ارتش جمهوری اسلامی ایران

ارتش جمهوری اسلامی ایران، در کنار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از ارکان نظامی در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران است. این نهاد در سال 1358 ش، به فرمان امام خمینی تشکیل و روز چهارشنبه ۲۹ فروردین ماه هر سال به مناسبت تشکیل آن از طرف ایشان روز ارتش نامیده شد. بر اساس اصل یکصد و چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، وظیفه پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی نظام مقدس جمهوری اسلامی بر عهده ارتش بوده و آن متشکل از نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی و پدافند هوایی است. در حال حاضر سید عبدالرحیم موسوی، با حکم مقام معظم رهبری از 30 مرداد ماه سال 1396 ش، فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد.

ارتش جمهوری اسلامی ایران
نام	ارتش جمهوری اسلامی ایران
مؤسس	امام خمینی
مدیر فعلی	سید عبدالرحیم موسوی
مدیران سابق	امیر سرلشکر علی شهبازی امیر سرلشکر محمد سلیمی سرلشکر عطاء‌الله صالحی
اهداف	پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران
وابستگی به حاکمیت	جمهوری اسلامی ایران
وبگاه	پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران

ضرورت و اهمیت

بر اساس اصل یکصد و چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ارتش جمهوری اسلامی ایران وظیفه پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی نظام مقدس جمهوری اسلامی را بر عهده دارد. همچنین طبق این اصل، ارتش جمهوری اسلامی ایران، ارتشی اسلامی، مکتبی و مردمی است که باید افرادی شایسته را به خدمت بپذیرد و به اهداف انقلاب اسلامی مؤمن و در راه تحقق آن فداکار باشد.

تاریخچه

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران موضوع انحلال ارتش مطرح شد و همین امر نیز موجب نابسامانی در ارتش شد و گروهک‌های ضدانقلاب مردم را تحریک به حمله به پادگان‌های ارتش کردند و حمله‌هایی نیز از سوی این گروهک‌ها انجام شد. در چنین شرایطی امام خمینی در ۲۶ فروردین سال ۱۳۵۸ ش، در پیامی اعلام نمودند: «روز چهارشنبه ۲۹ فروردین روز ارتش اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با ساز و برگ به رژه بپردازند و پشتیبانى خود را از جمهورى اسلامى و ملت بزرگ ایران و حضور خود را براى فداکارى در راه استقلال و حفظ مرزهاى کشور اعلام نمایند.». پس از این حکم تاریخی امام خمینی، تا سال 1377 ش، رئیس ستاد مشترک بالاترین جایگاه نظامی ارتش را در اختیار داشت و هماهنگی نیروهای سه‌گانه وقت در همین ستاد صورت می‌‎گرفت. یرای نخستین بار در سال 1377 ش، بود که فرمانده معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جایگاه فرماندهی کل را برای ارتش لازم دانستند و در نخستین حکم انتصاب فرمانده کل ارتش، خطاب به سرلشکر شهبازی آمده بود: «ارتش جمهوری اسلامی ایران چه در دوران دفاع مقدس و چه در سال‌های پس از آن بحمدالله ذخیره عظیمی از تجارب و قابلیت‌های گوناگون در خود فراهم آورده و استعدادهای درخشانی را به مرحله بروز رسانده است. اکنون برای تسهیل بیشتر امور تشکیلاتی و عملیاتی ارتش، چه در زمینه ابتکارات مربوط به سازندگی و تعمیر و نگهداری ابزارها و فعالیت‌های پژوهشی آن و نوسازی بناها و کارگاه‌ها و چه در میدان آموزش و اقدام نظامی و نیز با استفاده از تجربه‌ موفق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، لازم است فرماندهی مستقل ارتش جمهوری اسلامی ایجاد شود. لذا به موجب این حکم شما را که دارای سوابق ارزنده مدیریتی و انقلابی می‌باشید و خدمات بزرگی به ارتش کرده‌اید، به فرماندهی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کنم. پیشبرد سازمان ارتش در همه‌ زمینه‌های موردنظر، با استفاده از عناصر کارآمد و مؤمن و انقلابی و میدان دادن به استعدادهای جوان و همکاری صمیمانه در همه‌ زمینه‌ها با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وظیفه‌ نخستین شماست».

