خلیل قبله‌ای

خلیل قبله ای خویی (زاده ۱ مرداد ۱۳۰۴ در محله قاضی خوی - در گذشته ۳۱ تیر ۱۳۹۵ در تهران) روحانی شیعه، فقیه و استاد حوزه و دانشگاه و از شاگردان سید حسین طباطبایی بروجردی ، سید ابوالقاسم خویی ، سید محسن حکیم ، سید محمد حجت کمره ای و سید روح الله موسوی خمینی بود. قبله ای تحصیلات حوزوی خود را در سال ۱۳۲۰ در مدرسه نمازی شهر خوی آغاز کرد و در سال ۱۳۲۵ به قم رفت و سطوح عالیه را در آن شهر گذراند و در درس خارج اساتید آن زمان شرکت کرد. سپس در سال ۱۳۳۲ به نجف رفت و به مدت ۳ سال از محضر اساتید آنجا بهره جست. قبله ای از سال ۱۳۶۴ به عضویت هیئت علمی دانشگاه علوم قضایی درآمد و تا پایان عمر در آن مرکز به تدریس حقوق اسلامی پرداخت.وی علاوه بر آن به صورت مدعو در بسیاری از دانشگاه ها تدریس می کرد از جمله: دانشگاه امام صادق، دانشگاه تربیت‌ مدرس، دانشگاه تهران، دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه مذاهب اسلامی مشغول به تدریس شد. همجنین در مدارس علمیه شهید بهشتی (سپهسالار) ، مروی ، کوثر به تدریس علوم حوزوی پرداخت. قبله ای مؤلف چندین کتاب در موضوع فقه است که بسیاری از آن ها از سوی سازمان سمت منتشر شده اند. قبله ای خویی در ۳۱ تیر ۱۳۹۵ پس از دوره ای بیماری، در اثر عارضه ریوی در تهران درگذشت و در دار الرحمة آستان شاه عبدالعظیم حسنی شهر ری به خاک سپرده شد.

پرونده:خلیل قبله ای در کتابخانه شخصی.jpg

فقیه، محقق، استاد حوزه و دانشگاه (1395 - 1304)

