ترکمنستان
ترکمنستان یکی ازکشورهای آسیای مرکزی است که بعد از استقلال از شوروی همانند سایر جمهوری های این کشور در صدد بازگشت به هویت خود و به دست آوردن هویتی مستقل از دوران شوری است، ترکمنستان تعداد قابل توجهی از مسلمانان را در خود جای داده، مسلمانان بومی و مهاجر عمده گروه های اسلامی در این کشور را تشکیل می‌دهند. بیش از ۹۰% مردم ترکمنستان مسلمان و حنفی مذهب‌اند.
جغرافیا و جمعیت
ترکمنستان از شمال و شرق با ازبکستان، از جنوب با ایران، از جنوب شرقی با افغانستان و از شمال غربی با قزاقستان همسایه است و از طریق دریای خزر با روسیه و جمهوری آذربایجان مرز آبی دارد. مساحت این کشور ۱۰۰، ۴۸۸ کیلومتر مربع است که بیش از ۸۰% آن را بیابان قراقوم پوشانده است.
جمعیت ترکمنستان در ۲۰۱۸م(۱۳۹۷ش) حدود ۶ میلیون نفر تخمین زده شد. که از این میان ۷۷ درصد آنان ترکمن، ۹ درصد ازبک و ۵ درصد روس هستند، و قزاق، ارمنی،آذری نیز در آن زندگی می‌کنند. ترکمن‌ها با میانگین ۵ فرزند در ازای هر خانواده مردمی با رشد جمعیت بالا میباشند. رشد جمعیت کلی در حدود ۲.۵ درصد است.[ پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر ترکمنستان، عشق آباد است. دیگر شهرهای پرجمعیت آن به ترتیب اینهاست: چارجو، تاش حوض /تاشائوز، ماری (مرو)، نبیت داغ و ترکمن‌باشی.
مذهب
حکومت ترکمنستان غیر دینی است. با آنکه استقلال سبب پیدایش موج ملایم گرایش به مذهب اسلام شد، اینگونه به نظر می‌رسد که حقیقت امر در این است که ترکمن‌ها میراث اسلامی خود را یکی از جنبه‌های بنیادین هویت خود می‌دانند تا آنکه وابستگی ژرفی به خداپرستی و خداترسی داشته باشند.
بیش از ۹۰% مردم، مسلمان‌اند، تقریباً جملگی حنفی مذهب‌اند و ۱۰% باقیمانده عمدتاً مسیحی ارتدوکس‌اند. تصوف، به‌ویژه طریقت نقشبندیه، در میان اهل سنّت ترکمنستان نفوذ بسیار دارد.
ترکمن ها سنی مذهب و پیرو مکتب حنفی هستند، با این حال دیگر گروه های مذهبی نیز در این کشور به آداب خود می پردازند. هنگامی که تاخت و تاز ایرانی ها و عرب‌ها در سده های هفتم و هشتم میلادی، اسلام را به آسیای میانه آورد، گروه های ترکیج همگی در یک زمان و به یک درجه به اسلام نگرویدند. گرویدن به اسلام به زمان و مکان بستگی داشت، برای نمونه در کانون های شهری آداب اسلامی با رسمیت بیشتری انجام می پذیرد درحالی که ترکهای بیابانگرد (مانند ترکمن ها) جنبه های اسلامی را با عناصری از دیگر آیینها مانند نوروز از زردشتی درهم آمیخته اند و هنوز بسیاری از میراث پیش از اسلامشان را همچون نام خدای آسمان یعنی "گوک" را برای نامیدن رنگهای آبی و سبز حفظ کرده اند. آغاز گرویدن ترکمن ها به اسلام در حدود قرن دهم انجام پذیرفت. درحالی که انجام آداب دینی ترکمن ها نشانگر باور و اعتقاد ریشه دارشان می‌باشد، حتی ترکمن هایی که آداب عملی را به جای نمی آورند، خود را مسلمان می‌دانند و این امر را جزئی جداناشدنی از هویت خود می‌دانند.
رهبران مذهبی
رهبران مذهبی به نام ملّا یا به قول پیروان اهل سِرِّ صوفیه، "ایشان"، خوانده می شوند و قاضی ها کسانی هستند که شریعت اسلام را تفسیر می‌کنند، اما با امور روحانیت کاری ندارند. در هنگام نماز جماعت پیرترین فرد به امامت می ایستد. [8]
دولت در سال 1992 نهاد قاضیات را به عنوان بالاترین مقام مذهبی تحریم نمود. رهبری مذهبی ترکمن در اقدامی جهت جدا کردن خود از مفتیات آسیای میانه از تمایل خود برای گسترش اسلام به عنوان جنبه ای از فرهنگ ملی ترکمنستان حکایت کرد. کمیته امور مذهبی (گنش) وابسته به نهاد ریاست جمهوری وظیفه پیشبرد دیدگاههای حکومت کنونی را در امور مذهبی بر عهده دارد. [9]
آئین ها و اماکن مقدس
تعطیلات اسلامی مطابق با گاهشمار قمری که نسبت به گاه شمار گریگورین در هر سال در روز متفاوتی قرار نمی‌گیرد، گرامی‌داشته شده و جشن گرفته می شود. رمضان که ماه روزه داری است به عیدی پایان می یابد که به زبان ترکمنی "اوراز بایرامی" (عید فطر)(ترکی آذربایجانی اُروج) گفته می شود و ترکمن ها این عید را جشن می گیرند؛ عید قربان یا "قوربان بایرامی" هم که 40 روز پس از عید فطر حادث می شود با قربانی کردن یک گوسفند گرامی‌داشته می شود.
در دوره شوروی مسجدهای اندکی باز بودند و ترکمن ها در خانه نماز می خواندند. پس از استقلال مسجدهای بسیاری گشایش یافته اند، ولی با این وجود زیارت مزارها و بقعه های مقدس نسبت به رفتن به مساجد رایج تر است. ترکمن ها بر حرم یکی از مردان خدا برای فرزند دار شدن، شفای بیماری و نیک بختی به نیایش می روند.
پانویس
منبع
خبرگزاری حوزه مرتضی اشرافی، کشور شناسی ترکمنستان، قم، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، ۱۳۹۱ اراز محمد سارلی، تاریخ ترکمنستان، تهران ۱۳۷۳ ۱۳۷۸ ش.