ساختار

ارتش جمهوری اسلامی ایران متشکل از نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی و پدافند هوایی است.

نیروی زمینی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و پیدایش تغییر و تحولات اساسی در بخش‌های مختلف كشور، از جمله ارتش؛ نیروهای انقلابی موجود در ارتش كه بیشتر آنان طی سال‌های گذشته نیز هدایت افراد انقلابی و مذهبی ارتش را بر عهده داشتند، با توجه به وضعیت كشور و بروز هرج و مرج در نقاط مرزی، در زمان شروع تهاجم رژیم عراق به كشورمان كه نیروهای ارتش از انسجام و هماهنگی لازم برخوردار نبودند، به مقابله با دشمن متجاوز شتافتند. نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در طول هشت سال دفاع مقدس، 45 عملیات گسترده و مؤثر علیه نیروهای متجاوز انجام داد كه بیشتر آنها منجر به آزادسازی بخش عمده‌ای از خاك اشغال شده كشورمان شد و ضربات جبران‌ناپذیری بر پیكره ماشین جنگی عراق وارد گردید. همزمان با عملیات‌های نظامی این نیرو، كاركنان فداكار و متعهد جهاد خود‌كفایی آن، دوشادوش سایر نیروهای درگیر در جنگ، ضمن بازسازی و تعمیر و تدارك وسایل و قطعات آسیب‌دیده؛ منشأ خدمات بسیار ارزشمندی برای نیروهای نظامی كشور شدند و اقدام به ساخت قطعات مورد نیاز كردند. در زمینه امور آموزشی نیز اقدامات زیادی انجام گرفت تا نیروی زمینی ارتش به نیرویی منسجم و مبتنی بر علم روز درآید. اكنون با گذشت 25 سال از پایان جنگ تحمیلی؛ نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران با گذر از دوران سازندگی و تعمیر تجهیزات و امكانات مورد استفاده خود در جنگ، با استفاده از نیروهای متخصص و مهندسان، توانسته است كه تسلیحات و تجهیزات نظامی متعددی را طراحی و تولید كند و به مرحله خودكفایی برسد. از نظر نیروی انسانی نیز، با گزینش و استخدام نیروهای متعهد، مومن و تحصیلكرده، نیروهای آماده‌ای را جهت دفاع از كشور و نظام جمهوری اسلامی ایران تربیت كرده است.

