مراکش

نام کشور	فارسی: پادشاهی مراکش، عربی: المملکة المغربیة، انگلیسی: Morocco
مکان	شمال غرب آفریقا
منطقه زمانی	WET
زبان	عربی و آمازیغی
پایتخت	رباط
نوع حکومت و ساختار سیاسی	پادشاهی
واحد پول	درهم مراکش

مراکش مدخلی است به زبان فارسی که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی در راستای نگارش کلان پروژه معرفی جریان های جهان اسلام نوشته شده است. این کشوری در شمال غرب قاره آفریقا و نزدیک به قاره اروپا قرار دارد. دین رسمی مراکش که قدمتی طولانی و ساختار پادشاهی دارد، اسلام است و دارای موقعیتی استراتژیک است. در واقع هدف از آشنایی با کشور مراکش که یکی از کشورهای مهم دارای جمعیت مسلمان و موثر در قاره آفریقا محسوب می شود، اولا: آشنایی نسبتا جامع بااین کشور و ثانیا: ایجاد منبع و مرجعیت در زمینه مذکور جهت شناخت کیفیت تعامل با مهم ترین جریانات دینی - مذهبی آنجا می باشد. از دیگر اهداف این پروژه ایجاد شناختی عمیق تر نسبت به عمده جریانات موجود در این کشورها به صورت تخصصی برای مراکزی است که جهت فعالیت هایشان به چنین دانش میان مذهبی ای نیاز دارند. در مقاله پیش رو اطلاعاتی در زمینه های زیر از کشور مراکش ارائه گردیده است: تاریخچه، جمعیت، فرهنگ وزبان، اقتصاد، دین و...

پیشینه

مراکش در ادوار باستانی بخشی از امپراطوری کارتاژ بود که در شمال افریقا از خلیج سرت در لیبی تا اقیانوس اطلس حکومت می‌کرد. در سال ۱۴۶ قبل از میلاد به دست رومیان افتاد که در آن زمان جزو موریتانی بود و حکومت اروپائیان تا قرن هفتم میلادی (قرن اول هجری) بر آن ادامه یافت.

در اواخر قرن اول هجری ، مسلمانان پس از درگیری با اروپائیان و بربرها، این ناحیه را جزو قلمرو خود نمودند و دین اسلام و زبان عربی در آن رواج یافت. عنوان «مغرب» در متون کهن اسلامی شامل کشورهای مراکش، الجزایر، تونس و حتی گاه بر اندلس نیز اطلاق می‌شده است. این بخش از آفریقا به سه بخش مغرب اقصی (مراکش)، مغرب اوسط (الجزایر) و مغرب ادنی ( تونس و افریقیه) تقسیم کرده شده بود.

در قرون ۱۵ و ۱۶ میلادی، نیروهای اسپانیائی و پرتغالی بندرهای مراکش را تصرف کردند. در قرن شانزدهم حکومت محلی شریف‌های علوی مراکش، تابع دولت عثمانی شد ولی در قرن هفدهم اروپائیان بر آن دست یافتند.

سال‌های ۱۹۱۲-۱۸۷۳ مصادف با حکومت‌های حسن اول، عبدالعزیز و مولای حفیظ است. این دوران در پرتو رقابت قدرت‌های بزرگ استعماری، مراکش استقلال خود را حفظ می‌کند. لیکن در سال ۱۹۱۲ پس از موافقتنامه‌های الجزیره (۱۹۰۶ م)، فرانسه بخش عظیمی از مراکش را اشغال می‌کند و از این سال به بعد مبارزه علنی مردم علیه سلطه فرانسه تحت رهبری عبدالکریم خطاب آغاز می‌گردد. در سال ۱۹۲۷ میلادی، محمدبن یوسف (محمد پنجم) به تخت سلطنت می‌نشیند و بعلت مخالفت با سلطه فرانسویان بدون اینکه خواهان گسستن کامل از فرانسه باشد تبدیل به یک چهره ملی شد که در آینده به پدر استقلال مراکش شهرت یافت. فرانسه که حاضر به پذیرش استقلال مراکش نبود کوشید از برخی گروه‌ها علیه محمد پنجم استفاده نماید که در رأس آن‌ها الجلاوی بود.

