ثواب

ثواب یعنی پاداش بر نیکی و از آن در بابهایی نظیر طهارت، صلات، خمس، صوم،جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و ارث سخن رفته است. اعمال و رفتار نیک غیر مسلمانان براساس حسن و قبح ذاتی، عمل درست و خوب حساب می‌شوند. همچنین ثمره داشتن این‌ها برای انجام دهنده اعمال، بستگی به خود افراد دارد. گاه کفر و نامسلمانی افراد از روی لجاجت است و شخص با آگاهی و علم، حقیقت را انکار می‌کند؛ در این صورت عمل نیک این افراد، پاداشی نخواهد داشت. اما اگر کفر و نامسلمانی از روی جهل و ندانستن باشد؛ در این صورت اعمال خوب شخص پذیرفته می‌شود و عذر او نزد خدا پذیرفته خواهد شد.

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ۱۳:۲۵، ۲۲ نوامبر ۲۰۲۱؛

نام	ثواب

برخی معتقدند فرقی میان مسلمانان و غیرمسلمانان نیست و هر کس عمل صالح و خیری انجام دهد، نظیر احسان به خلق، خدمات بهداشتی و امثال این‌ها، مستحق پاداش از جانب خداوند است. اینان معتقدند خداوند میان موجودات تبعیض قائل نمی‌شود. پیامبر در مورد مشرکی مانند حاتم طائی که از روی انسان دوستی، کارهای خیر انجام داده‌ بود، به فرزندش گفت: «خداوند عذاب‏ را به دلیل سخاوت، از پدرت دور نمود».

معنای لغوی و اصطلاحی

واژهٔ ثواب از ریشهٔ «ث. و. ب.» به معنی بازگشتن به حالت قبلی است و در زبان فارسی می‌توان آن را معادل پاداش نیک در نظر گرفت. معنای اصطلاحی آن، بازگشت نتیجهٔ افعال خیر به صاحب فعل است که از طرف خداوند به اعمال صالح مؤمنان تعلق می‌گیرد. واژهٔ عقاب از ریشه «ع. ق. ب.» به معنی دنبال کردن و در پی چیزی رفتن است و در اصطلاح به عذاب و کیفر الاهی اطلاق می‌شود که در نتیجه گناه اعتقادی یا عملی شخص به او می‌رسد.

ثواب در قرآن

ثواب به جزاى اعمال نیک و بد هر دو اطلاق شده است.

جزای اعمال نیک مثل :

وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً ... و كردارهاى نیک كه همواره بر جاى می‌مانند نزد پروردگارت بهتر و امید بستن به آنها نیكوتر است.

«وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ثَواباً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّواب‌» و آنان را در بهشتهایى كه در آن نهرها جارى است داخل مى‌كنم. این پاداشى است از جانب خدا و پاداش نیكو نزد خداست.

و جزای اعمال بد مثل :

«هَلْ ثُوِّبَ الْكُفَّارُ مَا كَانُوا یَفْعَلُونَ» آیا جزا داده شدند کفار آنچه عمل می کردند.

«فَأَثَابَكُمْ غَمًّا بِغَمٍّ» جزا داد شما را اندوهی در مقابل اندوهی

اما بیشتر در قرآن بر جزای نیکو اطلاق شده است.

ثواب در احادیث

در آثار حدیثی امامیه، واژه‌های ثواب و عقاب بسیار به کار رفته‌است. در کتب اربعه، فصل‌های متعددی در این زمینه وجود دارد و احادیث بسیاری دربارهٔ پاداش و کیفر کارهای گوناگون (از ثواب توحید تا ثواب کارهای خوب جزئی در زندگی، و از کیفر شرک تا گناهان صغیره) بیان شده‌است.

در میان احادیث شیعه و اهل سنت، تعداد احادیث مربوط به ثواب بیشتر از احادیث مرتبط با عقاب است.

مطابق با آیات و روایات، پاداش اخروی عمل نیک، ویژهٔ مؤمنان است و غیر مؤمنان از پاداش عمل نیکِ خود بی‌بهره‌اند.

در احادیث بسیاری، ثوابِ زیارت مرقد امامان با ثواب اعمال نیکِ بسیار دشوار، همچون جهاد و شهادت، مقایسه شده‌است یا ثواب برآوردن حاجت مؤمن، برآورده شدن صد حاجت ذکر شده‌است که یکی از آن‌ها رفتن به بهشت یا آمرزش تمامی گناهان و در صورت مرگ در این هنگام، ورود به بهشت و بهره‌مندی از پاداش بی‌نهایت است. همچنین آمده‌است که اگر کسی دل مؤمنی را شاد کند، خداوند نه تنها در آخرت دل او را شاد می‌کند بلکه هر آنچه بخواهد به او می‌دهد و حتی بیش از آنچه خواسته، آنقدر به او می‌دهد که هرگز تصور آن را هم نمی‌کرده‌است. علاوه بر اینها، ثواب سرپرستی یتیم، حضور در بهشت به همراه پیامبر اکرم (ص) و ثواب کمک به زن بی‌سرپرست و شخص مسکین مانند جهاد در راه خدا بیان شده‌است.