نیروی هوایی

با پيدايش نشانه‌هاي فروپاشي رژيم پهلوي در سال 1357به‌دليل گسل‌هايي كه در نيروي هوايي در آن زمان پديد آمده بود ازجمله ‌نارضايتي‌هاي‌ درون‌سازماني‌ آن باعث شد كه نيروي هوايي در جريان رويداد‌هاي انقلاب زودتر از نيروهاي ديگر از رژيم پهلوي گسسته و به امواج انقلاب بپيوندد. بخصوص همافران اين نيرو در هدايت افراد نيروي هوايي به‌سمت انقلاب نقش مهمي داشتند. پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در ابتدا انتصابات شتابزده‌اي كه در سطح فرماندهي نيروي هوايي صورت گرفت موج اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها را به‌دنبال داشت تا آن كه در پي شروع جنگ عراق عليه ايران، اين امر از ثبات نسبي بر خوردار شد. با شروع جنگ، ضروري‌ترين مسأله‌اي كه به ذهن خطور مي‌كرد مسأله مقابله به مثل و جلوگيري از پرواز هر چه بيشتر هواپيماهاي عراقي به ايران بود . در همان روز نخست شروع جنگ، با همت فرماندهان دلير نيروي هوايي، مثل شهيد محمد جواد فكوري، نيروي هوايي توانست با به پرواز در آوردن 200 هواپيما و عبور دادن 140 فروند از آنها به داخل مرزهاي عراق، پاسخ شايسته‌اي به تجاوزهاي نيروي‌هاي عراقي داده و مانع از پروازهاي بعدي آنان به داخل فضاي هوايي ايران شود. از طرف ديگر در آن دوران، آماده كردن نيروهاي پروازي، تعمير و نگهداري هواپيما‌ها و تأمين قطعات يدكي نيز از جمله مسائلي بود كه نيروي هوايي با آن مواجه بود و پشتيباني ابرقدرت‌ها از عراق و تحريم عليه كشورمان نيز دو چالش عمده ديگر محسوب مي‌شد. پژوهشگران غربي به اين نكته اشاره كرده‌اند كه نيروي هوايي ارتش ايران در دوران بعد از پيروزي‌ انقلاب موفق شده است بسياري از هواپيما‌هاي خود را كه بر اثر كمبود قطعات يدكي زمينگير شده‌اند با استفاده ازقطعات يدكي تعداد ديگري از همان جنگده‌ها فعال سازند. نيروي هوايي قبل از پيروزي انقلاب داراي بيش از 450 هواپيماي جنگي پيشرفته، شامل پيشرفته‌ترين هواپيماهاي شكاري آن زمان يعني"تامكتF-14 "بود و حدود پنج هزار خلبان ورزيده در اختيار داشت و در سال 1357 در مقايسه با نيروي زميني و دريايي، بسيار پيشرفته‌تر بود و در بين نيروهاي هوايي جهان سوم، بي مانند بود. در حدود 76 فروند بالگرد و 15 اسكادران موشك زمين به هوا نيز اين توانايي را تكميل مي‌كرد. 166 فروند "F-5"، 190فروند "فانتوم" و77 فروند "تامكت" بخشي از هواپيماهاي مذكور بودند. به هر حال نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران با داشتن سربازان زبده و كارآمد از خلبانان تا سربازان وظيفه توانست از همان لحظات اوليه شروع جنگ با طرح‌ريزي و اجراي عمليات‌هاي متعدد اين اصل مهم را مورد توجه قرار دهد كه با زمينگير كردن هواپيماهاي عراقي و كسب برتري هوايي، فرصت زمان كافي جهت حصول به اهداف ذيل را به‌دست بياورد: 1- فرصت لازم جهت سازماندهي نيروهاي پراكنده سطحي و انجام طرح‌ريزي‌هاي اوليه پدافندي را فراهم كند. 2- نيروهاي سطحي از پشت جبهه به مناطق عملياتي انتقال يابند. 3- كاهش توان رزمي دشمن كه باعث كاهش پوشش‌هاي هوايي آن شود. 4- ظرفيت جنگي دشمن در دست زدن به حملات احتمالي هوايي به نقاط حساس و حياتي كشور كاهش يابد. جهت دستيابي به اهداف مورد نظر، نيروي هوايي با كسب برتري هوايي و به‌دست گرفتن ابتكار عمليات، موج حملات جنگده بمب‌افكن‌هاي خود را متوجه يكان‌هاي زرهي، پياده، مكانيزه و توپخانه و قرارگاه‌هاي تاكتيكي، نقاط آمادي، ستون‌هاي نظامي و همچنين محورهاي مواصلاتي نيروهاي دشمن كرد. در نتيجه ارتش عراق كه براي خروج از بن‌بست به‌دنبال راه مفري مي‌گشت به جنگ شهر‌ها و حمله به مناطق مسكوني روي آورد و آنها را با با موشك‌هاي "اسكاد" مورد حمله قرار داد. يكي ديگر از زمينه‌هاي بسيار مهم وقابل بررسي اقدام‌هاي نيروي هوايي در دوران دفاع مقدس، نقش نيروي هوايي در عمليات‌هاي دريايي است كه به‌خصوص پيروزي و افتخار آفريني آن در روز هفتم آذر ماه 1359به همراه نيروي دريايي ارتش و انهدام هفت فروند از هواپيماهاي شكاري، هفت فروند از ناوچه‌هاي موشك انداز و يك فروند ناو نيروبر هزار تُني عراق و فرستادن آنها به قعر آب‌هاي خليج فارس؛ در تاريخ دفاع مقدس ماندگار شد. در ادامه جنگ، نيروي هوايي در عمليات شكست حصر آبادان با به‌كار گرفتن هواپيماهاي شكاري و عكسبرداري هوايي و شناسايي تاكتيكي قبل از اجراي عمليات بر فراز منا‌طق اشغالي و عقبه جبهه‌ها و به‌دست آوردن اطلاعات جامعي از توانايي ‌و محدوديت‌ها،تجمع و تمركز نيروها،تركيب و ترتيب قوا، جابه‌جايي و تحركات عراقي‌ها و در اختيار فرماندهان جنگ قرار دادن جهت اجراي اين عمليات شركت كرد كه اين عمليات با پيروزي كامل در مهر ماه 1360انجام شد. درعمليات طريق‌القدس كه به‌منظور آزادسازي بستان و تأمين تنگه چزابه در محور بستان – سوسنگرد انجام شد، در ابتدا خلبانان نيروي هوايي، روزانه با انجام دَه‌ها سورتي پرواز، به بمباران خطوط مقدم جبهه‌ها پرداختند و سپس مأموريت‌هاي تأمين اطلاعات تاكتيكي، طرح‌ريزي براي تهيه آتش پشتيباني از هوا ،قطع خطوط مواصلاتي و جدا‌سازي نيروها و پشتيباني نزديك هوايي از نيروهاي سطحي و انهدام مراكز تجمع دشمن براي ايجاد شكاف در خطوط مستحكم تماس و همچنين تأمين دفاع هوايي از عقبه و عمق مناطق عملياتي و تأمين پوشش هوايي ارتفاع كم، متوسط و بالا جهت عمليات بعدي را عهده‌دار شدند. در عمليات معروف فتح‌المبين نيز نيروي هوايي نقش پدافند هوايي را بر عهده داشت و سايت‌هاي چهار و پنج موشكي و ايستگاه رادار دهلوان كه در اختيار ارتش عراق قرار گرفته بود آزاد شد و نيروي هوايي ايران توانست 27 فروند از انواع هواپيماهاي عراقي را مورد هدف قرار داده و سرنگون كند. در ادامه آن در عمليات بيت‌المقدس كه با توجه به استعداد و تركيب جديد نيروي زميني عراق، ضرورت به‌كارگيري حجم وسيع‌تري از امكانات آفندي و پدافندي هوايي از سوي ايران به خوبي احساس مي‌شد، با اتخاذ تدابير مناسب عملياتي و تغيير تاكتيك نيروي هوايي ايران، تمهيدات ارتش عراق خنثي شد و با انجام عمليات پشتيباني نزديك خلبانان ايراني، خرمشهر آزاد شد. به طور كلي نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران با رشادت،دلاوري و پايمردي سربازانش در طي دوران دفاع مقدس و اهداي شهيدان، جانبازان و آزادان بسياري در راه پاسداري از وطن و دين اسلام، توانست خدمات ارزنده‌اي را به جمهوري اسلامي ايران ارائه دهد.