از این‌رو به خواسته هواداران الجلاوی که خواستار عزل محد پنجم بودند جواب مثبت داد و محمدپنجم را به همراه خانواده‌اش به ماداگاسکار تبعید نمود. تبعید محمد پنجم نقش مثبتی در تحقق استقلال این کشور ایفاد نمود و مردم خواستار بازگشت وی و اعلام استقلال کشور شدند. از طرفی قیام الجزایر علیه فرانسه عاملی در جهت تضعیف حضور فرانسه در مراکش گردید و فرانسه به منظور جلوگیری از سرایت این قیام بر تمامی منطقه و فشار‌های مردمی در داخل به تدریج زمینه را برای پذیرش خواست عمومی مردم مراکش فراهم نمود. در ۱۶ نوامبر ۱۹۵۵ محمد پنجم به کشور بازگشت و در ۳ مارس ۱۹۵۶ فرانسه استقلال کشور مراکش را به رسمیت شناخت.

نام کشور

کشور پادشاهی مراکش که در زبان عربی به آن «المملکه المغربیه» گفته می‌شود نخستین کشور شکل گرفته مغرب مسلمان است. این کشور در ایران به نام «مراکش» شناخته می‌شود. در سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد برحسب مورد زبانی، به نام Maroc یا Morocco است چرا که واژه مغرب، مفهوم گسترده «مغرب بزرگ» (شامل کشورهای الجزایر، تونس و مراکش) را افاده می‌کند.

نژاد

۶۵٪ مردم مراکش از نژاد سامی (عرب)، ۳۴٪ بربر و ۱٪ بقیه از نژاد سفید اروپایی هستند.

زبان رسمی

در مراکش، زبان عربی و آمازیغی (بربری) زبان رسمی این کشور هستند و با توجه به دوران استعماری‌ای که این کشور داشته است، بیشتر تحصیل کردگان به زبان فرانسوی یا اسپانیولی نیز تسلط دارند.

واحد پول

واحد پول مراکش، درهم است.

دین رسمی

مطابق اصل ششم قانون اساسی مراکش، دین رسمی کشور، اسلام است و اکثر مسلمانان بر مذهب مالکی هستند تعداد اندکی مسیحی و یهودی نیز در این کشور زندگی می‌کنند.

جغرافیا

پایتخت و شهرهای مهم

پایتخت مراکش شهر رباط است. از دیگر شهر‌ها و بنادر مهم کشور مراکش می توان به کازابلانکا (دارالبیضاء)، طنجه، ناظور، محمدیه، آسفی، اگادیر. فاس (دارای نوعی مرکزیت مذهبی - فرهنگی)، ایفرن، مکناس، وجده، تطوان، محمدیه و قنیطره (کنیترا) اشاره کرد.

گستره

مراکش وسعتی برابر با 446550 کیلومتر مربع دارد.

مرزها

مراکش در دورترین قسمت شمال غربی قاره آفریقا واقع شده است. این کشور از شرق و جنوب شرقی به الجزایر، شمال شرقی به دریای مدیترانه، از شمال به تنگه جبل‌الطارق و از طریق مرز آبی با اسپانیا، از غرب به اقیانوس اطلس، از جنوب غربی به جمهوری دموکراتیک صحرای غربی، و از جنوب به موریتانی متصل است.

جمهوری دموکراتیک صحرای غربی

صحرای غربی ناحیه‌ای وسیع است که مراکش ادعای مالکیت آن را دارد. [دولت]] مراکش، صحرای غربی را به طور تاریخی متعلق به خود می‌داند. اما بر اساس رای دیوان بین المللی دادگستری و پس از مناقشات چند دهه اخیر، این ناحیه توسط برخی سازمان‌های بین المللی و کشورها به عنوان یک کشور مستقل شناخته شده است.

جدای از الجزایر و موریتانی که با مراکش مرز خاکی دارند، تنگه جبل الطارق مرز آبی مراکش و اسپانیا به حساب می‌آید. در واقع مراکش بین کشورهای قاره آفریقا، کمترین فاصله جغرافیایی را با قاره اروپا دارد. این فاصله تنها ۱۵ کیلومتر است.

موقعیت جغرافیایی این کشور، زمینه‌ساز دسترسی به اکوسیستم‌ها و آب و هوای متنوعی در مناطق مختلف این کشور است.

ویژگی های آب و هوایی

آب و هوای مراکش بسیار متغیر است و با فصل و منطقه تغییر می کند. در کل این کشور آب و هوای گرمسیری دارد و بالاترین دما 35 درجه سانتیگراد و پایین ترین دما 5 درجه سانتیگراد در ساحارا است. آب و هوای ساحل گرم و مدیترانه ای است که در ساحل شرقی با بادهای جنوب غربی تعدیل می شود، در حالی که مناطق داخلی آب و هوا گرم تر، خشک تر و قاره ای دارند. در جنوب کشور هوا در بیشتر ایام سال بسیار گرم و خشک، اما در شب افت دما شدید است به خصوص در ماه های دسامبر و ژانویه. در زمستان دما در کوه های اطلس به زیر صفر می رسد و بیشتر سال قله ها پوشیده از برف هستند.

