العروة الوثقی (کتاب)

العُروة الوُثقی فیما تعمّ به البَلوی مشهور به «اَلعُروَةُ الوُثْقیٰ» کتابی فقهی به زبان عربی، نوشتۀ سید محمد کاظم طباطبائی یزدی، فقیه شیعه که در صد سال اخیر، مبنای فقها و مراجع تقلید شیعه برای بیان فتواهایشان بوده و فقیهان شیعه، نظرات فقهی خود را در حاشیه این کتاب بیان کرده‌اند. این کتاب به عروه و عروة الوثقی نیز شهرت دارد. العروة الوثقی، مهم‌ترین کتاب فقهی سید یزدی به‌شمار می‌آید و اهمیت آن در حوزه‌های علمیه تا حدی است که نویسنده کتاب، «صاحب عروه» خوانده می‌شود. عروة الوثقی، فتواهای سید محمدکاظم یزدی در بیشتر بخش‌های فقه را دربرگرفته و ۳۲۶۰ مسأله فقهی دارد. مستمسک العروة الوثقی، اولین شرح استدلالی بر عروه، نوشته آیت‌الله سید محسن حکیم است.

العروة الوثقی (کتاب)
نام	العروة الوثقی
پدیدآوران	سید محمد کاظم طباطبائی یزدی
زبان اصلی	عربی

معرفی نویسنده

سید محمدکاظم طباطبائی یزدی، معروف به صاحب عروه از فقهای نامدار شیعیان در ۲ قرن گذشته‌ است. از مواردی که بیشتر مایۀ شهرت وی شده‌ است یکی تسلطش بر مسائل فقهی و تألیف کتاب «عروة الوثقی» است که بسیار مورد توجه فقها تا عصر حاضر قرار گرفت و دیگری زعامت و رهبری شیعیان در دورۀ مشروطه در ایران است. ایشان که می‌دید که دستی پنهان در کار است و مشروطیت را از مشروعیت و اسلامی بودن جدا می‌کند، در ابتدا دربارۀ جریان مشروطه ابراز نظر نمی‌کرد. سرانجام وی، به علت فشار عوامل برای گرفتن رأی موافق از او برای همراهی با مشروطه (مشروطه بدون مشروعه خواهی)، در آخر مخالفت خویش را با مشروطه اظهار کرد و به‌عنوان شخصیت طراز اول مشروطۀ مشروعه در نجف و در میان شیعیان نامدار شد.

معرفی کتاب

بيش از صد سال است که سيد محمدکاظم يزدی در حوزه‌های علمیه و ديگر مراکز علمی و مؤسسات پژوهشی جهان اسلام، با عنوان «صاحب عروه» شهرت دارد. از زمان چاپ اول آن به دست شيخ محمدحسين کاشف الغطاء در بغداد این کتاب مورد توجه و اقبال دانشمندان هم‌عصر و بعد از درگذشت وی بوده است. این کتاب در زمان حیات سید کاظم یزدی، به‌عنوان رسالۀ عملیه و کتابی فتوایى بوده و بعد از او، مورد توجه فضلا و بزرگان شیعه و یکی از کتاب‌های مطرح در حوزه‌های علمیه و گاهی به‌عنوان «درس خارج» مورد استناد بوده است.

«عروة الوثقى» که نشان از تسلط بالای نویسنده بر مسائل فقهی و دقت و ذکاوت او دارد، جامع بسیارى از فروع فقهى با عبارات شیوا می‌باشد. برخی نویسندۀ کتاب را آغازگر دورۀ جدیدی در فقه شیعه دانسته‌اند.

مهمترین ویژگی کتاب «العروة الوثقی» عبارت است از کثرت فروع، به‌ویژه در مسائل مستحدثه و ترتیب و شماره‌گذاری در این فروع؛ که ظاهرا اولین اثر فقهی است که مواد فروع آن با شماره‌گذاری از یکدیگر جدا شده‌اند.

این کتاب به سبب ویژگی‌هاى منحصر به فردى که دارد، از همان ابتدا محور تحقیق و تدریس فقهاى بزرگ شیعه گردیده است و بسیارى از مجتهدین بزرگ بر آن تعلیقه و یا شرح نوشته‌اند. شیخ عباس قمی در مقدمه کتاب «غایة القصوی» چنین می‌گوید: «مدت‌ها بود در خاطرم خطور می‌کرد که چقدر شایسته و لازم است که برای مکلفین یک رسالۀ جامع فراهم شود که مشتمل باشد بر اکثر فروع و مهمات مسائل و ایشان را در مقام حاجت، از جمع آوردن اسفار و رسائل، بی نیاز کند و اگرچه رساله‌های عملیه بسیار بود؛ لیکن در بین آنها ندیدم رساله‌ای را که از هر جهت جامع و برای کافه مقلدین نافع باشد، مگر در این اواخر که به رساله شریفه «عروةالوثقی فیما تعم به البلوی» برخوردم... من دیدم، الحق همان کتابی است که همیشه دیدار آن را متمنی و طالب و زیارت مثل آن را شایق و راغب بود، چه آن رساله‌ای است، سهل التناول و مرغوب، در نهایت جودت تألیف و حسن اسلوب، جامع جمیع رسائل و حاوی کافه مسائل و کافل انواع فروع فقهیه، بل ناسخ رساله‌های عملیه».

همچنین در مقدمه کتاب «مستمسک العروة الوثقی» تألیف آیت‌الله سید محسن حکیم که اولین شرح بر العروة الوثقی است، این گونه آمده است: «کتاب پرارزش عروة الوثقی از حیث دقت و تحقیق، به گونه‌ای است که در حوزه‌ها محور درسی بسیاری از فقها قرار می‌گیرد، با این که قبل از آن، محور درس‌های فقهی علما، کتاب «شرائع الاسلام» محقق حلی و بعد از آن، کتاب «تبصرة المتعلمین» نوشته علامه حلی بود، اما بعد از ظهور کتاب «عروة الوثقی» تألیف آیت‌الله یزدی، این کتاب ارزشمند محور درسی حوزه‌های علمیه گردید و شروح و تعلیقات زیادی بر آن نگاشته شده است. همچنین مطالب و نظریات آن، مورد عنایت مدرسان و محصلان بوده و محل نقد و بررسی آنان قرار گرفته است».

یادداشت

درس خارج، عالی‌ترین سطح دروس در حوزه‌های علمیه شیعه است که در این دوره، برخی از طلاب به مرتبه اجتهاد می‌رسند. مرحله تدریس درس خارج در حوزه علمیه را می‌توان بالاترین سطح علمی حوزه علمیه دانست. اصطلاحاً به مدرسان دروس خارج در حوزه‌های علمیه، مجتهد گفته می‌شود. طلاب در دوره مقدمات و سطح، دروس را بر مبنای کتاب‌هایی خاص فرامی‌گیرند؛ ولی در دورۀ خارج، که بدان «خارج سطح» هم گفته می‌شود، دیگر بر مبنای کتاب خاصی درس نخوانده و موضوع‌محور، درس می‌خوانند؛ یعنی موضوع درس به کتاب خاصی منحصر نمی‌شود و خارج از سطح کتاب خاصی است.

جستارهای وابسته

• سید محمد کاظم طباطبایی یزدی، وحدت گرای استعمار ستیز (مقاله)
• محمد حسین کاشف الغطاء
• جهان اسلام

منابع

• آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالأضواء، چاپ دوم، بی‌تا.
• طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، با تعلیقه آیت‌الله سید علی سیستانی، الناشر مكتب آيةالله العظمى السيد السيستاني، المطبعة: ستاره، بی‌تا، بی‌جا.