چاه زمزم

چاه زمزم در مسجدالحرام در فاصله ۲۱ متری شرقِ کعبه است. این چاه، بنابر روایات، در آغاز، چشمه‌ای بوده که به لطف خداوند برای حضرت اسماعیل(ع) جاری شده است. پیامبر اکرم (ص) آب آن را برترین آب‌های زمین و شفابخش خوانده‌ است.

چاه زمزم

نام	چاه زمزم
نام‌های دیگر	رَکْضَةُ جبرئیل • سقیا اسماعیل • حفیرة عبدالمطلب • المصونة (مضنونه) • سقیا • طعام طعم •شفاء سقم
مکان	مسجدالحرام • مکه
موقعیت مکانی چاه زمزم	۲۱°۲۵′۱۹٫۲″ شمالی ۰۳۹°۴۹′۳۳٫۶″ شرقی
مساحت	دهانه چاه ١/5 متر، عمق 30 متر
وضعیت	فعال
معماری و بازسازی	سال‌هاى ٨٢٢ ق. و ١٣٨٣ق.

چشمه اصلی زمزم در جهت حجرالاسود قرار دارد و متوسط مصرف آب زمزم به وسیله زائران بیت اللَّه، حدود ۱۰ هزار متر مکعب در روز است. همچنین هر روزه تانکرهای آب زمزم جهت استفاده حرم نبوی به مدینه منوره نیز منتقل می‌شود.

تاریخچه چاه زمزم

از برخی روایات تاریخی استفاده می‌ شود که آثار و برکات زمزم، قبل از اسلام و در میان سایر ملل نیز مورد توجّه و عنایت بوده است. تاریخ پیدایش آن که 1900 سال قبل از میلاد است و به زمان حضرت ابراهیم (ع) بر می گردد.

در تورات سرزمینی که در آن، این واقعه برای اسماعیل و هاجر رخ داد، «بِئر شَبَع» نام دارد. فاکهی در «اخبار مکّه» از قول مجاهد می‌ گوید: «به سرزمین روم رفتیم، در آنجا راهبی بود که در شب ما را منزل داد. او از ما پرسید: آیا در میان شما کسی هست که از شهر مکّه آمده باشد؟ در پاسخش گفتم: آری. گفت: آیا می ‌دانی میان زمزم و حجر چه مقدار فاصله است؟ گفتم: نمی ‌دانم، مگر اینکه از روی حدس و تخمین بگویم. گفت: امّا من می ‌دانم، آب زمزم از زیر حجر جاری است و اگر نزد من یک تشت از آن آب باشد، دوست ‌تر دارم تا اینکه تشتی پر از طلا داشته باشم.»

آب زمزم همواره نزد مردم مکه قداست و اهمیت فراوانی داشته، آنان مردگان خود را با آب زمزم غسل داده و خود مقید به استفاده و نوشیدن آن بودند. ازرقی مولف کتاب تاریخ مکه نام 24 چاه را که پیش از حفر زمزم و نیز 5 چاه بعد از زمزم پیش از ظهور اسلام و نام 13 چاه بعد از ظهور اسلام را بر شمرده است. اما بیشتر آنها به مرور زمان از بین رفته ولی زمزم که منبع اصلی آن چشمه پر فیض الهی است که در دل صحرای سوزان حجاز جوشیده است، همچنان جاری و ساری است.

اسامی آب زمزم

این آب نام‌ های مختلف دیگری نیز دارد در منابع تاریخی ذکر شده است. از جمله: «رکضة جبرئیل» به معنای قدمگاه جبرئیل، «حَفیرَةُ اسماعیل»، به معنای چاه اسماعیل، «حفیرةُ عبدالمطلب» به معنای چاه عبدالمطلب، «بِرَّه» به معنای پر خیر، «مَضنونَه» به معنای نفیس، «رواء» به معنای آبرو، «شَبعَه» به معنای سیر کننده، «شَفاء سُقم» به معنای شفای بیماری، و دیگر اسامی: برکة، سَیده، نافِعَه، عَونَه، بُشْری‏، صافیه، عَصِمَه، سالِمَه، میمُونه، مُبارکه، کافیه، عافیه، طاهِره، طَعامٍ طُعْم.

علت نامگذاری آب زمزم

عبدالمطلب نام این چشمه را زمزم گذاشته است. در منابع اسلامی چند علت برای نامیدن این آب به «زمزم» بیان شده است:

الف) چون فراوان و خوشگوار بود،

ب) زیرا زمزم در لغت به معنای آب گوارا و شیرین است که ‌اندکی نمکین باشد.

ج) برای فراوانی آب آن.

د) هاجر بعد از آنکه آب زیر پای اسماعیل آشکار شد با ریگ ‏‌ها دور آن را گرفت تا آب در آنجا جمع شود. (زمّ یعنی جلو چیزی را گرفتن یا جمع کردن).

و) به خاطر زمزمۀ جبرئیل. زیرا کلام جبرئیل زمزم است.