در مناطق ساحلی از ماه نوامبر تا مارچ بارندگی وجود دارد و در تابستان، اغلب مناطق کشور خشک و دما بالاست، در مناطق کوهستانی هوا خنک تر است. در Marrakech و Agadir ، در طول زمستان دما 21 درجه است.

تقسیمات کشوری

از سال 2005 مراکش به مناطق زیر تقسیم بندی شده است:

• طنجه تطوان
• عیون بوجذور - ساقیه الحمراء
• کلمیم السماره
• سوس ماسه درعه
• غرب شرارده بنی حسین
• شاویه وردیغه
• مراکش تانسیفت الحوز
• استان الشرقیه
• دارالبیضاء الکبری
• رباط سلا زمور زعیر
• دکاله عبده
• تادله ازیلال
• مکناس تافیلالت
• فاس بولمان
• تازه الحسیمه تاونات

مردم

جمعیت مراکش طبق سرشماری‌ای که در سال 2009 انجام شد، بالغ بر 000/690/31 نفر است. از این میزان، 49.8 درصد را مردان و 2/50 درصد را زنان تشکیل داده‌اند. میانگین نفرات خانواد ۵/۴ نفر و نرخ رشد سالانه جمعیت ۶۴/۱ درصد است.

43 درصد مردم در مناطق روستایی و ۵۷ درصد نیز در مناطق شهری زندگی می‌کنند.

نرخ بی‌سوادی در این کشور ۵۰ درصد است که سهم زنان از بی‌سوادی ۶۲ و مردان حدود ۳۸ درصد است.

حدود ۲۲ درصد جمعیت فعال این کشور بیکار هستند.

حکومت

قانون اساسی

پس از استقلال مراکش (۳ مارس ۱۹۵۶)، نخستین قانون اساسی این کشور در دسامبر۱۹۶۲، با برگزاری همه‌پرسی به تصویب رسید. مطابق این قانون اساسی پادشاه بالاترین مرجع چه از نظر سیاسی و چه از نظر مذهبی قلمداد می‌شود.

پادشاهی مراکش حدود ۱۲ قرن عمر دارد و از ابتدا نیز با مذهب آمیخته بوده‌است. در واقع قانون اساسی مذکور درخصوص مرجعیت سیاسی - مذهبی پادشاه آنچه را که قبلاً وجود داشت در قالب قانون درآورد.

قانون اساسی مراکش در مقاطع سال‌های ۹۶، ۹۲، ۸۰، ۷۲، ۷۰ ویرایش‌ها و پیرایش‌هایی به خود دید که مهم‌ترین تغییر آن مربوط به سال ۱۹۹۶ است که پارلمان مراکش دومجلسی گردید.

قانون اساسی کنونی (در همه‌پرسی مورخ ۱۳ سپتامبر ۱۹۹۶ به تصویب رسید) قانون اساسی کنونی دارای یک دیباچه و صد و هشت اصل است که در سیزده بخش تنظیم گردیده‌است. بر پایه اصل یکم مراکش دارای نظام پادشاهی مشروطه، دمکراتیک و اجتماعی و مطابق اصل دوم، حاکمیت از آن مردم است.

پادشاه

در قانون اساسی پادشاه ضمن مقدس بودن از قدرت بسیاری برخوردار است. پادشاه، نماینده عالی ملت و مظهر وحدت ملت است که بر اجرای اسلام و قانون اساسی نظارت دارد.

پادشاه کنونی مراکش ملک محمد ششم (متولد ۱۹۶۳ م) می‌باشد که پس از درگذشت ملک حسن دوم از بیست و سوم ژوئیه ۱۹۹۹ به تخت سلطنت نشسته‌است.

اختیارات پادشاه

شاه بر شورای وزیران ریاست دارد و می‌تواند هر دو مجلس پارلمان یا یکی از آن‌ها را پس از مشورت با رؤسای آن‌ها منحل نماید. مصوبات مجلس ظرف سی روز به توشیح وی درمی آید. شاه فرمانده نیرو‌های مسلح است و ریاست عالی شورای قضایی، شورای عالی آموزش و شورای عالی توسعه ملی و برنامه را داراست.

