ارتش جمهوری اسلامی ایران
ارتش جمهوری اسلامی ایران، در کنار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از ارکان نظامی در نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران است. این نهاد در سال 1358 ش، به فرمان امام خمینی تشکیل و روز چهارشنبه ۲۹ فروردین ماه هر سال به مناسبت تشکیل آن از طرف ایشان روز ارتش نامیده شد. بر اساس اصل یکصد و چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، وظیفه پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی نظام مقدس جمهوری اسلامی بر عهده ارتش بوده و آن متشکل از نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی و پدافند هوایی است. در حال حاضر سید عبدالرحیم موسوی، با حکم مقام معظم رهبری از 30 مرداد ماه سال 1396 ش، فرماندهی کل ارتش جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد.
| ارتش جمهوری اسلامی ایران | |
|---|---|
| نام | ارتش جمهوری اسلامی ایران |
| مؤسس | امام خمینی |
| مدیر فعلی | سید عبدالرحیم موسوی |
| مدیران سابق |
|
| اهداف |
|
| وابستگی به حاکمیت | جمهوری اسلامی ایران |
| وبگاه | پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران |
ضرورت و اهمیت
بر اساس اصل یکصد و چهل و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ارتش جمهوری اسلامی ایران وظیفه پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی نظام مقدس جمهوری اسلامی را بر عهده دارد. همچنین طبق این اصل، ارتش جمهوری اسلامی ایران، ارتشی اسلامی، مکتبی و مردمی است که باید افرادی شایسته را به خدمت بپذیرد و به اهداف انقلاب اسلامی مؤمن و در راه تحقق آن فداکار باشد[۱].
تاریخچه
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران موضوع انحلال ارتش مطرح شد و همین امر نیز موجب نابسامانی در ارتش شد و گروهک‌های ضدانقلاب مردم را تحریک به حمله به پادگان‌های ارتش کردند و حمله‌هایی نیز از سوی این گروهک‌ها انجام شد. در چنین شرایطی امام خمینی در ۲۶ فروردین سال ۱۳۵۸ ش، در پیامی اعلام نمودند: «روز چهارشنبه ۲۹ فروردین روز ارتش اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با ساز و برگ به رژه بپردازند و پشتیبانى خود را از جمهورى اسلامى و ملت بزرگ ایران و حضور خود را براى فداکارى در راه استقلال و حفظ مرزهاى کشور اعلام نمایند.»[۲]. پس از این حکم تاریخی امام خمینی، تا سال 1377 ش، رئیس ستاد مشترک بالاترین جایگاه نظامی ارتش را در اختیار داشت و هماهنگی نیروهای سه‌گانه وقت در همین ستاد صورت میگرفت. یرای نخستین بار در سال 1377 ش، بود که فرمانده معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جایگاه فرماندهی کل را برای ارتش لازم دانستند و در نخستین حکم انتصاب فرمانده کل ارتش، خطاب به سرلشکر شهبازی آمده بود: «ارتش جمهوری اسلامی ایران چه در دوران دفاع مقدس و چه در سال‌های پس از آن بحمدالله ذخیره عظیمی از تجارب و قابلیت‌های گوناگون در خود فراهم آورده و استعدادهای درخشانی را به مرحله بروز رسانده است. اکنون برای تسهیل بیشتر امور تشکیلاتی و عملیاتی ارتش، چه در زمینه ابتکارات مربوط به سازندگی و تعمیر و نگهداری ابزارها و فعالیت‌های پژوهشی آن و نوسازی بناها و کارگاه‌ها و چه در میدان آموزش و اقدام نظامی و نیز با استفاده از تجربه موفق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، لازم است فرماندهی مستقل ارتش جمهوری اسلامی ایجاد شود. لذا به موجب این حکم شما را که دارای سوابق ارزنده مدیریتی و انقلابی می‌باشید و خدمات بزرگی به ارتش کرده‌اید، به فرماندهی ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کنم. پیشبرد سازمان ارتش در همه زمینه‌های موردنظر، با استفاده از عناصر کارآمد و مؤمن و انقلابی و میدان دادن به استعدادهای جوان و همکاری صمیمانه در همه زمینه‌ها با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وظیفه نخستین شماست»[۳].