نیروی دریایی

با پيروزي انقلاب اسلامي در 22 بهمن 1357، تحول عظيمي در نيروي دريايي ايجاد و در راستاي خود‌كفايي آموزشي، اعزام دانشجو به‌صورت همگاني به خارج از كشور متوقف و دانشگاه علوم دريايي امام خميني(ره) با چهار دانشكده ناوبري و فرماندهي كشتي، مهندسي برق و الكترونيك و مخابرات دريايي، مهندسي مكانيك دريايي و رشته مديرت و كميسر دريايي تأسيس شد. مراكز آموزش‌هاي تخصصي نيز در انزلي و رشت توسعه يافتند و دانشكده فرماندهي و ستاد نيروي دريايي پا گرفت. با شروع جنگ تحميلي،‌ نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران هرگز در مقابل تهاجم نيروهاي عراق غافلگير نشدند بلكه در هفتم آذر ماه 1359 با عمليات بزرگ شناور رزمي عراق و انهدام سكوهاي نفتي البكر و الاميه و محاصره كامل دريايي بنادر بصره، فاو و ام القصر و محروم نمودن كامل و تا پايان جنگ به نبرد با هواپيما و بالگردهاي دشمن در دريا پرداخت و در مدت هشت سال جنگ تحميلي، نيروي دريايي 10 هزار فروند كشتي تجاري را به بنادر ايران اسكورت نمود كه در اين بين تنها چند صد فروند آنها مورد اصابت موشك‌هاي هواپيماي دشمن قرار گرفتند كه كارنامه بسيار درخشاني در جنگ‌هاي دريايي قلمداد مي‌شود و از سويي امنيت خطوط مواصلات دريايي خليج فارس، درياي عمان و شمال اقيانوس هند را همواره برقرار نمود. در 29 فروردين 1367، ناوگان نيروي دريايي جمهوري اسلامي ايران در نبردي نابرابر با نيروهاي دريايي و هوايي آمريكا در خليج فارس شركت نمود كه هر چند به غرق شدن ناوشكن سهند و ناوچه جوشن انجاميد ولي ضرباتي كه نيروي دريايي آمريكا متحمل گرديد(از جمله اصابت مين به ناوشكن ساموئل بي رابرتز، غرق شدن يك فروند كشتي لجستيكي و سرنگوني يك فروند بالگرد آمريكايي) در نبردهاي منطقه‌اي كم سابقه بوده است.