از مجموع این احادیث می‌توان دریافت که میزان ثواب عمل نیک، به عوامل گوناگونی چون میزان اهمیت عمل، میزان عقل فاعل، نیت او، و زمان و مکان عمل وابسته است. میزان عقاب نیز تابعی از عواملی همچون نسب فاعل، است؛ از این رو، آن گروه از فرزندان حضرت فاطمه (س) که عناد ورزند و حق امامان را نشناسند، دو برابرِ دیگر معاندان عذاب می‌شوند.

از میان محدّثان بزرگ شیعه، شیخ صدوق با تألیف کتاب ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، توجه شایانی به موضوع ثواب و عقاب کرده‌است.

واژه‌های ثواب و عقاب و مشتقات آن‌ها در متن احادیث اهل سنت، بسیار کم به کار رفته‌است، اما نویسندگان و شارحان صحاح سته، واژه‌های ثواب و عقاب را در عنوان چند باب درج کرده‌اند. واژه جزا نیز کاربردی در حد واژه‌های ثواب و عقاب دارد. در برخی نقلها، گاه واژه‌های ثواب و جزا به جای هم به کار رفته‌اند.

ثواب در تفاسیر

مفسران، به تَبَع متکلمان، ثواب را نفعی ناشی از شایستگی و استحقاق (در برابر تفضل) و همراه با بزرگداشت و احترام (در برابر عِوَض) و عقاب را ضرری سزاوار و همراه با خوار شمردن دانسته‌اند.

ابوالفتوح رازی فرق میان عذاب و عقاب را آن دانسته که عقاب همواره در پی استحقاق است اما عذاب لزوماً اینطور نیست.

بنابرآیات متعددی از قرآن کریم اعمال انسانها، هر چند به‌اندازهٔ ذره‌ای ناچیز، در «کتاب» ثبت می‌گردد و محفوظ می‌ماند و در روز رستاخیز به آنان نشان داده می‌شود. بر همین اساس، مفسران دربارهٔ «کتاب»، که از آن به نامه یا صحیفه اعمال تعبیر شده‌است، و نیز دربارهٔ نشان دادن اعمال توضیحاتی داده‌اند.

علامه طباطبایی این نظر را مطرح کرده که آنچه در «کتاب» ثبت شده حقیقت خود اعمال است، نه از جنس نوشتن رایج در این عالَم، در حالی که عموم مفسران نامهٔ اعمال را به عنوان یک حقیقت مکتوب وصف کرده‌اند. البته برخی، علاوه بر ثبت اَعمال، ذکر مقدار ثواب و عقاب آن‌ها را نیز از محتویات نامه دانسته و برخی نیز گفته‌اند که به انسان‌ها، بر اساس کتاب اعمالشان، عادلانه، ثواب و عقاب داده خواهد شد.

شرایط ثواب

قصد قربت و ایمان دو شرط پاداش است و بدون آن دو پاداشی به صاحب عمل تعلّق نمی‌گیرد. بنده اگر به قصد ثواب عبادتی انجام دهد از دو صورت بیرون نیست؛ زیرا تحصیل ثواب یا داعی بر عبادت است؛ یعنی عبادت به قصد اطاعت و امتثال انجام می‌گیرد و داعی و باعث آن تحصیل ثواب است و یا عبادت به قصد ثواب بردن به‌جا آورده می‌شود نه به قصد امتثال. عبادت در صورت اوّل، صحیح و دارای ثواب است؛ لیکن در صورت دوم، بطلان عمل و عدم ترتّب ثواب بر آن به مشهور نسبت داده شده است.

مراتب ثواب

افزایش یا کاهش ثواب معلول عواملی چند است، از جمله: نیّت که میزان خلوص آن در افزایش یا کاهش ثواب دخیل است؛ دشواری عمل. عمل دشوارتر دارای ثواب برتر است؛ زمان، مانند عبادت در ماه رمضان، به ویژه شب قدر شب عید فطر و عید قربان و هنگام سحر که موجب افزایش پاداش می‌گردد و مکان، همچون مسجد، بویژه مسجدالحرام و مشاهد مشرّفه که عبادت در آنها ثواب بیشتری دارد.

اهدای ثواب

انجام دادن عبادت و اهدای ثواب آن به مؤمنان، بویژه معصومان (ع) و عالمان ربّانی مستحب است و ثواب عمل اهدایی به ایشان خواهد رسید.