رَأسَکَ الی السَّماء و دَمَعتَ عَیناکَ، فَقالَ: انّی سَأَلتُ رَبّی ان یَََهَبَ لی رُقیَّةَ من ضَمَّة القَبر: ابو بصیر گفت: که از امام صادق شنیدم که فرمود: رقیه دختر رسول خدا از دنیا رفت، رسول خدا در کنار قبرش ایستاد و دست مبارک به سوی آسمان برافراشت و اشک از چشمانش فر ریخت، اصحاب عرض کردند یا رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) تو را دیدیم که سر بر آسمان برافراشتی و گریستی، فرمود: من ضعف و ناتوانی رقیه‌ام را می‌دانستم لذا از پروردگارم خواستم که رقیه‌ام را از فشار قبر به من ببخشد.

نمونه‌ای دیگر از فشار قبر برای مؤمنین که در روایات و در تاریخ ثبت شده است، یکی از صحابه رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) بنام سعد بن معاذ است که پیامبر با پای برهنه جنازه‌اش را تشیع کردند و خود حضرت او را داخل قبر گذاشته و برایش دعا خواندند. مادر سعد در حالی که ناظر بود، عرض کرد: ای سعد این کرامت گوارایت باد. حضرت فرمودند: هم اکنون قبر او را فشار داد. صحابه عرض کردند: یا رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) ما امروز چیزهای عجیبی دیدیم و شنیدیم که دلیل هیچکدام را نمی‌دانیم اینکه شما با پای برهنه تشیع فرمودید و اینکه با این همه تکریم که کردید فرمودید: قبر سعد او را فشار داد این چگونه ممکن است؟ پیامبر فرمودند: اینکه با پای برهنه تشیع کردم چون هفتاد هزار فرشته برای تشییع بدن سعد آمده بود و اینکه گفتم قبر او را فشار داد چون سعد با خانواده‌اش خود رفتاری نداشت.

روایت دیگری از پیامبر است که می‌فرماید: «ضَغطَةُ القَبر للمُؤمن کَفّارَة لما کانَ منهُ منَ تَضییع النِّعم»، فشار قبر از برای مؤمن کفاره ی ضایع ساختن نعمت‌های خدا توسط خود اوست. لذا مؤمن و کافر دچار این عذاب و فشار قبر می‌شوند مگر اندکی که از آن رهایی یابند.

آیا قبر هم با میّت حرف میزند

در روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) منقول است که می‌فرماید: مرده را وقتی در قبرش می‌گذارند، قبر به او می‌گوید: وای بر تو ای فرزند آدم، چه چیز تو را از من غافل ساخت؟ آیا نمی‌دانستی که من سرای آشوب و تاریکی و تنهایی هستم، چه چیز مرا از یاد تو برد؟ در صورتی که بارها از کنار من گذشتی؟ اگر مرده، شخص صالحی باشد از جانب او به قبر پاسخ می‌رسد و می‌گوید: آیا دیدی آن کسی را که امر به معروف و نهی از منکر می‌کرد؟ سپس قبر می‌گوید: در این صورت به شکل باغ سرسبز بهشتی می‌شوم و این موقع جسد او نیز نورانی می‌شود.

آری قبر با مرده اش سخن می‌گوید، همان‌طور وقتی که او زنده بود هر روز با او سخن می‌گفت ولی زنده‌ها توانایی شنیدن صدای قبر ندارند. در روایتی دیگر از انس بن مالک منقول است که می‌گوید: قبر هر روز ده مرتبه صدا می‌کند و می‌گوید: ای اولاد آدم سعی در امورات دنیا می‌کنی و عاقبت در شکم من خواهی آمد، مال حرام می‌خوری و آخر بدن تو را کرمها می‌خورند، در پشت من خوشحالی، در حالی که در شکم من محزون خواهی شد، حرام جمع می‌کنی در حالی که در پشت من آب خواهی شد، تکبّر می‌کنی در حالی که در پشت من ذلیل خواهی شد، بر روی من با خوشحالی راه می‌روی در حالی که با اندوه در من خواهی افتاد، در میان جمعیت در پشت من راه می‌روی در حالی که تنها در شکم من خواهی افتاد.

