سعید بن قیس همدانی
سعید بن قیس هَمْدانی از صحابۀ امام علی (ع) و امام حسن علیهماالسلام می‌باشد[۱]
| سعید بن قیس همدانی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | سعید بن قیس همدانی |
| اطلاعات شخصی | |
| محل تولد | عراق |
| سال درگذشت | حدود50 ق، خطای عبارت: نویسه نقطه‌گذاری شناخته نشده «ح» ش، خطای عبارت: نویسه نقطه‌گذاری شناخته نشده «ح» م |
| دین | اسلام، شیعه |
| آثار | دیوان شعر |
تیره و قبیله
وی از تیرۀ بنی‌زَید بن مَرِب، از قبیله یمنی هَمْدان در عراق و رئیس این قبیله بود[۲][۳].
از یاران امام علی(ع)
طوسی به روایت فضل بن شاذان، سعید بن قیس را در شمار یاران نزدیک علی بن ابی طالب و بزرگان و زهاد تابعین ذکر کرده است [۴].
فعالیت‌ها
حضور در جنگ نهاوند
نخستین گزارش تاریخی درباره سعید بن قیس از حضور او در جنگ نهاوند در سال ۲۱ حکایت دارد[۵].
حاکم ری
سعید بن قیس در حدود سال ۳۳، حکومت ری را از طرف سعید بن عاص والی عثمان در کوفه عهده‌دار بود[۶][۷][۸].وی ظاهرآ پس از قتل عثمان به مدینه رفت[۹].
حضور در جنگ جمل
در جنگ جمل امام علی او را به ریاست گروه سوارکاران قبیله همدان گماشت [۱۰][۱۱][۱۲][۱۳].
حضور در جنگ صفین
در جنگ صفین نیز، علی علیه‌السلام وی را به ریاست قبیلۀ همدان و گروهی از حِمیریان گمارد[۱۴]. در این جنگ، سعید از امرای سواره‌نظام سپاه امام بود [۱۵] و فرماندهی گروه رَجْراجه (سپاه موج‌آسا)، شامل چهار هزار سپاهی زره‌پوش از قبیله همدان، را برعهده داشت[۱۶][۱۷]. همچنین، سعید از کسانی بود که در همین جنگ، امام علی نزد معاویه فرستاد تا او را به پیروی از کتاب خدا و فرمان او و پیوستن به جماعت دعوت نمایند[۱۸][۱۹]. سعید بن قیس به همراه قومش (هَمدان) در جنگ صفّین رشادت و فداکاری بسیار نمود و برخی از نامداران سپاه معاویه را به هلاکت رساند؛ به‌گونه‌ای که علی علیه‌السلام اشعاری در ستایش او و قبیلۀ همدان خواند[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]. به زحمت افتادن سپاه معاویه از سعید بن قیس و همدانیان به‌گونه‌ای بود که معاویه ناگزیر خود به جنگ با سعید و همدانیان رفت، اما کاری از پیش نبرد و فرار کرد.آنگاه، یمانیان و عَکّیان را به جنگ با همدانیان فرستاد که آنها نیز شکست خوردند[۲۴][۲۵]. سعید بن قیس پس از آن‌که معاویه با نیرنگ، سپاه عراق را به متارکه جنگ و پذیرش حکمیت قرآن دعوت کرد، خطاب به سپاه شام گفت که تاکنون سپاه امام علی برای داوری قرآن با شامیان جنگیده بود و اکنون شامیان، سپاه او را به آن می‌خوانند.
اگرچه از روایت نصر بن مزاحم[۲۶] [۲۷] برمی‌آید که سعید بن قیس در قبول یا رد پیشنهاد متارکه جنگ مردد بوده است، اما پس از قرار صلح میان دو سپاه (چند ماه پیش از اعلام نتیجه حکمیت)، سعید بار دیگر آمادگی خود و قبیله هَمْدان را به فرمانبرداری از علی و ادامه جنگ اعلام نمود.
نقش او در ماجرای حکمیت
بااین حال، وی نیز سرانجام آن را پذیرفت و از جمله شاهدان امام بر عهدنامه حکمیت شد[۲۸][۲۹][۳۰]گفته شده که چون حَکَمین در اعلام نتیجۀ حکمیت تأخیر و درنگ نمودند، سعید بن قیس به آنان هشدار داد[۳۱].
پس از اعلام حُکم حکمین، علی علیه‌السلام بار دیگر برای جنگ با معاویه عزم شام نمود و سعید بن قیس آمادگی خود و قبیله‌اش را اعلام کرد[۳۲].
او و خوارج
هنگامی که خوارج سر برآوردند نیز، سعید بن قیس از کسانی بود که امام علی ایشان را برای گفتگو با خوارج فرستاد[۳۳].
دفع دشمن در شهر انبار
در جریان حملات سرداران معاویه در مناطق تحت امر امام علی و گلایه امام از نکوشیدن مردم کوفه برای دفع دشمن، سعید بن قیس آمادگی خود را اعلام نمود و با هشت هزار نفر برای دفع حملۀ سفیان بن عَوف غامدی به شهر انبار، حرکت کرد[۳۴][۳۵][۳۶][۳۷].