ساختار
ارتش جمهوری اسلامی ایران متشکل از نیروی زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی و پدافند هوایی است.
نیروی زمینی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و پیدایش تغییر و تحولات اساسی در بخش‌های مختلف كشور، از جمله ارتش؛ نیروهای انقلابی موجود در ارتش كه بیشتر آنان طی سال‌های گذشته نیز هدایت افراد انقلابی و مذهبی ارتش را بر عهده داشتند، با توجه به وضعیت كشور و بروز هرج و مرج در نقاط مرزی، در زمان شروع تهاجم رژیم عراق به كشورمان كه نیروهای ارتش از انسجام و هماهنگی لازم برخوردار نبودند، به مقابله با دشمن متجاوز شتافتند. نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران در طول هشت سال دفاع مقدس، 45 عملیات گسترده و مؤثر علیه نیروهای متجاوز انجام داد كه بیشتر آنها منجر به آزادسازی بخش عمده‌ای از خاك اشغال شده كشورمان شد و ضربات جبران‌ناپذیری بر پیكره ماشین جنگی عراق وارد گردید. همزمان با عملیات‌های نظامی این نیرو، كاركنان فداكار و متعهد جهاد خودكفایی آن، دوشادوش سایر نیروهای درگیر در جنگ، ضمن بازسازی و تعمیر و تدارك وسایل و قطعات آسیب‌دیده؛ منشأ خدمات بسیار ارزشمندی برای نیروهای نظامی كشور شدند و اقدام به ساخت قطعات مورد نیاز كردند. در زمینه امور آموزشی نیز اقدامات زیادی انجام گرفت تا نیروی زمینی ارتش به نیرویی منسجم و مبتنی بر علم روز درآید. اكنون با گذشت 25 سال از پایان جنگ تحمیلی؛ نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران با گذر از دوران سازندگی و تعمیر تجهیزات و امكانات مورد استفاده خود در جنگ، با استفاده از نیروهای متخصص و مهندسان، توانسته است كه تسلیحات و تجهیزات نظامی متعددی را طراحی و تولید كند و به مرحله خودكفایی برسد. از نظر نیروی انسانی نیز، با گزینش و استخدام نیروهای متعهد، مومن و تحصیلكرده، نیروهای آماده‌ای را جهت دفاع از كشور و نظام جمهوری اسلامی ایران تربیت كرده است[۴].
نیروی هوایی
با پیدایش نشانه‌های فروپاشی رژیم پهلوی در سال 1357 ش، به‌دلیل گسل‌هایی كه در نیروی هوایی در آن زمان پدید آمده بود ازجمله نارضایتی‌های درون‌سازمانی آن باعث شد كه نیروی هوایی در جریان رویداد‌های انقلاب زودتر از نیروهای دیگر از رژیم پهلوی گسسته و به امواج انقلاب بپیوندد. بخصوص همافران این نیرو در هدایت افراد نیروی هوایی به‌سمت انقلاب نقش مهمی داشتند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در ابتدا انتصابات شتابزده‌ای كه در سطح فرماندهی نیروی هوایی صورت گرفت موج اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها را به‌دنبال داشت تا آن كه در پی شروع جنگ عراق علیه ایران، این امر از ثبات نسبی بر خوردار شد. با شروع جنگ، ضروری‌ترین مسأله‌ای كه به ذهن خطور می‌كرد مسأله مقابله به مثل و جلوگیری از پرواز هر چه بیشتر هواپیماهای عراقی به ایران بود . در همان روز نخست شروع جنگ، با همت فرماندهان دلیر نیروی هوایی، مثل شهید محمد جواد فكوری، نیروی هوایی توانست با به پرواز در آوردن 200 هواپیما و عبور دادن 140 فروند از آنها به داخل مرزهای عراق، پاسخ شایسته‌ای به تجاوزهای نیروی‌های عراقی داده و مانع از پروازهای بعدی آنان به داخل فضای هوایی ایران شود. از طرف دیگر در آن دوران، آماده كردن نیروهای پروازی، تعمیر و نگهداری هواپیما‌ها و تأمین قطعات