خناقیه

خنّاقيه‏ از فرق «غلاة» شيعه و پيرو ابو منصور عجلى كوفى بودند.

شرح حال موسس

اَبومَنْصورِ عِجْلی، ملقب به کِسف، از غالیان مشهور شیعی در اوایل سده دوم هجری قمری بود و پیروانش به منصوریه شهرت داشتند و چنان که از زندگی و تعالیم وی پیدا است، اهدافی سیاسی در سر داشته است و بدین جهت از سوی عمال حکومت اموی کشته شد. بعضی او را با عنوان منصور بن سعید یاد کرده‌اند. برخی گفته اند که که وی از قبیله عبدالقیس بود در حالی که در منابع دیگر او را ابو منصور عجلی خوانده‌اند.ب با توجه به این گزارش ها ثابت می شود که ابو منصور از موالی نبوده بلکه عرب بادیه نشین و ساکن کوفه بوده است که خواندن و نوشتن را بلد نبوده است.

وجه تسمیه

به گزارش برخی از منابع ابومنصور در شمار افرادی بود که معروف به خنّاق بودند و حتی نقل کرده اند اول شخصی که از میان غالیان شیعی به خنق یعنی خفه کردن مخالفان فتوا داد، ابو منصور بود. وی اصحابش را به کشتن غافلگیرانه مخالفان فرامی‌خواند. اینگونه کشتن مخالفان نیز که در گفتاری مربوط به واصل بن عطا به غالیان نسبت داده شده، در تفسیر کلام وی مراد از غالیان را منصوریه و مغیریه دانسته‌اند. جاحظ،عمرو،البیان و التبیین،به کوشش حسن سندوبی،قاهره،۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م. وی قتل مخالفانش را جهاد خفی می‌دانست.

شهرت ابو منصور به کسف

نقل شده است از آن جا که ابومنصور مدعی بود که به معراج رفته است،آیة «وَ اِنْ یرَوا کشفاً مِنَ السَّماءِ ساقِطاً… » را مربوط به خودش می دانسته و خود را همان قطعه افتاده از آسمان می‌دانست. از همین روست که ابومنصور به کسف شهرت یافت.[۲۲] در برخی از منابع آمده است که ابومنصور بر این باور بود که حضرت علی (ع) که کسف ساقط است و در سحاب (ابر) به سر می‌برد. و اضافه کرده است که علی (ع) در سحاب است و او نمرده و قبل از قیامت، خود و همراهانش به دنیا رجعت خواهند کرد.

اعتقادات

امامت و پیامبری

ابو منصور مطابق با افکار غلو آمیزش خود را از منسوبین امام باقر علیه السلام می دانستT اما از طرف امام مطرود شد و حضرت از وی تبری جست پس از آن بود که ادعای امامت کرد و بعد از شهادت حضرت اعلام کرد که امامت به او منتقل شده است. و نیز مدعی بود که امام خودش امر امامت را به وی تفویض کرده و او را وصی خویش خوانده است. با این حال به نقل برخی از منابع ابو منصور مدعی مهدویت امام باقر علیه السلام بوده و بر همین اساس خود را در زمان غیبت و انتظار، خلیفه حضرت معرفی می کرد. از دیگر اعتقادات ابو منصور این بود که امام علی ع،حسن (ع)، حسین (ع)، علی بن حسین(ع) و امام باقر (ع) و خود وی پس از آنان به نبوت و رسالت رسیده‌اند.او خود را همچون ابراهیم، خلیل الله می‌دانست. و گمان می کرد که جبرئیل بر وی نازل می شود و منزلت وی نزد رسول (ص) چون منزلت یوشع بن نون نزد موسی (ع) است. از دیگر اعتقادات وی این بود که می گفت سلسله رسولان الهی خاتمه نیافته است و می گفت که پس از خودش امر رسالت در 6 تن از فرزندانش ادامه خواهد داشت که آخرین آن مهدی موعود است.

بهشت و دوزخ

ابومنصور معتقد بود که مراد از بهشت یعنی شخصی که مامور به دوستی و پیروی از او هستیم. او امام حاضر و امام وقت است و مقصود از جهنم یعنی شخصی که با امام دشمنی دارد و همگی مأمورند تا با او دشمن باشند و به این نتیجه می رسد که اگر کسی به شناخت امام زمانش نایل شد، چون به بهشت کمال رسیده است، پس تمام تکالیف از او ساقط می شود.

حلال کردن محرمات

سعد بن عبدالله اشعری گزارش کرده است که ابومنصور برای پیروانش همه محرمات را حلال و واجبات و فرائض را از آنان ساقط کرده است. همان طور که ابوالحسن اشعری اشعری، از آن ها نقل کرده که از دیدگاه ابو منصور، همه محرمات اسامی کسانی است که خداوند دوستی و ولایت آنان را منع کرده است و واجبات اسماء رجالی است که ولایت آنان واجب و فرض است.

تشبیه خدا

ابومنصور مدعی بود که خداوند با وی سخن گفته و دستش را بر سر او کشیده و به وی گفته است: «برو ای فرزند و مردم را به سوی من بخوان. این عقیده ثابت می کند که ابومنصور مثل بسیاری از غالیان شیعی، تشبیه گرا بوده است.

سخت گیری بر مخالفان

ابومنصور بر مخالفانش سخت می‌گرفت.از احمد بن حنبل نقل می کنند این فرقه اعتقاد داشتند که اگر شخصی از این فرقه چهل نفر از مخالفان را بکشد، اهل بهشت است.

سر انجام ابو منصور

در هر صورت با توجه به آن چه درباره ابومنصور بیان شد، می‌توان گفت که او و پیروانش یک هدف سیاسی را دنبال می‌کرده‌اند. از این رو به گزارش منابع، گروهی از منصوریه از قبیله بنی‌کنده در کوفه خروج کردند و یوسف بن عمر ثقفی، والی کوفه، ابومنصور را دربند کرد و او را به دار آویخت.