اعمال نیک انسان، در قبر

از حضرت امام صادق(علیه‌السلام) منقول است که چون مؤمن را داخل در قبر کنند نماز در طرف راست او، زکوة در طرف چپ او، برّ و نیکی و احسان رو به روی او و صبر در ناحیه‌ای دیگر قرار می‌گیرد، پس وقتی که دو ملک سئوال بیایند، صبر به نماز و زکات و برّ می‌گوید: شما صاحب خود را یعنی میّت را نگهداری و مواظبت کنید پس هر گاه عاجز شدید من نزد او هستم.

اثر خیرات و صدقات بر وضعیت میّت در قبر

آن چه که مسلم است انسان بعد از مرگ دست خودش از عمل کوتاه می‌شود و با اعمالی که از پیش فرستاده چه نیک و چه بد مأنوس و همدم است. ولی با توجه به روایات متعدّدی که از معصومین نقل شده است در می‌یابیم که اعمال نیکی که به نیّت مرده انجام می‌گیرد سبب نجات و رهایی او از عذابها و فشارهای قبر است و حتی سبب رهایی او از عذاب آخرت. و بالاتر اینکه خود مردگان از فرزندان و خویشان خود انتظار دارند که به فکر آنها بوده و برایشان صدقات و خیراتی بدهند. چنانچه از لبّ اللباب قطب راوندی مروی است که مردگان در هر شب جمعه می‌آیند و فریاد می‌کنند ای اهل من، ای فرزندان من، ای خویشان من، به ما مهربانی کنید، ما را به خاطر بیاورید، ما را فراموش نکنید، بر ما و غربت ما رحم کنید، بدرستیکه ما در زندان تنگی و اندوه و زاری و غم و سختی هستیم به ما رحم کنید و بخل نکنید به دعا و صدقه و شاید خدا به ما رحم کند.

و در جامع الاخبار نیز از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمودند: برای مردگان خود هدیه بفرستید، پس گفتند هدیه مرده‌ها چیست؟ حضرت فرمود: صدقه و دعا و افزودند: ارواح مؤمنین هر جمعه به آسمان دنیا، مقابل خانه‌های خود می‌آیند و با گریه فریاد می‌کنند این پدر مادر و خویشان و اهل من بر ما مهربانی کنید خدا شما را رحمت کند آن چه در دست ما بود عذاب و حساب آن برای ماست و نفعش برای غیر ما می‌باشد. پس به یک درهمی یا قرص نانی یا جامه‌ای به ما مهربانی کنید که خداوند شما را از جامه ی بهشت می‌پوشاند. آنگاه رسول خدا گریستند. بحدّی که قدرت بر سخن گفتن نداشتند.

و روایت دیگری از حضرت فاطمه زهرا (سلام الله عِلِیها) که در وصیت خود به حضرت علی(علیه‌السلام) فرمودند: چون من وفات کردم شما مرا غسل بده و تجهیز کن و بر من نمازگزار و مرا داخل در قبر کن و در لحد بسپار و خاک بر روی من بریز و نزد من بنشین و در مقابل صورتم قرآن و دعای بسیار بخوان، زیرا که آن ساعت، ساعتی است که مرده محتاج به انس گرفتن با زنده است.

و سید بن طاووس «ره» از حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده که فرمود: بر میّت ساعتی سخت تر از شب اول قبر نمی‌گذرد پس مردگان خود را بر صدقه رحم کنید و اگر صدقه نیافتید، نماز گذارید. به این نحو: دو رکعت نماز که در رکعت اول سوره حمد و دو مرتبه توحید و رکعت دوم حمد و ده مرتبه سوره تکاثر و در بعد از نماز بگوید «الّلهم صلّ عَلی مُحمد و آل محمد وابعَث ثَوابَها الی قَبر ذلکَ المیّت فلان بن فلان»، «پس خداوند در همان ساعت هزار ملک به سوی قبر او می‌فرستد تا او را از تنگی قبر نجات دهند.

منابع

برگرفته از سایت فشار و عذاب قبر - راسخونhttps://rasekhoon.net