یدكی نیز از جمله مسائلی بود كه نیروی هوایی با آن مواجه بود و پشتیبانی ابرقدرت‌ها از عراق و تحریم علیه كشورمان نیز دو چالش عمده دیگر محسوب می‌شد. پژوهشگران غربی به این نكته اشاره كرده‌اند كه نیروی هوایی ارتش ایران در دوران بعد از پیروزی انقلاب موفق شده است بسیاری از هواپیماهای خود را كه بر اثر كمبود قطعات یدكی زمینگیر شده‌اند با استفاده ازقطعات یدكی تعداد دیگری از همان جنگده‌ها فعال سازند. نیروی هوایی قبل از پیروزی انقلاب دارای بیش از 450 هواپیمای جنگی پیشرفته، شامل پیشرفته‌ترین هواپیماهای شكاری آن زمان یعنی"تامكتF-14 "بود و حدود پنج هزار خلبان ورزیده در اختیار داشت و در سال 1357 در مقایسه با نیروی زمینی و دریایی، بسیار پیشرفته‌تر بود و در بین نیروهای هوایی جهان سوم، بی مانند بود. در حدود 76 فروند بالگرد و 15 اسكادران موشك زمین به هوا نیز این توانایی را تكمیل می‌كرد. 166 فروند "F-5"، 190فروند "فانتوم" و77 فروند "تامكت" بخشی از هواپیماهای مذكور بودند. به هر حال نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با داشتن سربازان زبده و كارآمد از خلبانان تا سربازان وظیفه توانست از همان لحظات اولیه شروع جنگ با طرح‌ریزی و اجرای عملیات‌های متعدد این اصل مهم را مورد توجه قرار دهد كه با زمینگیر كردن هواپیماهای عراقی و كسب برتری هوایی، فرصت زمان كافی جهت حصول به اهداف ذیل را به‌دست بیاورد:
- فرصت لازم جهت سازماندهی نیروهای پراكنده سطحی و انجام طرح‌ریزی‌های اولیه پدافندی را فراهم كند.
- نیروهای سطحی از پشت جبهه به مناطق عملیاتی انتقال یابند.
- کاهش توان رزمی دشمن كه باعث كاهش پوشش‌های هوایی آن شود.
- ظرفیت جنگی دشمن در دست زدن به حملات احتمالی هوایی به نقاط حساس و حیاتی كشور كاهش یابد.
جهت دستیابی به اهداف مورد نظر، نیروی هوایی با كسب برتری هوایی و به‌دست گرفتن ابتكار عملیات، موج حملات جنگده بمب‌افكن‌های خود را متوجه یكان‌های زرهی، پیاده، مكانیزه و توپخانه و قرارگاه‌های تاكتیكی، نقاط آمادی، ستون‌های نظامی و همچنین محورهای مواصلاتی نیروهای دشمن كرد. در نتیجه ارتش عراق كه برای خروج از بن‌بست به‌دنبال راه مفری می‌گشت به جنگ شهر‌ها و حمله به مناطق مسكونی روی آورد و آنها را با با موشك‌های "اسكاد" مورد حمله قرار داد. یكی دیگر از زمینه‌های بسیار مهم وقابل بررسی اقدام‌های نیروی هوایی در دوران دفاع مقدس، نقش نیروی هوایی در عملیات‌های دریایی است كه به‌خصوص پیروزی و افتخار آفرینی آن در روز هفتم آذر ماه 1359به همراه نیروی دریایی ارتش و انهدام هفت فروند از هواپیماهای شكاری، هفت فروند از ناوچه‌های موشك انداز و یك فروند ناو نیروبر هزار تُنی عراق و فرستادن آنها به قعر آب‌های خلیج فارس؛ در تاریخ دفاع مقدس ماندگار شد. در ادامه جنگ، نیروی هوایی در عملیات شكست حصر آبادان با به‌كار گرفتن هواپیماهای شكاری و عكسبرداری هوایی و شناسایی تاكتیكی قبل از اجرای عملیات بر فراز مناطق اشغالی و عقبه جبهه‌ها و به‌دست آوردن اطلاعات جامعی از توانایی و محدودیت‌ها،تجمع و تمركز نیروها،تركیب و ترتیب قوا، جابه‌جایی و تحركات عراقی‌ها و در اختیار فرماندهان جنگ قرار دادن جهت اجرای این عملیات شركت كرد كه این عملیات با پیروزی كامل در مهر ماه 1360انجام شد. درعملیات طریق‌القدس كه به‌منظور آزادسازی بستان و تأمین تنگه چزابه در محور بستان – سوسنگرد انجام شد، در ابتدا خلبانان نیروی هوایی، روزانه با انجام دَه‌ها سورتی پرواز، به بمباران خطوط مقدم جبهه‌ها پرداختند و سپس مأموریت‌های تأمین اطلاعات تاكتیكی، طرح‌ریزی برای تهیه آتش پشتیبانی از هوا ،قطع خطوط مواصلاتی و جدا‌سازی نیروها و پشتیبانی نزدیك هوایی از نیروهای سطحی و انهدام مراكز تجمع دشمن برای ایجاد شكاف در خطوط مستحكم تماس و همچنین تأمین دفاع هوایی از عقبه و عمق مناطق عملیاتی و تأمین پوشش هوایی ارتفاع كم، متوسط و بالا جهت عملیات بعدی را عهده‌دار شدند. در عملیات معروف فتح‌المبین نیز نیروی هوایی نقش پدافند هوایی را بر عهده داشت و سایت‌های چهار و پنج موشكی و ایستگاه رادار دهلوان كه در اختیار ارتش عراق قرار گرفته بود آزاد شد و نیروی هوایی ایران توانست 27 فروند از انواع هواپیماهای عراقی را مورد هدف قرار داده و سرنگون كند. در ادامه آن در عملیات بیت‌المقدس كه با توجه به استعداد و تركیب جدید نیروی زمینی عراق، ضرورت به‌كارگیری حجم وسیع‌تری از امكانات آفندی و پدافندی هوایی از سوی ایران به خوبی احساس می‌شد، با اتخاذ تدابیر مناسب عملیاتی و تغییر تاكتیك نیروی هوایی ایران، تمهیدات ارتش عراق خنثی شد و با انجام عملیات پشتیبانی نزدیك خلبانان ایرانی، خرمشهر آزاد شد. به طور كلی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با رشادت،دلاوری و پایمردی سربازانش در طی دوران دفاع مقدس و اهدای شهیدان، جانبازان و آزادان بسیاری در راه پاسداری از وطن و دین اسلام، توانست خدمات ارزنده‌ای را به جمهوری اسلامی ایران ارائه دهد.
نیروی دریایی
با پيروزي انقلاب اسلامي در 22 بهمن 1357، تحول عظيمي در نيروي دريايي ايجاد و در راستاي خود‌كفايي آموزشي، اعزام دانشجو بهصورت همگاني به خارج از كشور متوقف و دانشگاه علوم دريايي امام خميني(ره) با چهار دانشكده ناوبري و فرماندهي كشتي، مهندسي برق و الكترونيك و مخابرات دريايي، مهندسي مكانيك دريايي و رشته مديرت و كميسر دريايي تأسيس شد. مراكز آموزش‌هاي تخصصي نيز در انزلي و رشت توسعه يافتند و دانشكده فرماندهي و ستاد نيروي دريايي پا گرفت. با شروع جنگ تحميلي، نيروي دريايي ارتش جمهوري اسلامي ايران هرگز در مقابل تهاجم نيروهاي عراق غافلگير نشدند بلكه در هفتم آذر ماه 1359 با عمليات بزرگ شناور رزمي عراق و انهدام سكوهاي نفتي البكر و الاميه و محاصره كامل دريايي بنادر بصره، فاو و ام القصر و محروم نمودن كامل و تا پايان جنگ به نبرد با هواپيما و بالگردهاي دشمن در دريا پرداخت و در مدت هشت سال جنگ تحميلي، نيروي دريايي 10 هزار فروند كشتي تجاري را به بنادر ايران اسكورت نمود كه در اين بين تنها چند صد فروند آنها مورد اصابت موشك‌هاي هواپيماي دشمن قرار گرفتند كه كارنامه بسيار درخشاني در جنگ‌هاي دريايي قلمداد مي‌شود و از سويي امنيت خطوط مواصلات دريايي خليج فارس، درياي عمان و شمال اقيانوس هند را همواره برقرار نمود. در 29 فروردين 1367، ناوگان نيروي دريايي جمهوري اسلامي ايران در نبردي نابرابر با نيروهاي دريايي و هوايي آمريكا در خليج فارس شركت نمود كه هر چند به غرق شدن ناوشكن سهند و ناوچه جوشن انجاميد ولي ضرباتي كه نيروي دريايي آمريكا متحمل گرديد(از جمله اصابت مين به ناوشكن ساموئل بي رابرتز، غرق شدن يك فروند كشتي لجستيكي و سرنگوني يك فروند بالگرد آمريكايي) در نبردهاي منطقه‌اي كم سابقه بوده است.
