سبائیه

سبائیه‏ از فرق «غلاة» شیعه و پیروان عبد الله بن سبا هستند که او را از نظر انتساب به پدرش عبد الله بن سبا و از طرف مادر عبد الله بن السوداء مى‏ گفتند.

تاریخچه

عبد الله بن سبا در اصل از یمن و از یهودان صنعا بود و اظهار اسلام مى ‏کرد و به حجاز و بصره و کوفه آمد و در زمان عثمان به دمشق سفر کرد. اهل آن شهر او را بیرون کردند به مصر رفت و در انقلابى که علیه عثمان روى داد، از سردستگان مخالفان او به شمار مى ‏رفت و بعد از سال 40 هجری قمری در گذشت. پیروان عبد الله بن سبا نخستین کسانى بودند که قایل به غیبت حضرت على و رجعت او به این جهان شدند و گفتند او کشته نشده و نمی میرد تا زمین را که از ستم و بیدادگر انبار شده، پر از دین و داد کند. در مناقب و رجال کشى روایت شده که هفتاد مرد از قوم زط از سبائیه پیش حضرت على (ع) آمده و او را به زبان خود خدا خواندند و بر وى سجده کردند. حضرت فرمود: «ویلکم لا تفعلوا انما انا مخلوق مثلکم». یعنى واى بر شما این کار را نکنید که من مثل شما آفریده‏ اى بیش نیستم. چون از این عمل خوددارى نکردند، حضرت على (ع) فرمود: گودال هایى دراز کندند و در آن آتش ریختند و قنبر را گفت که: ایشان را بر گرفته و به آتش اندازد و بدین ترتیب ایشان را هلاک ساخت. از بزرگان شیعه که قصه او را روایت کرده‏ اند محمد بن قولویه و شیخ طوسى و کشّى و دیگران هستند که غالب آن روایات به امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) مى ‏رسد. بنابراین، روایات و کتاب هاى «فرق الشیعة» نوبختى و «المقالات و الفرق» اشعرى و تواریخ اسلام، عبد الله بن سبا بر خلاف گمان کسانى که فکر کرده اند که چنین شخصى وجود نداشته و منشأ قصه او از طریق سیف بن عمر تمیمى (در گذشته در 170 ه) در ذکر حوادث سال 30 هجرى بوده است، شخصى تاریخى است، زیرا چنان که گفتیم، شیعه اخبار مربوط به عبد الله بن سبا را از راویان خود مانند کشى و شیخ طوسى نقل کرده‏ اند و آنان نیز آن اخبار را از ائمه (ع) نقل نموده ‏اند. در کتاب «البدء و التاریخ» سبائیه، طیاریه نیز خوانده شدند. ایشان مى ‏پنداشتند که نخواهند مرد و مرگ ایشان طیران جان هاى آنان در تاریکى آخر شب است و حضرت على (ع) زنده است و در ابرها زندگی می کند و هرگاه بانگ رعد بشنوند می گویند که على (ع) در حال غضب است و ایشان قایل به «تناسخ» و رجعت اند.

اعقتادات

عبد الله بن سبا اولین کسى بود که آهنگ واجب بودن امامت على (ع) را علنى کرد و از دشمنان وى بیزارى جست. از این جااست که مخالفان شیعه بر آن اند که بنیاد رافضى ‏گرى از یهودیت آمده است. بارى چون خبر شهادت حضرت على (ع) در مداین به عبد الله بن سبا رسید به آن کسی که خبر آورده بود گفت: تو دروغ مى‏ گویى، على نمرده است اگر مغز او را در هفتاد انبان مى‏ کردى و هفتاد گواه بر قتل او مى‏ گرفتى بازهم باور نمى ‏کردم، او کشته نشده و نخواهد مرد تا آن که سراسر زمین از آن او شود. در «فرق الشیعة» نوبختى آمده است که چون حضرت على (ع) به شهادت رسید، گفتند «او نمرده و نمیرد و کشته نشود تا این که تازیان را با چوب دست خود براند.ایشان نخستین دسته ‏اى بودند که پس از حضرت محمد (ص) قایل به توقف امامت حضرت على (ع) شدند. نو بختی اضافه می کند که عبد الله بن سبا در آغاز یهودى بود و سپس مسلمان شد و این سخنان گزاف را از زمانى که یهودى بود درباره یوشع بن نون جانشین موسى مى ‏گفت! و چون مسلمان شد همان سخنان را درباره على (ع) از سر گرفت. کشى از امام باقر (ع) روایت مى ‏کند که عبد الله بن سبا دعوى نبوت مى ‏کرد و مى‏ پنداشت که امیر المؤمنین على (ع) خدا است. حضرت او را بخواند و وى بدان گفته ‏ها اقرار کرد و گفت یا على (ع) در دل من چنین راه یافت که تو خدایى و من پیغمبرم. حضرت فرمود واى بر تو، شیطان بر تو دست یافته است. خدا مادرت را به عزایت بنشاند و او از توبه ابا مى‏ کرد. آن حضرت همچنان او را سه روز توبه مى ‏داد و چون توبه نکرد او را با آتش سوزاند. ماجراى عبد الله بن سبا و غلو او درباره حضرت على (ع) به طور مکرر در احادیث شیعه آمده است و مورخان اسلام چون طبرى و مسعودى و دیگران با اختلاف، روایات آن را بیان کرده اند.