نام	قبله ای ، خلیل
لقب	آیت الله قبله ای خویی - میرزای خویی
تولد	اول مرداد سال 1304 شمسی،شهزستان خوی از توابع استان آذربایجان غربی
زمینه فعالیت	فقه، علوم قرآنی، حقوق اسلامی، نویسنده کتب دانشگاهی و مقالات علمی در رشته فقه و حقوق
پیشه	فقیه محقق و نویسنده کتب دانشگاهی و استاد حوزه و دانشگاه
سبک نوشتاری	کتب درسی دانشگاهی
سال‌های نویسندگی	1394 - 1355
تالیفات	علی (ع) و نامه‌هایش جلد 1 و 2 ، قواعد فقه بخش جزا (۱)، ارث، آیات‌الاحکام، علم اصول در فقه و قوانین موضوعه، مسائل مستحدثه (مجموعه مقالات)، قواعد فقه بخش جزا (۲)، ترجمه و تعلیق مبانی تکملةالمنهاج قصاص،آیات الاحکام تطبیقی، ترجمه و تعلیق مبانی تکملةالمنهاج دیات، ترجمه و تعلیق مبانی تکملةالمنهاج حدود الذریعة إلی أحکام الشریعة (کتاب البیع)،تقریرات دروس خارج سید محمد حجت کوه‌کمری و سید ابوالقاسم خویی، ، حقوق جزای عمومی از دیدگاه فقه شیعه (در دست چاپ)، مدارک تحریرالوسیله، در ۳ جلد، قصاص، دیات و حدود (در دست چاپ)،
مقالات	بررسی احكام فقهی و حقوقی حمل و جنین (در پنج شماره)، بررسی احكام فقهی و حقوقی كودكان نامشروع، حجب و حاجب و محجوب، تعزیر یا تأدیب كودكان مدخل تشریح نتقال جنین ، اهداء گامت و توارث کودکی که از آن متولد می شود بررسی مسئولیت مطلق در حقوق کیفری (مقاله مشترك)، پیشگیری وضعی از جرایم تروریستی(مقاله مشترك).
اساتید	شیخ محمدعلی دیلمقانی (صرف میر) ملا غلامعلی خادم الحسینی (تصریف و عوامل) شیخ حبیب الله قرائنی فیاضی (انموذج زمخشری و صمدیه شیخ بهایی) میرزا حسن فقیه، ملقب به مناقب (مطول تفتازانی) شیخ علی مجتهدی خویی (معالم الاصول) سید ابراهیم علوی (رهبر خرد در منطق) شیخ جابر فاضلی (شرح لمعه) سید علی اصغر صادقی خویی (شرح لمعه) سید محمدباقر سلطانی(شیخ انصاری) میرزا محمد مجاهد تبریزی (مکاسب محرمه شیخ انصاری و جلد اول کفایه آخوند خراسانی) شیخ صادق فراحی (مکاسب محرمه مرتضی انصاری) سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (کفایه آخوند خراسانی) سید حسین قاضی(شرح التجرید فی الکلام) آقای میرزا اسحاق (شرح منظومه)، سید محمدحسین طباطبایی(تفسیر قرآن و اسفار ملاصدرا) سید محمد حجت کوه‌کمری(خارج فقه پیرامون مکاسب [مرتضی انصاری) سید حسین طباطبایی بروجردی(خارج اصول فقه و خارج فقه، کتاب الخمس) سید روح‌الله الموسوی خمینی (خارج اصول فقه) سید محمد محقق داماد(خارج اصول فقه) سید محمدرضا گلپایگانی(خارج فقه، کتاب الحج) سید محمدکاظم شریعتمداری سید ابوالقاسم خویی|سیدابوالقاسم خویی(خارج اصول فقه و خارج فقه) سید محسن حکیم(عروهسید محمدکاظم طباطبایی یزدی) سید عبدالهادی شیرازی
راهنمایی پایان نامه	بررسی فقهی و حقوقی اهداء گامت و جنين با مطالعه تطبيقی در حقوق فرانسه تروریسم و بغی در فقه و حقوق کیفری ایران ترجمه و تحقیق قاعده اصالة الصحة از کتاب القواعد الفقیهة تألیف سید حسن موسوی بجنوردی ترجمه و تحقیق مباحث اسباب و مسقطات ضمان از کتاب عناوین میرعبدالفتاح مراغی مجازات حبس در نظام کیفری اسلام با تاکید بر فقه امامیه مبانی حق تسلط برنفس و عضو در حقوق حکیفری ایران
وفات	31 تیر 1395 (خورشیدی) - تهران
مدفن	دارالرحمه / حرم شاه عبدالعظیم حسنی / شهرستان ری
وبسایت رسمی	www.qebleheikhoyi.ir

زندگی‌نامه

تولد و خانواده

خلیل قبله­ ای در 1 مرداد 1304 شمسی، برابر 2 محرم 1344 قمری، در محله قاضی واقع در بخش مرکزی شهرستان خوی، از توابع آذربایجان غربی، در خانواده ای کشاورز به دنیا آمد. طبق گفته خودش اجداد وی به روحانیت اشتغال داشته اند. با این حال پدرش سوادی جز روخوانی قرآن نداشت و وسیله امرار معاش او کشاورزی بر سر زمین­های اجاره­ ای بود. ولی او به اصرار پدر از کودکی به تحصیل پرداخت، در حالی که سایر برادرانش به پیشه پدر اشتغال داشتند. وی درباره مادرش چنین نقل می­کند: "مادرم در جوانی فوت كرد و همين قدر می‌دانم كه سر زا رفت. با مادرم 18 سال زندگی كردم و در اين مدت نديدم گناهی بكند و يا با پدرم مجادله‌ای داشته باشد و باهم قهر كنند و من آن زمان ارزش اين كار را درك نمی‌كردم، اما هر چه زمان گذشت، به عظمت اين حركت و اخلاق حسنه آن ها بيشتر پی می‌بردم". ریشه نام خانوادگی «قبله ای» بنا بر نقل قول خود خلیل قبله ای، این بود که در دوران رضا شاه که صدور شناسنامه اجباری شده بود، مأمور ثبت احوال از پدر خلیل قبله ای پرسیده بود که چه نام خانوادگی ای را می خواهد انتخاب کند. وی در جواب اظهار بی اطلاعی کرده بود. از این جهت مأمور شغل پدر وی را می پرسد و او می گوید: روحانی بوده. از این روی مأمور ثبت به جهت ارتباط نماز و قبله با روحانیون، نام خانوادگی «قبله ای» را در شناسنامه اش درج می کند.