مخفی بودن چاه زمزم

چاه زمزم تا دوران جدّ پیامبر عبدالمطلب بن هاشم پدر بزرگ پیامبر مخفی بود. وی شبی در خواب دید که به او فرمان می دهند که نقطه ای خاص را حفر کند. عبدالمطلب با کمک فرزند خود حارث همان نقطه را حفر کرد. پس از این که مقداری حفر کردند ناگهان آب بالا آمد و چشمه زمزم بار دیگر ظاهر شد.

از آن پس حاجیان کعبه از آب زمزم می نوشیدند و سقایت حاجیان به شغلی شریف و گرانمایه مبدل گشت. در هنگام ظهور اسلام، این شغل در دست عباس بن عبدالمطلب بود. آب زمزم همواره نزد مردم مکه قداست و اهمیت فراوانی داشته، آنان مردگان خود را با آب زمزم غسل داده و خود مقید به استفاده و نوشیدن آن بودند. چاه زمزم پس از سال 323 خراب شد که پس از لایروبی، آب آن چندین برابر گردید. هم اکنون دهانه آن دو متر و نیم و عمق آن سی متر می باشد.

صفات و ویژگی های آب زمزم

همان طور که گذشت، وقتی حضرت ابراهیم (ع) آنها را ترک کرد هاجر برای فرزند شیرخوارش در جستجوی آب بود و هفت مرتبه فاصله بین کوه صفا و مروه را دوید و بار آخر در کنار کوه مروه یک باره چشمه آبی از دل زمین جوشید و هاجر دور آن را با ماسه گرفت تا آب جمع شود و در این حال می‌ گفت "زم زم زم زم" یعنی جمع می‌ شود زیرا وی می‌ترسید آب در ماسه‌ ها فرو رود. رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) در این باره فرموده ‌اند: رحمت خدا بر مادر اسماعیل باد که اگر این کار را نمی ‌کرد و آب جاری می‌ شد امروزه بدین شکل باقی نمی ‌ماند.

پیرامون آب زمزم تحقیقات بسیاری انجام شده است. آب زمزم ویژگی خاصی دارد و تفاوتی که بین این آب و آب‌ های عادی وجود دارد نسبت املاح و کلسیم موجود در آن است. همچنین آب زمزم حاوی فلوراید و ضد میکروب است و جلبک در آن رشد نمی ‌کند برخلاف سایر آب‌ ها که در صورت راکد بودن مکان مناسبی برای رشد جلبک ‌ها می‌ شوند و سلامت خود را از دست می ‌دهند.

از مهم ترین معجزات زمزم این است که چاه آن از ابتدای پیدایش تاکنون به هیچ وجه خشک نشده است، بلکه آب آن زیادتر نیز شده است و همواره نسبت املاح آن حفظ شده است و هیچ تغییری در آن رخ نداده است و برخلاف سایر آب‌ ها با نگهداری آن مزه ‌اش تغییر نمی ‌کند. چاه زمزم مانند آب های دیگرِ مکه، دارای مواد معدنی است که کارشناسان به بحث و تحقیق درباره آن پرداخته اند و تفصیل آن از حوصله این مقال بیرون است.

امّا به نحو اجمال از وجود موادی چون: گوگرد، سدیم، کلسیم، پتاسیم، منگنز، آهن، کربن و کلوریدات سخن گفته اند که نسبت درصد این املاح با تغییر فصول سال و سنوات مختلف متفاوت است. با این حال کارشناسان تأکید کرده اند که مقدار املاح و مواد آب زمزم به حدّ زیان بار نمی رسد.

همچنین مطالعات نشان می دهد که چاه زمزم نسبت به دیگر چاه های مکّه، از بیشترین املاح مایع (250 در میلیون) برخوردار است و به رغم اینکه چاه داودیه به زمزم نزدیک است به این نسبت از املاح برخوردار نیست. عربستان سعودی استفاده تجاری از آب زمزم را ممنوع کرده است.

فروش آب زمزم در امارات متحده عربی به خاطر ایمنی آب ممنوع است. ایمو ماسارو محقق ژاپنی که تحقیقات دقیقی پیرامون آب انجام داده و کتآب‌ های بسیاری در این زمینه انجام داده است می‌ گوید: مولکول ‌های آب زمزم با بقیه آب‌ های جهان متفاوت است. بقیه آب‌ ها را تغییر می ‌دهد اما خودش تغییری نمی ‌کند. اگر یک قطره از آب زمزم را به 1000قطره از آب دیگری اضافه کنیم آن آب‌ ها خواص زمزم را پیدا می ‌کنند.

در آلمان نیز کنت فایز، مدیر یکی از بزرگترین مراکز پزشکی در مونیخ آلمان در بررسی ‌هایی فهمیده است: 20 دقیقه بعد از خوردن آب زمزم انرژی زیادی به جسم منتقل می‌ شود و می‌توان از زمزم به عنوان درمان موثری در بخش ‌های مختلف پزشکی استفاده کرد.