دولت

امور اجرایی در مراکش توسط دولتی اداره می‌شود که عالی‌ترین مقام آن نخست وزیر است. نخست وزیر فارغ از اینکه چه حزبی بیشترین کرسی‌های پارلمان را در اختیار دارد، توسط پادشاه معیّن می‌شود. و بر اساس پیشنهاد نخست وزیر، پادشاه کابینه دولت را نیز تعیین می‌نماید و می‌تواند به مأموریت وزرا و دولت خاتمه دهد.

قوه قضائیه

قوه قضائیه مستقل از قوای دیگر بوده و احکام دادگاه‌های آن به نام پادشاه صادر و اجرا می‌شود. پادشاه در رأس شورای عالی قضائی قرار دارد. شورای قضائی علاوه بر پادشاه (به‌عنوان رئیس شورا) متشکل است از: وزیر دادگستری، رئیس اول دیوان عالی کشور، دادستان عمومی، رئیس شعبه دیوان عالی کشور، دو نماینده از قضات دادگاه‌های پژوهش و چهار نماینده از دادگاه‌های بدوی. پادشاه علاوه بر تعیین رئیس دیوان عالی کشور مطابق فرمانی و با پیشنهاد شورای عالی قضائی، قضات را نیز انتخاب می‌کند.

نظام قضائی عبارت است از: دیوان‌عالی (مجلس الاعلی)، دادگاه‌های استیناف، دادگاه‌های بدوی، دادگاه‌های منطقه‌ای، دادگاه‌های کار، دادگاه‌های تجاری و دادگاه عالی تجارت.

پارلمان

پارلمان مراکش از دو مجلس نمایندگان و مشاوران(سنا) تشکیل شده‌است. اعضای مجلس نمایندگان ۳۲۵ نفر و برای مدت ۵ سال انتخاب می‌شوند. مجلس مشاوران نیز دارای ۲۷۰ عضو می‌باشد که برای مدت ۹ سال انتخاب می‌شوند.

احزاب

مطابق اصل سوم قانون اساسی مصوب ۱۹۹۶ میلادی، احزاب سیاسی، سازمان‌های سندیکائی، مجتمعات محلی و اتاق‌های صنفی در سازمان دهی و نمایندگی شهروندان مشارکت دارند و تک حزبی نیز غیر قانونی است. در حال حاضر نیز سه حزب «اتحادیه سوسیالیستی»، «استقلال» و «عدالت و توسعه» به ترتیب بیشترین کرسی‌های مجلس نمایندگان را به خود اختصاص داده‌اند.

همکاری‌های بین‌المللی

مراکز در سازمان‌های بین‌المللی نظیر اتحادیه عرب ، سازمان ملل متحد ، سازمان امنیت و همکاری اروپا ، اتحادیه کشورهای دریای مدیترانه ، سازمان وحدت آفریقا ، سازمان کنفرانس اسلامی ، جنبش غیرمتعهدها ، سازمان تجارت جهانی و کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد برای آفریقا و ... است.

مراکش از بنیانگذاران سازمان کنفرانس اسلامی و صندوق حمایت از قدس است. مقر آیسسکو (سازمان علمی فرهنگی وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی در رباط می‌باشد.

ساختارهای اقتصادی

کشور مراکش و یا مغرب، کشوری است که در شمال دریای مدیترانه و در غرب اقیانوس اطلس آن را احاطه کرده ‌است. وجود سواحل بیش از ۳۵۰۰ کیلومتری آن، این کشور را از منابع عظیم دریایی و تجمع گونه‌های مختلف ماهیان بهره‌مند نموده و شرایط ممتازی را برای این کشور بوجود آورده‌است.

هم اکنون مغرب در زمینه صادرات انواع ماهی مانند ساردین و نرم تنانی همچون هشت پا به اروپا، آمریکا و آسیا فعالیت دارد.

قتصاد مغرب بر چند عنصر ماهیگیری، کشاورزی، تجارت و صنعت گردشگری متمرکز است. خاک کشور مغرب با توجه به آب هوای معتدلش و بارندگی، در زمینه کشاورزی بسیار مستعد می‌باشد.

مناطق مرکزی و شمالی این کشور مملو از درختان زیتون و میوه‌ است و در واقع این شرایط، مغرب را به یکی از صادرکنندگان عمده زیتون، تبدیل کرده‌است. میوه و سبزیجات نیز از اقلام دیگر صادراتی این کشور می‌باشد.

