طیب کیران

الطیب بن كیران (1172هـ — 1227هـ = 1758م — 1812م) مفسر وفقیه مالكی از فقهای فاس، و از بزرگان تصوف سنی در مغرب بود.

یکی از آثار مهم او در تصوف

نام	أبو عبد الله محمد الطیب بن عبد المجید بن عبد السلام بن كیران الفاسی
نام‎های دیگر	الطیب بن كیران شیخ الإسلام عالم الأعلام خاتمة المحققین، وحامل رایة المدققین
درگذشت	1227ق

نسب

او أبو عبد الله محمد الطیب بن عبد المجید بن عبد السلام بن كیران الفاسی که زادگاه اجدادی او بود.

تولد و تربیت

او در شهر فاس به سال 1172هـ/1758م، از خانواده ابن كیران که در فاس مشهور است متولد شد. این شهر مملو از علمای برجسته بود. خانواده او در اندلس و القراویین زندگی می کردند. طبقاتی از تجار، علما و قضات زیادی در این شهر ساکن بودند. بسیاری از اهالی آن از دوران باستان به این شهر و شهرهای مختلف نقل مکان کرده اند. او در خانواده ای بزرگ شد که به علم و درستی و اعتبار شهره بود. پدرش از علمای الهی بود که مشتاق تربیت فرزندانش به نیکی و عشق به علم و دانش بود و طیب بن کیران از همان اوایل زندگی نشانه‌هایی از درخشش و هوش و کوشش داشت. او حافظه ای قوی داشت که همسالانش به آن شهادت می دادند. در مدت کوتاهی به دانش زیادی دست یافت و چون بزرگانش این درخشش اولیه در حصول و فهم را دیدند شروع کردند به معرفی او در مجالس علم و علما.ایشان دروس حدیث و فقه و عربی را که جمع کثیری از طلاب در آن حاظر بودند می خواند و در آن زمان به سن بیست سالگی نرسیده بود، از همان اول تحقیق و بررسی در تحصیل را لازم می دانست.

اساتید

شیخ ابن كیران علوم شرعیه و ادبی را در فاس فرا گرفت که بعضی از اساتیدی که از محضرشان بهره برده است عبارتند از:

أبو عبد الله محمد بن قاسم جسوس (ت 1182هـ).

أبو حفص عمر بن عبد الله بن یوسف بن العربی الفاسی الفهری (ت 1188هـ).

أبو الحسن زین العابدین المدعو زیان بن هاشم العراقی الحسینی (ت 1194هـ).

أبو عبد الله محمد بن الحسن بن مسعود البنانی (ت 1194هـ).

أبو محمد عبد الكریم بن علی الزهنی الیزغی (ت 1199هـ).

أبو عبد الله محمد التاودی بن الطالب بن علی بن سودة (ت 1209هـ).

به دلیل آنچه در اوایل درخشش در آن دیده بودند، مورد تأیید گروه زیادی از علما قرار گرفت. و در میان آن ها می توان به افراد زیر اشاره کرد:

زین العابدین بن هشام العراقی الحسینی.

أبو عبد الله محمد بن عبد السلام الناصری الدرعی.

أبو عبد الله محمد ابن سالم الحفناوی محقق شافعی در سرزمین مصر که برای او اجازه مطلق صادر کردو بسیار افراد دیگر از این دست است.

أبو محمد الفاسی عبد القادر بن أحمد بن العربی بن شقرون (ت 1219هـ).

أبو عبد الله محمد بن عبد السلام الناصر الدرعی (ت 1239 هـ).

شاگردان

شیخ در زمان خود با تلفیق علوم، فروع و منشأ معقول و نقلی بی نظیر بود و در زبان عربی دارای سابقه طولانی داشت.

او به عنوان استاد در میان روستاییان مشغول به کار بود و تدریس از جمله هنرهایی که در آن ممتاز بود که عبارتند از تفسیر، منطق، تصوف، نحو و بلاغت و در بیشتر این هنرها با کوشش های فراوان به شهرت رسید. از این رو نزد سلطان سلیمان که در بسیاری از مشکلات با او مشورت می کرد واحترام زیادی برای او قائل بود. و بعد از اینکه نبوغ او ظاهر شد و شهرت علمی او در همه جا پیچید، شاگردان فراوانی از او درخواست تدریس نمودند پس مردم زیادی از او بهره بردند و عده زیادی به دست او در علوم مختلف متبحر شدند که برجسته ترین آنها عبارتند از:

پسرش أبی بكر.

