محمد بن حسین بن جمال‌الدّین خوانساری معروف به آقا جمال خوانساری (درگذشت ۱۱۲۵ق) از شاگردان مجلسی اول و از علمای شیعه در قرن دوازدهم قمری بود. از وی آثاری در علوم مختلف از جمله فقه و کلام بر جای مانده است، کتاب کلثوم ننه اثر او است. آقا محمداکمل اصفهانی (پدر وحید بهبهانی) و ملا رفیع مشهدی از شاگردان او بوده‌اند.

آقا جمال خوانساری

نام	محمد بن حسین بن جمال‌الدّین خوانساری
القاب	آقا جمال خوانساری
زادروز	نامشخص؛
زادگاه	ایران - احتمالا اصفهان
تاریخ وفات	سال 1125 ق؛
محل وفات	ایران - اصفهان
مدفن	ایران - تخت فولاد اصفهان-تکیه آقا حسین خوانساری
محل تحصیل	اصفهان
محل زندگی	ایران - اصفهان
ملیّت	ایرانی
برخی از استادان	ملا محمدتقی مجلسی؛ محقق سبزواری؛ آقاحسین محقق خوانساری؛
برخی از شاگردان	محمد اکمل اصفهانی(پدر وحید بهبهانی) ملا رفیع مشهدی ؛ و...
برخی از آثار	اصول الدّین اعتقادات تاج التّراجم یا موائدالرّحمن ترجمه الفصول المختارة من العیون و المحاسن ترجمه مفتاح الفلاح؛ و...
مشاغل	ارتباط و مشاوره به شاهان صفوی منصب قضاوت
دین	اسلام - تشیع

نسب، نام و درگذشت

آقا جمال فرزند آقاحسین خوانساری است. تاریخ تولد وی در دست نیست اما با توجه اشاره افندی اصفهانی به اقامت پدرش، در اصفهان^[۱] ، می‌توان از آن شهر به عنوان زادگاه وی سخن گفت. نصرآبادی^[۲] و محمدباقر خوانساری^[۳]از مهاجرت آقاحسین در آغاز جوانی و پیش از بلوغ به اصفهان سخن گفته‌اند. نام وی محمد و شهرت وی آقا جمال است. وی در ۲۶ رمضان ۱۱۲۵ق درگذشت^[۴].او را در آرامگاه پدرش، که به وسیله شاه سلیمان صفوی در تخت فولاد اصفهان ساخته شده بود، به خاک سپردند^[۵]

تحصیلات

آقا جمال، در حوزه علمیه اصفهان نزد پدرش آقاحسین محقق خوانساری دایی‌اش محقق سبزواری نویسنده ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد و محمدتقی مجلسی درس خواند و سپس در همانجا به تدریس علوم عقلی و نقلی پرداخت.

آقاجمال از علمای طراز اول و مدرّسان برجسته آن دوران اصفهان شمرده می‌شد و ریاست حوزه تدریس اصفهان را بر عهده داشت^[۶] علمایی چون آقا محمداکمل اصفهانی، پدر وحید بهبهانی و ملا رفیع مشهدی از شاگردان وی بودند.

مقام روایی

گفته شده که از محمدتقی مجلسی اجازه نقل حدیث داشته است^[۷].اردبیلی او را دارای مقامی بلند و از راویان فقه خوانده است^[۸].شیخ یوسف بحرانی صاحب الحدائق الناضرة او را از مشایخ خود در نقل حدیث برشمرده است^[۹]

آثار

آقا جمال دارای آثار است که برخی از آنها به چاپ رسیده و تقریباً همه آنها در کتابخانه‌های ایران (و بعضاً بیرون از ایران) موجود است. این آثار عبارتند از:

عقایدالنساء یا کلثوم ننه، کتابی طنزآمیز در نقد دینداری عامیانه و باورهای خرافی رایج میان زنان در دوره صفویه است. این کتاب قدیمی‌ترین سند مکتوب درباره اخلاق، آداب و رسوم زنان عامی ایران است. خرافه‌ستیزی انگیزه تالیف بوده است. کتاب به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی و ترکی آذربایجانی ترجمه شده است^[۱۰].