پدافند هوایی

پس‌ از پيروزي‌ شكوهمند انقلاب‌ اسلامي،‌ فرماندهي‌هاي مناطق‌ پدافند هوايي‌، از سازمان‌ فرماندهي پدافند هوايي حذف‌ شده‌ و گروه‌هاي پدافند هوايي‌ به‌‌صورت‌ انبوه‌، به‌طور مستقيم‌ در تابعيت‌ فرماندهي پدافند هوايي قرار گرفتند. در اين‌ زمان‌ رادار‌هاي متعدد و متنوع‌ در نقاط‌ مرتفع‌ در سراسر كشور مستقر شده‌ و پوشش‌ راداري‌ نسبي‌ سراسر كشور فراهم‌ گرديده‌ و تعداد قابل‌ توجهي‌ رادار متحرك‌ هم‌ در "گروه‌ رادار‌هاي تاكتيكي‌" جهت‌ اعزام‌ به‌ مناطق‌ درگيري‌ احتمالي‌ و حضور در صحنه‌ نبرد سازماندهي‌ شده‌ بود. همچنين‌ به‌ خدمت‌ گرفتن‌ رادار‌هاي پرنده‌ (آواكس‌) و تشكيل‌ شبكه‌ فرماندهي‌ و كنترل‌ پيشرفته‌ مجهز به‌ سامانه‌هاي رايانه‌اي متوقف‌ شد و فرماندهي پدافند هوايي با آخرين‌ سازمان‌ مصوبه‌ وارد جنگ‌ شد و تعدادي‌ از يكان‌هاي سازماندهي‌ شده‌ در طول‌ جنگ‌ عملياتي‌ شدند. تشكيل‌ شبكه‌ فرماندهي‌ و كنترل‌ و تشكيل‌ گردان‌هاي ديده‌باني‌ و موشك‌هاي دوش پرتابي و اضافه شدن سامانه‌هاي راداري، موشكي وتوپخانه‌اي جديد و پوشش راداري نسبي سراسر كشور در ارتفاعات مختلف؛ از جمله اقدام‌هايي بود كه در طول جنگ و پس از خاتمه آن با بهره‌گيري از تجارب هشت سال دفاع مقدس به‌عمل آمد. سامانه‌هاي پدافند هوايي "اس-200"، "اف‌ام80"، و... در دهه‌هاي 70 تا90 شمسي به‌تدريج به ساختارجنگ‌افزاري پدافند هوايي جمهوري اسلامي ايران افزوده شد. در بُعد آموزش نيز به‌منظور تأمين نيازهاي كاركنان تحصيلكرده و متبحر نيروي هوايي و پدافندهوايي در تخصص‌هاي مختلف، پس از تهيه طرح ايجاد دانشگاه هوايي وتصويب فرماندهي كل قوا و شوراي عالي انقلاب فرهنگي و تلاش‌هاي شهيد ستاري؛ دانشگاه هوايي در تاريخ 15/8/1367 به‌طور رسمي توسط مقام معظم رهبري (رئيس جمهور وقت) افتتاح شد. دانشكده مهندسي فرماندهي وكنترل هوايي اين دانشگاه در رشته‌هاي تحصيلي مورد نياز پدافند هوايي (كارشناسي مهندسي فرماندهي و كنترل هوايي مشتمل بر رشته‌هاي كنترل شكاري، عمليات موشك واطلاعات عمليات ) و ساير رشته‌هاي تحصيلي مورد نياز به تربيت دانشجو مي‌پردازد. با توجه به تغيير راهبرد نبرد در سال‌هاي پاياني دهه 90 ميلادي و اهميت يافتن نبردهاي هوايي و همچنين افزايش حجم تهديدها عليه نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران و در اولويت قرارگرفتن پدافند هوايي برابر تدابير فرماندهي معظم كل قوا، طي فرماني قرارگاه پدافند هوايي با مأموريت دفاع از هوا و فضاي كشور در مقابل هر گونه تهديد هوايي و با بهره‌گيري از تمامي ظرفيت‌هاي پدافند هوايي نيروهاي مسلح كشور، در دهم شهريور ماه 1387با ساختاري متفاوت سازماندهي و تقويت شد. بعدها اين روز به‌عنوان روز پدافند هوايي شناخته شد. البته بايد دانست كه پيش از اين، براساس تدابير و اوامر فرماندهي معظم كل قوا و مقام معظم رهبري در سال 1371، قرارگاه پدافند هوايي خاتم‌الانبيا(ص) مسئوليت هماهنگي فعاليت‌هاي پدافند هوايي ارتش وسپاه را عهده‌دار شده بود. قرارگاه پدافند هوايي خاتم الانبيا(ص) كه در ساختار سازماني قبلي، هدايت وكنترل عملياتي يكان‌هاي پدافند هوايي نيروهاي مسلح را برعهده داشت، در ساختار تشكيلاتي جديد با تحويل گرفتن كامل يكان‌هاي پدافند هوايي نيروي هوايي واعمال فرماندهي كامل بر يكان‌هاي مذكور، با در اختيار گرفتن فرماندهي اطلاعات و شناسايي، شبكه راداري، موشكي، توپخانه‌اي، ديده‌باني و سامانه‌هاي پشتيباني رزمي و عمومي يكان‌هاي مذكور از طريق سامانه فرماندهي و كنترل پدافند هوايي (ADOC -SOC -CRC -CP )، مسئوليت كنترل عمليات هوايي كشور را برعهده داشته و‌ كليه جنگ افزارها و يكان‌هاي پدافند هوايي سپاه و ارتش نيز كمافي‌سابق تحت فرامين عملياتي قرارگاه پدافند هوايي پدافند هوايي عمل خواهند نمود.