تحصیلات

تحصیلات آکادمیک

در سال 1311 شمسی در دبستان فردوسی آغاز به تحصیل نمود، بعد از يك سال، مدير دبستان فردوسی  آقای ميرموسی نقيبی به مدرسه ديگری  به نام شاهپور (17 شهریور) منتقل شده و ايشان را همراه خود به آن دبستان می بردو تا پایان دوره اول در آن مدرسه مشغول به تحصیل می گردد.لیکن به دلایلی که در خاطرات نقل می شود قادر به ادامه تحصیل در دوره های بالاتر نبوده و چند سالی در تحصیل وقفه ایجاد میشود. "در شهر خوی تنها يك دبيرستان بود كه آن هم تا سيكل اول كلاس داشت و دانش آموزان بايد برای ادامه تحصيل به اروميه می رفتند. دبيرستان های آن شهر هم تعدادشان كم و در انحصار فرزندان افراد خاص بود. به همين جهت بیشتر افراد از تحصيلات دبيرستانی محروم بودند."، از این جهت وی به مدت سه سال از تحصیل بازماند تا اینکه در شهریور 1320 تسلط رضا خان پهلوی بر آذربایجان به دلیل اشغال آن توسط متفقین از بین رفت، که به تبعید وی انجامید..

تحصیلات حوزوی

مدرسه نمازی خوی

پرونده:خلیل قبله ای خویی در مدرسه نمازی خوی در کنار اساتید و هم دوره ای های خود 01.jpg

خلیل قبله ای در مدرسه نمازی خوی در کنار اساتید خود

قبل از روی كار آمدن پهلوی اول ، سه حوزه علميه مهم در خوی بود كه به دستور دولت وقت مدارس مذکور تعطیل گردیدند. لذا وی مدتی از تحصیل محروم می ماند، ابتدا تصمیم می گیرد که به امر کشاورزی اقدام کند و راه پدر را در پیش گیرد لیکن با مخالفت جدی پدر مواجه می شود، او در خاطرات خود می گوید: "پدرم در ارتباط با تولد من خوابي ديده بود و برداشت او از آن خواب اين بود كه من نبايد به كار كشاورزي بپردازم و بايد درس بخوانم و عالم بشوم" به همین منظور پس از بازگشایی مدرسه نمازی خوی جهت ادامه تحصیل در زمینه دروس حوزوی به مدرسه نمازی خوی می رود. از روحانيونی كه بعد از  بازگشايی و بازسازی مدرسه علميه نمازی نقش مؤثری داشتند از آيت الله حاج سيدابراهيم علوی، حجت الاسلام شيخ قاسم مهاجر  و حاج شيخ علی مجتهدی تحت مدیریت آيت اله سيدعلی اصغر خويي می توان نام برد. آيت الله سيدابراهيم علوی به صورت تمام وقت در اختيار طلاب بود، و نقش برجسته ای در پرورش طلاب علوم دینی داشت. استاد قبله ای در مدرسه علمیه نمازی خوی زیر نظر اساتیدی چون دیلمقانی، ملاغلامعلی خادم الحسینی، شيخ حبيب فراعينی، آيت ا... سيدعلی اصغر خويی ، شيخ جابر فاضلی و سید ابراهیم علوی پرورش یافت، و تا سال 1325 شمسی در مدرسه نمازی مشغول تحصیل و همزمان تدریس بود وی در خاطرات خود می گوید:"در مدرسه نمازی صرف مير را نزد آقای ديلمقانی خواندم، ايشان صرف مير را چنان  به ما درس می داد كه بنده هنوز پس از64 سال تمام عبارت های صرف مير را حفظ هستم. او مدرس خيلی خوبی بود ولی حيف شد پدر و مادرش نگذاشتند برای ادامه تحصيل به قم برود و او مجبور شد به تبريز برود، اهل منبر شد و از ادامه تحصيل و پيشرفت علمی باز ماند. به هر حال، بعد از صرف مير، تصريف را نزد آخوند ملا غلامعلی خادم حسينی خواندم. او هم مدرس فاضلی بود. انموذج و صمديه را نزد حاج شيخ حبيب فراعينی و در دكه ايشان خواندم؛ مرد باتقوا و با ايمانی بود. سهم امام نمی گرفت، دكه ای درست كرده بود و گاهی برای مردم استخاره می كرد و پولی می گرفت و برای خودش كار می كرد. البته نماز هم داشت. شرايع لمعه را خدمت  آيت ا... سيدعلی اصغر خويی نماينده آيت ا... العظمی سيدالوالحسن اصفهانی مرجع تقليد و آقای شيخ جابر فاضلی خواندم."
مرحوم خلیل قبله ای​​​​​ درخاطرات خود علت مهاجرت به قم را چنین بیان می کند: "درس شرح لمعه ما كه تمام شد، آذربايجان سقوط كرد، يعنی توده ای ها با اسم ديگری به آنجا آمدند و پيشه وری آذربايجان را با كمك روس ها گرفت و ما به دردسر افتاديم. اوضاع از زمان رضاخان هم بدتر شد. فداييان آنها ما را اذيت می كردند و دائم می گفتند: شما جاسوس انگليس ها هستيد! بعد تصميم گرفتند همه طلبه ها را به سربازی ببرند. يادم هست كه آقا سيدابراهيم علوی جلو آنها را می گرفت و می گفت: اينها بايد درس بخوانند، اما آنها هر روز فشار بيشتری می آوردند. يكی از فداييان پيشه وری كه همسايه ما بود، يك روز مأمور جلب من شد، او به طور مخفيانه به من گفت: بهتر است از خوی بروی و گرنه تو را به سربازی می برند. من ديدم عدو شود سبب خير اگر خدا خواهد. اين بود كه تصمیم گرفتم به قم بروم.