پدافند هوایی
پس از پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي، فرماندهي‌هاي مناطق پدافند هوايي، از سازمان فرماندهي پدافند هوايي حذف شده و گروه‌هاي پدافند هوايي بهصورت انبوه، به‌طور مستقيم در تابعيت فرماندهي پدافند هوايي قرار گرفتند. در اين زمان رادار‌هاي متعدد و متنوع در نقاط مرتفع در سراسر كشور مستقر شده و پوشش راداري نسبي سراسر كشور فراهم گرديده و تعداد قابل توجهي رادار متحرك هم در "گروه رادار‌هاي تاكتيكي" جهت اعزام به مناطق درگيري احتمالي و حضور در صحنه نبرد سازماندهي شده بود. همچنين به خدمت گرفتن رادار‌هاي پرنده (آواكس) و تشكيل شبكه فرماندهي و كنترل پيشرفته مجهز به سامانه‌هاي رايانه‌اي متوقف شد و فرماندهي پدافند هوايي با آخرين سازمان مصوبه وارد جنگ شد و تعدادي از يكان‌هاي سازماندهي شده در طول جنگ عملياتي شدند. تشكيل شبكه فرماندهي و كنترل و تشكيل گردان‌هاي ديده‌باني و موشك‌هاي دوش پرتابي و اضافه شدن سامانه‌هاي راداري، موشكي وتوپخانه‌اي جديد و پوشش راداري نسبي سراسر كشور در ارتفاعات مختلف؛ از جمله اقدام‌هايي بود كه در طول جنگ و پس از خاتمه آن با بهره‌گيري از تجارب هشت سال دفاع مقدس به‌عمل آمد. سامانه‌هاي پدافند هوايي "اس-200"، "اف‌ام80"، و... در دهه‌هاي 70 تا90 شمسي به‌تدريج به ساختارجنگ‌افزاري پدافند هوايي جمهوري اسلامي ايران افزوده شد. در بُعد آموزش نيز به‌منظور تأمين نيازهاي كاركنان تحصيلكرده و متبحر نيروي هوايي و پدافندهوايي در تخصص‌هاي مختلف، پس از تهيه طرح ايجاد دانشگاه هوايي وتصويب فرماندهي كل قوا و شوراي عالي انقلاب فرهنگي و تلاش‌هاي شهيد ستاري؛ دانشگاه هوايي در تاريخ 15/8/1367 به‌طور رسمي توسط مقام معظم رهبري (رئيس جمهور وقت) افتتاح شد. دانشكده مهندسي فرماندهي وكنترل هوايي اين دانشگاه در رشته‌هاي تحصيلي مورد نياز پدافند هوايي (كارشناسي مهندسي فرماندهي و كنترل هوايي مشتمل بر رشته‌هاي كنترل شكاري، عمليات موشك واطلاعات عمليات ) و ساير رشته‌هاي تحصيلي مورد نياز به تربيت دانشجو مي‌پردازد. با توجه به تغيير راهبرد نبرد در سال‌هاي پاياني دهه 90 ميلادي و اهميت يافتن نبردهاي هوايي و همچنين افزايش حجم تهديدها عليه نظام مقدس جمهوري اسلامي ايران و در اولويت قرارگرفتن پدافند هوايي برابر تدابير فرماندهي معظم كل قوا، طي فرماني قرارگاه پدافند هوايي با مأموريت دفاع از هوا و فضاي كشور در مقابل هر گونه تهديد هوايي و با بهره‌گيري از تمامي ظرفيت‌هاي پدافند هوايي نيروهاي مسلح كشور، در دهم شهريور ماه 1387با ساختاري متفاوت سازماندهي و تقويت شد. بعدها اين روز به‌عنوان روز پدافند هوايي شناخته شد. البته بايد دانست كه پيش از اين، براساس تدابير و اوامر فرماندهي معظم كل قوا و مقام معظم رهبري در سال 1371، قرارگاه