فرماندهان

تا پیش از سال 1377 ش، ارتش جمهوری اسلامی ایران زیر نظر رئیس ستاد مشترک بود که فرماندهان آن عبارت بودند از:

• شهید سپهبد ولی‌الله قرنی؛
• شهید سرلشکر ولی‌الله فلاحی؛
• سرلشکر محمدهادی شادمهر؛
• سرلشکر ناصر فربد؛
• سرلشکر محمدحسین شاکر؛
• سرلشکر قاسمعلی ظهیرنژاد؛
• سرتیپ اسماعیل سهرابی؛
• سرلشکر علی شهبازی.

از مهرماه سال 1377 ش، فرمانده معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جایگاه فرماندهی کل را برای ارتش لازم دانستند که فرماندهان از آن زمان تاکنون عبارتند از:

• امیر سرلشکر علی شهبازی از ۸ مهرماه سال ۱۳۷۷ ش، تا ۱ خردادماه سال ۱۳۷۹ ش؛
• امیر سرلشکر محمد سلیمی از سال 1379 ش، تا 1384 ش؛
• سرلشکر عطاء‌الله صالحی از سال 1384 ش، تا سال 1396 ش؛
• سرلشکر سیدعبدالرحیم موسوی از 30 مردادماه سال 1396 ش.

جستارهای وابسته

• سید روح‌الله موسوی خمینی
• سید علی حسینی خامنه‌ای
• سید عبدالرحیم موسوی
• جمهوری اسلامی ایران