المولى سلیمان که همه جا با او همراه بود.

الشیخ المجدد أحمد بن عجیبة.

الشیخ حمدون بن الحاج.

الشیخ عبد القادر الكوهن.

أبی عبد الله الزروالی.

أبی عبد الله ابن منصور.

محمد التهامی ابن الحاج محمد البوری.

محمد بن الحسن أقصبی.

محمد المدنی الغربی.

محمد بن عبد الرحمن الفلالی.

العربی بن محمد الدمناتی.

القاضی مولای عبد الهادی بن عبد الله العلوی.

الولید العراقی.

و ... .

آثار

شیخ بن كیران در تمام فنون دانشی تألیف داشته و كتابهایش منحصر به یك فن دانش بشری نبود، بلكه تمام زمینه های علمی را در بر می گرفت، شیخ عبدالقاهر آل كوهن (متوفی 1254 ق) از شاگردان مهم او می گوید: او بیشتر هنرها و علوم را با رویکردی اجتهادی بررسی می کرد و اگر ادامه می یافت به نتایج قابل ملاحظه ای دست می یافت .او از هرگونه تقلید کورکورانه پرهیز داشت». از جمله اثرات آن:

تفسیر

تفسیر من سورة النساء إلى غافر.

تفسیر طرف من البقرة.

جواب على السید حمدون بن الحاج فی قوله تعالى: « فذلكن الذی لمتننی فیه» به شعر.

مجموع من الرسائل التفسیریة.

حدیث

شرح العشرة الأخیرة من الأربعین النوویة.

تقیید فی قوله صلى الله علیه وسلم: لا یدخل الجنة ولد زنى ولا ولد ولده.

حكم لفظة: "قال" فی سند الحدیث.

تقیید فی حدیث القراریط.

فقه

تقیید على قول خلیل فی مختصره.

تقیید فی السترة نظما ونثرا.

شرح الرسالة القیروانیة.

تقیید على المختصر الخلیلی والقضاء فی التطوع بموجبها.

جواب على سؤال متعلق بزنا امرأة فی عصمة زوجها.

جواب على سؤال المولى سلیمان حول نزع العمال أموال الناس وإخفائها فی الزوایا وأكلها بالباطل.

جواب فی مسألتی كیفیة رفع الیدین فی الدعاء أدبار الصلوات.

ادبیات

نظم بدیع فی المجاز والاستعارة.

أرجوزة فی الشرفاء القادریین.

تقیید فی حقیقة الهمزة المسهلة وحقیقة التسهیل.

تقیید فی حقائق النكرة واسم الجنس وعلمه والمفرد بلام الحقیقة.

تقیید على تلخیص المفتاح.

تقیید فی مسألة نحویة بباب الاستثناء.

تقیید فی لو الشرطیة.

عقاید

شرح توحید المرشد المعین.

تقیید حول زیارة الأولیاء والتوسل بهم.

تقیید حول التعلق بالأنبیاء والصالحین.

تقیید تزاور أهل الجنة وتحسرهم.

تقیید فی قول الغزالی لیس فی الإمكان أبدع مما كان.

قصیده ای در شعب ایمان.

قصیدای در مراتب وحی.

جواب لأمیر المؤمنین سلیمان عن مسألة الكسب وخلق أفعال العباد.

شرح كتاب الإیمان من الإحیاء للغزالی.

شرح كتاب العلم من الإحیاء.

تصوف

شرح الصلاة المشیشیة.

شرح الحكم العطائیة.

شرح نصیحة أبی العباس الهلالی.

شرح كتاب العلم من الإحیاء للغزالی.

عقد نفائس الآلی فی تحریك الهمم العوالی.

سیره

شرح على ألفیة العراقی در سیره.

به اضافه تالیفات دیگری از ایشان در منطق ، فلسفه و موضوعات مختلف.

آثاری در مورد او

كتاب "الرؤیة الصوفیة عند الشیخ الطیب بن كیران: معالم وحقائق. وتحقیق كتابه: عقد نفائس اللَّآل فی تحریك الهمم العَوال إلى السُّمُو إلى مراتب الكمال" تألیف: دكتر مصطفى الحكیم.

وفات

وی در صبح روز جمعه شانزدهم محرم سال 1227 ق / 1812 م وفات یافت و تشییع جنازه او با حضور بسیاری از مردم به انجام رسید.