پدافند هوايي خاتم‌الانبيا(ص) مسئوليت هماهنگي فعاليت‌هاي پدافند هوايي ارتش وسپاه را عهده‌دار شده بود. قرارگاه پدافند هوايي خاتم الانبيا(ص) كه در ساختار سازماني قبلي، هدايت وكنترل عملياتي يكان‌هاي پدافند هوايي نيروهاي مسلح را برعهده داشت، در ساختار تشكيلاتي جديد با تحويل گرفتن كامل يكان‌هاي پدافند هوايي نيروي هوايي واعمال فرماندهي كامل بر يكان‌هاي مذكور، با در اختيار گرفتن فرماندهي اطلاعات و شناسايي، شبكه راداري، موشكي، توپخانه‌اي، ديده‌باني و سامانه‌هاي پشتيباني رزمي و عمومي يكان‌هاي مذكور از طريق سامانه فرماندهي و كنترل پدافند هوايي (ADOC -SOC -CRC -CP )، مسئوليت كنترل عمليات هوايي كشور را برعهده داشته و كليه جنگ افزارها و يكان‌هاي پدافند هوايي سپاه و ارتش نيز كمافي‌سابق تحت فرامين عملياتي قرارگاه پدافند هوايي پدافند هوايي عمل خواهند نمود.
فرماندهان
تا پیش از سال 1377 ش، ارتش جمهوری اسلامی ایران زیر نظر رئیس ستاد مشترک بود که فرماندهان آن عبارت بودند از:
- شهید سپهبد ولی‌الله قرنی؛
- شهید سرلشکر ولی‌الله فلاحی؛
- سرلشکر محمدهادی شادمهر؛
- سرلشکر ناصر فربد؛
- سرلشکر محمدحسین شاکر؛
- سرلشکر قاسمعلی ظهیرنژاد؛
- سرتیپ اسماعیل سهرابی؛
- سرلشکر علی شهبازی.
از مهرماه سال 1377 ش، فرمانده معظم کل قوا حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، جایگاه فرماندهی کل را برای ارتش لازم دانستند که فرماندهان از آن زمان تاکنون عبارتند از[۵]:
- امیر سرلشکر علی شهبازی از ۸ مهرماه سال ۱۳۷۷ ش، تا ۱ خردادماه سال ۱۳۷۹ ش؛
- امیر سرلشکر محمد سلیمی از سال 1379 ش، تا 1384 ش؛
- سرلشکر عطاء‌الله صالحی از سال 1384 ش، تا سال 1396 ش؛
- سرلشکر سیدعبدالرحیم موسوی از 30 مردادماه سال 1396 ش.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ آشنایی با ارتش جمهوری اسلامی ایران، همشهری آنلاین.
- ↑ ارتش و جایگاه آن در جمهوری اسلامی ایران، بصیرت.
- ↑ فرماندهان ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه کسانی بودند؟، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ تاریخچه نیروی زمینی، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ فرماندهان ارتش پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه کسانی بودند؟، پایگاه اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
منابع
- آشنایی با ارتش جمهوری اسلامی ایران، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 25 خردادماه 1392 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش.
- ارتش و جایگاه آن در جمهوری اسلامی ایران، بصیرت، تاریخ درج مطلب: 28 فروردین ماه 1399 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 14 آبان‌ماه 1403 ش.