مجسمه

مجسمه به عموم فرقى که در توحید به تجسّم خداوند معتقدند اطلاق می‌گردد.

پیشینه تشبیه

اصل اعتقاد به تشبیه از طرف افرادی چون یحیى بن معین، احمد بن حنبل، سفیان ثورى، اسحاق بن راهویه، داوود اصفهانى و هشام بن الحکم مطرح شد.

افسانه مجسمه

در برخی از منابع ضمن بیان مقالات مربوط به مجسمه و مشبهه آمده است که مشبهه می‌گویند: روز قیامت حضرت فاطمه (س) در حالی که پیراهن خون آلود امام حسین(ع) را بر دوش خود حمل می‌کند نزد خدا آمده دادخواهی می‌کند و وقتی خداوند او را می‌بیند، به یزید می‌گوید که برو زیر عرش مخفی شو تا فاطمه(س) تو را نبیند. یزید زیر عرش پنهان مى‌‏شود. چون فاطمه حاضر می‌شود فریاد دادخواهی سر می‌دهد. در این هنگام خداوند پاى خود را برهنه کرده دستارچه بر روی خود می‌بندد و خطاب به فاطمه(س) می‌گوید که ای فاطمه(س) اینک پای من از تیر نمرود مجروح است آن گاه که تیر را به سوی من انداخت و من نمرود را عفو کردم و تو نیز یزید را عفو کن در این هنگام فاطمه (س) یزید را عفو می‌کند.

عقاید مجسمه

خداوند شبیه خلق است و جا و مکان دارد

تمامی مجسمه و مشبهه خداوند را به خلق تشبیه می‌کنند و معتقدند که خداوند جا و مکان دارد عرش مکان اوست و پاهایش را بر کرسی عرش قرار داده است سر و دست و سایر اعضا را دارد، بنا بر این نمی‌توان موجودی را تصور کرد که جا و مکان نداشته باشد.

خداوند خود را شبیه آدم آفرید

مجسمه و مشبهه معتقدند که هنگامی که خداوند خواست تا آدم را بیافریند، آئینه ای پیش روى خود نهاد و آدم را به صورت خود بیافرید. از یکى از بزرگان «حشویه» پرسیدند که خداى متعال اعضا دارد؟ گفت: آرى همان اعضایی که ما داریم او نیز دارد. ابو المهزام از ابو هریره روایت می کند که از رسول (ص) خدا پرسیدند خداوند از چیست؟ گفت: از آب و لیکن نه از آب زمین و نه از آب آسمان، لکن او اسب را بیافرید و بدوانید تا عرق کرد پس خود را از آن عرق بیافرید.

خداوند شبیه حضرت علی(ع) است

«سبائیه» حضرت على (ع) را به خداوند تشبیه کردند و گفتند: او خدا است.

خداوند دارای اعضا و صورت

«مغیریه» که پیروان مغیرة بن سعید عجلى بودند گفتند که: پروردگارشان داراى اعضایى به صورت حروف هجا است.

خداوند جسم است نه مثل دیگر اجسام

برخى از مجسّمه گفتند: خداى تعالى جسم است ولى مانند دیگر اجسام نیست و شی‏ء است و مانند و مثل دیگر اشیاء نیست و نفس است و مانند دیگر نفس ها نیست و عالم است و مانند دیگر عالمان نیست.

آفرینش ملائک از موی سینه و دست خدا

عروه از عبد اللّه بن عمرو بن عاص روایت می کند که گفت: خداى متعال ملائکه را از موى سینه و دست هاى خود بیافرید.

سلام خدا بر اهل بهشت

قرطى از عمر بن عبد العزیز روایت کند که چون خداوند در قیامت از حساب خلق فارغ شود، با جماعتى از ملائکه برود و بر اهل بهشت سلام کند و می گویند که این سلام همان سلامی است که خداوند در قرآن فرمود: «سَلامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِیمٍ.» سوره یاسین، آیه 58. ابو هریره از رسول خدا روایت می کند که: چون پیغمبر (ص) قرآن مى‏خواند و به آیه «أَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ» مى‏رسید دست ها بر چشم و گوش ها مى‏ نهاد.

تقسیم بندی مشبهه(مجسمه) در امور کلامی و فقهی

مشبهه در امور اعتقادی، هم رای و در یک فرقه هستند، ولی در امور شرعی(فقهی) به هفت فرقه تقسیم می‌شوند. 1. طایفه ای از فرقه کرّامیان هستند که در فروع شرع پیرو مذهب ابو حنیفه می‌باشند. 2. برخی از اصحاب مالک هستند. 3. برخی از اصحاب از اصحاب شافعى هستند. 4. تمامی اصحاب سفیان ثورى هستند. 5. تمامی اصحاب اسحاق بن راهویه هستند. 6. تمامی اصحاب احمد بن حنبل هستند. 7. بیشتر کرامیّان هستند که در اصول در فروع پیرو مذهب ابوعبد الله کرام اند.

تقسیم بندی دیگر

بغدادى مى‌نویسد: مشبهه بر دو دسته‌اند: دسته ‏اى که ذات خداوند را به ذاتى جز او مانند کنند و گروهى دیگر که صفات او را به صفات غیر او تشبیه کنند.

ح