مغرب با فاصله‌ای کمتر از ۱۵ کیلومتر بر روی دریا به جنوب کشور اسپانیا و در واقع قاره اروپا متصل می‌شود و همین امر باعث گردیده این کشور به عنوان پلی دو قاره آفریقا و اروپا را به یکدیگر متصل نماید. این کشور یکی از شرکای تجاری اروپا علی‌الخصوص فرانسه می‌باشد، عواملی همچون نزدیکی راه، زبان مشترک و قوانین جاری این امر را تسهیل نموده است.

رسانه و ارتباطات

رادیو و تلویزیون

برنامه‌های رادیو و تلویزیون در حال حاضر اکثر مناطق پادشاهی مراکش را در بر می‌گیرد وقتی از چارچوب سرزمین ملی نیز فراتر رفته و برخی مناطق جهان را می‌پوشاند. پخش برنامه رادیویی مراکش از سال ۱۹۲۸ میلادی آغاز شده‌است و زبان‌های پخش برنامه رادیویی عربی، فرانسه، اسپانیایی و بربری است.

همچنین یک رادیویی خصوصی تحت عنوان رادیو بین‌المللی مدیترانه (RMI) در سال ۱۹۸۰ میلادی بر اساس اراده مشترک مراکش و فرانسه تأسیس شد که به دو زبان عربی و فرانسه برنامه پخش می‌کند. تلویزیون مراکش (TVM) نیز در سال ۱۹۶۲ میلادی راه‌اندازی رسمی گردید. همچنین کانال دوم تلویزیون مراکش (۲ M) در مارس ۱۹۸۹ میلادی تأسیس شد.

مطبوعات

حدود ششصد و پنجاه عنوان نشریه به زبان‌های عربی و فرانسوی منتشر می‌گردد که غالباً متعلق به احزاب و گروه‌های سیاسی یا دولتی است.

خبرگزاری

خبرگزاری مغرب عربی «وکاله المغرب العربی» در سال ۱۹۵۹ تحت نظارت دولت تأسیس شده و زبان‌های کاری‌اش عبارتست از: فرانسه، انگلیسی و اسپانیایی. همچنین آژانس خبری مراکش در سال ۱۹۵۸ توسط محمد پنجم گشایش یافت که در سال ۱۹۷۷ دولتی گردید و هم‌اکنون با افزایش شعبه‌های خود توانسته‌است در ردیف خبرگزاری‌های بزرگ جهان عرب و آفریقایی و کشورهای اسلامی قرار گیرد.

اینترنت

سایت مراکش در سال ۱۹۹۶ افتتاح شد. برای وارد شدن به وبگاه اطلاعاتی مراکش از آدرس زیر استفاده می‌شود: http://www.mincom.gov.ma. اطلاعات موجود در وبگاه مزبور به دو زبان فرانسه و انگلیسی است.

کد اینترنتی مراکش (.ma) است.

کد تلفن

کد تلفن کشوری مراکش ۰۰۲۱۲ است.

آثار تاریخی و باستانی

آثار عمده تاریخی این کشور که عبارت‌اند از مساجد، آرامگاه‌های سلاطین و کاخ‌ها در سه شهر تاریخی فاس، مکناس و شهر مراکش واقع هستند. البته در شهرهای کازابلانکا و رباط و شمال کشور مثل طنجه آثار تاریخی و سیاحتی بسیاری وجود دارد.

وضعیت دین

جریان های شاخص مراکش

جریان های شاخص دینی

در مراکش چند جنبش‌ و جریان اسلامی حضور دارند، از جمله: 'الشبیة الإسلامیة' این جنبش در نوامبر ۱۹۷۲ توسط عبدالکریم مطیع (متولد ۱۹۳۶) و عضو سابق اتحادیه ملی نیروهای خلقی (با گرایشات سوسیالیستی) تأسیس گردید.

'حرکة الإصلاح والتجدید' حرکة الإصلاح والتجدید از جنبش الشبیة الإسلامیة منشعب گردید. این چنبش از افکار و اندیشه‌های متفکران اخوان المسلمین همچون حسن البناء متأثر بوده است.

چهره های شاخص مراکش

چهره های شاخص دینی

ادریس هانی (سید ادریس حسینی) ادریس هانی محقق و متفکر معاصر و از فعالان اندیشه تقریبی است. وی آثار فراوانی در قالب کتب و مقالات و همچنین سخنرانی در مجامع مختلف علمی، در کارنامه خوود دارد. شیخ عبدالسلام یاسین شیخ عبدالسلام یاسین، قطب و مرشد جماعت «العدل و الإحسان»، و از شخصیت‌های سرشناس مذهبی – سیاسی مراکش بود که در سال 2012 فوت کرد.