همراهی باامام حسن در جنگ با معاویه
پس از شهادت امام علی، سعید بن قیس در کنار امام حسن علیه‌السلام و مورد توجه خاص او بود. هنگامی که امام حسن سپاه دوازده هزار نفری خود را، به فرماندهی عبیداللّه بن عباس، برای رویارویی با معاویه به سمت شام فرستاد، سعید بن قیس را از مشاوران وی و دومین (به روایتی سومین) جانشین پس از عبیداللّه قرار داد[۳۸][۳۹].
وفات
تاریخ درگذشت سعید روشن نیست و اگرچه زرکلی[۴۰]. آن را حدود سال ۵۰ دانسته، از روایت ابن‌کلبی برمی‌آید که سعید تا مدت‌ها پس از آن زنده بوده است. به روایت ابن‌کلبی، حَجاج، والی بصره و کوفه، سعید بن قیس را وادار کرد تا دختر خود را به ازدواج مردی از بنی‌أود درآورد، که از یاران حجّاج و دشمن امام علی بود[۴۱].
خصوصیات اخلاقی
سعید بن قیس دلیر و جنگجو و از یاران وفادار امام علی بود. همْدانی، سعید بن قیس را از دلیران و «دُهات عرب» و بخشنده دانسته است. [۴۶] سعید شعر می‌گفت و در جنگ‌های جمل و صفّین اشعاری به‌رجز می‌خواند. [۴۷][۴۸] او سخنور نیز بود و در جنگ صفّین، خطبه و سخنانی بلیغ در تحریض یارانش به پیروی از امام علی و ستایش از آن حضرت و در ذم معاویه ایراد کرد.
راوی حدیث
سعید از امام علی روایت کرده است. [۴۹][۵۰]
توصیف امام علی نسبت به او
علی علیه‌السلام ضمن خواندن شعری در وصف او فرمود، مردی است که گفتار و کردار و بخشش او درست و استوار است. [۵۱]
فرزندش در سپاه مختار
از جمله فرزندان سعید بن قیس، عبدالرحمان بن سعید، عامل مختار در موصل، بود که در سال ۶۶ در سپاه مختار درگذشت. [۵۲][۵۳] خاندان سعیدیین در بیت زود (یمن) به سعید بن قیس منسوب بوده‌اند. [۵۴]
پانویس
- ↑ سعید بن قیس همدانی
- ↑ حسن بن احمد ابن‌حائک هَمْدانی، الاکیل من اخبار الیمن و انساب حِمْیَر، ج۱۰، ص۵۸، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۷
- ↑ حسن بن احمد ابن‌حائک هَمْدانی، الاکیل من اخبار الیمن و انساب حِمْیَر، ج۱۰، ص۵۴، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۷
- ↑ طوسی، رجال طوسی، ص ۶۹
- ↑ طبری، تاریخ (بیروت)، ج۴، ص۱۲۹
- ↑ طبری، تاریخ (بیروت)، ج۴، ص۳۳۰
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۴۷
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۱۸۷
- ↑ ابن‌شبّه نمری، تاریخ المدینة المنورة، ج۴، ص۱۳۱۳، چاپ فهیم محمد شلتوت، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۶۶، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷
- ↑ محمد بن محمد بن نعمان مفید، الجمل او النصرة لسیّد العترة فی حرب البصرة، ج۱، ص۳۱۹، چاپ علی میرشریفی، قم ۱۴۱۶ق/ ۱۳۷۴ش
- ↑ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ص۱۵۰، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۳۷۸/۱۹۶۷
- ↑ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ص ۱۴۶، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۳۷۸/۱۹۶۷
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص۱۱۷، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ احمد بن اعثم‌کوفی، کتاب الفتوح، ج۳، ص۲۵، چاپ علی شیری، بیورت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص۴۵۳، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص ۵۲۰، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص۱۸۷، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ احمد بن اعثم‌کوفی، کتاب الفتوح، ج۳، ص۱۹ـ۲۰، چاپ علی شیری، بیورت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱
- ↑ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۳۵۵، نجف ۱۳۷۶/۱۹۵۶
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۵، ص۲۱۶، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۷۸/۱۹۵۹
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص۲۷۳۲۷۴، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۲۲، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص۴۲۶۴۲۷، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص۴۳۲۴۳۸، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص۴۸۳۴۸۴، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص۵۲۰، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ج۱، ص۵۰۶۵۱۱، چاپ عبدالسلام هارون، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۰
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۳۱، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷
- ↑ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ص۱۹۶، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۳۷۸/۱۹۶۷
- ↑ ابن‌قتیبه دینوری، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۱۱۷، چاپ طه محمد زینی، قاهره ۱۳۷۸/۱۹۶۷
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۳۴۰
- ↑ ابن‌بابویه، الخصال، ج۱، ص۳۸۲، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۳ق/۱۳۶۲
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۱۹ـ۳۲۱، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۲، ص۳۴۱ـ۳۴۲، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷
- ↑ ابراهیم بن محمد ثقفی، الغارات، ج۲، ص۴۶۴ـ۴۷۲، چاپ جلال‌الدین محدث
- ↑ طبری، تاریخ (بیروت)، ج۵، ص۷۹
- ↑ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۲، ص۳۸۱، چاپ محمود فردوس عظم، دمشق، ۱۹۹۷
- ↑ ابوالفرج اصفهانی؛ مقاتل الطالبین، ج۱، ص۶۲، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸ق/ ۱۹۴۹م
- ↑ خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۳، ص۱۰۰، بیروت ۱۹۹۹
- ↑ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ج۴، ص۶۱، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۷۸/۱۹۵۹