دیگر آثار او عبارت است از:

اصول الدّین اعتقادات تاج التّراجم یا موائدالرّحمن ترجمه الفصول المختارة من العیون و المحاسن ترجمه مفتاح الفلاح حاشیه بر حاشیه شرح جدید تجرید حاشیه بر شرح لمعه حاشیة علی شرح المختصر حاشیة علی الشفاء ترجمه شرح غررالحکم رساله در جبر و اختیار رساله فی صلوةالجمعة رساله فی الطینة رساله فی کراهة العادات و انها باعتبار وصفها لا بذاتها رساله در نیت منشآت.

فعالیت اجتماعی -سیاسی

آقا جمال نزد شاهان صفوی منزلت ویژه‌ای داشت. مشاوره او در مراسم بر تخت‌نشستن شاه سلطان‌حسین صفوی، برای انتخاب شیخ‌الاسلام وقت اصفهان در ۱۱۱۵ق به انتخاب میرمحمدصالح خاتون‌آبادی منجر شد، او و محمدباقر خاتون‌آبادی، سلطان‌حسین را در سفر به مشهد در ۱۱۱۹ق همراهی کردند و در دادن خلعت به او در ۱۱۲۰ق نقش داشت^[۱۱]. او همچنین مدتی منصب قضاوت را بر عهده داشت^[۱۲].و بر پیکر علامه مجلسی نماز گزارد^[۱۳].

برخی شاهان صفوی، ترجمه یا شرح برخی کتاب‌های عربی را از او درخواست می‌کردند^[۱۴].و گاهی پرسش‌های فقهی و اعتقادی را با او در میان می‌نهادند که ازآن جمله می توان به جوابیه آقاجمال خوانساری، درباره استفاده از قبله‌نمااشاره نمود که این جوابیه در پاسخ به استفتاء دربار صفوی نوشته شده است^[۱۵]، و گاه او در پاسخ بدان‌ها رسائلی تألیف می‌کرد که رساله خمس و رساله مزار از این نمونه است.

پانویس

↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۷
↑ نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۱
↑ خوانساری، روضات الجنات، مکتبة اسماعیلیان، ج۲، ص۳۵۰
↑ قمی، وقایع الایام، ۱۳۸۹ش، ص۸۹
↑ حر عاملی، امل‌الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۷
↑ مهدوی، تذکرةالقبور، ۱۳۴۹ش، ص۲۳۸
↑ تنکابنی، قصص‌العلماء، اسلامیه، ص۲۶۵
↑ اردبیلی، جامع‌الرّواه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۶۴
↑ بحرانی، لؤلؤه البحرین، مؤسسه آل‌البیت، ص۹۰
↑ خوانساری، کلثوم ننه، انتشارات مروارید، ص۲۴
↑ جعفریان، دوازده رساله فقهی، ۱۳۸۱ش، ص۶۸۰؛ خاتون‌آبادی، وقایع السنین و الاعوام، ۱۳۵۲ش، ص۵۵۰
↑ تنکابنی، قصص العلما، اسلامیه، ص۳۲۹
↑ روضاتی، دوگفتار، ۱۳۸۱ش، ص۶۱
↑ خوانساری، شرح غررالحکم، ۱۳۶۶ش، ص۲۱
↑ خبرگزاری خبر آنلاین

[1] افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۵۷

[2] نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ۱۳۷۹ش، ص۲۲۱

[3] خوانساری، روضات الجنات، مکتبة اسماعیلیان، ج۲، ص۳۵۰

[4] قمی، وقایع الایام، ۱۳۸۹ش، ص۸۹

[5] حر عاملی، امل‌الآمل، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۷

[6] مهدوی، تذکرةالقبور، ۱۳۴۹ش، ص۲۳۸

[7] تنکابنی، قصص‌العلماء، اسلامیه، ص۲۶۵

[8] اردبیلی، جامع‌الرّواه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۶۴

[9] بحرانی، لؤلؤه البحرین، مؤسسه آل‌البیت، ص۹۰

[10] خوانساری، کلثوم ننه، انتشارات مروارید، ص۲۴

[11] جعفریان، دوازده رساله فقهی، ۱۳۸۱ش، ص۶۸۰؛ خاتون‌آبادی، وقایع السنین و الاعوام، ۱۳۵۲ش، ص۵۵۰

[12] تنکابنی، قصص العلما، اسلامیه، ص۳۲۹

[13] روضاتی، دوگفتار، ۱۳۸۱ش، ص۶۱

[14] خوانساری، شرح غررالحکم، ۱۳۶۶ش، ص۲۱

[15] خبرگزاری خبر آنلاین

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]