حوزه علمیه قم

پرونده:خلیل قبله ای به همراه سید جعفر مرقاتی خویی.jpg

مرحوم خلیل قبله ای به همراه مرحوم سید جعفر مرقاتی خویی

خلیل قبله ای پیش از ورود به قم، در سفری که به مشهد داشت، توسط سید علی اکبر خویی، پدر سید ابوالقاسم خویی، عمامه گذاری شد و هنگام آغاز تحصیلات در قم معمم بود. وی در قم دروس سطح را آغاز کرد و در دو سال اول قسمت های مهم کتاب رسائل و مکاسب شیخ انصاری را نزد سید محمدباقر سلطانی و میرزا محمد مجاهدی و کتاب کفایه آخوند را نزد سید شهاب الدین مرعشی نجفی به پایان برد. در این حین در درس سید محمد حجت نیز حضور می یافت. پس از این، به توصیه یکی از اساتید سابقش در خوی، در دروس سید روح الله موسوی خمینی و سید محمد محقق داماد نیز شرکت کرد. مدتی نیز در درس تفسیر و فلسفه سید محمد حسین طباطبایی حضور یافت. قبله ای بیشترین بهره علمی در دروس خارج را از سید محمد حجت برد و تقریرات درس وی را می نوشت که بعد از درگذشتش با نام الذریعة إلی أحکام الشریعة (کتاب البیع) در سال 1399 به چاپ رسید. قبله ای درباره تأثیر علمی سید محمد حجت کوهکمری بر سیر تحصیلات خود چنین گفته است:" آية الله حجت كوه‌كمر‌ی مجتهد عالی‌قدر و فاضل و دانشمند بود. كيفيت تدريس او فوق‌العاده بود. درس خارج او را با مرحوم آقای مرقاتی بحث مي‌كرديم و آنچه گفته بود را به رشته تحرير در می‌آوردم". "من هر وقت از مرحوم حجت سخن می‌گويم، به دوستان، نزديكان و دانشجويانم توصيه می‌كنم معلومات خود را در سينه‌ها نگه ندارند. آن ها را به رشته تحرير درآورند، كه رسول خدا (ص) فرموده است: «قَيِّدُوا العِلمَ بالكِتابِ»: علمتان را با نوشتن مهار كنيد. روزی علم به فراموشی سپرده می‌شود يا صاحب علم از دنيا می‌رود و اثری از علم او باقی نمی‌ماند ... در حديث آمده است: آدمي وقتی می‌ميرد نامه عمل او بسته می‌شود، مگر سه گروه: كسی كه فرزند صالح داشته باشد و او را دعا كند، كسی كه صدقه جاريه داشته باشد و كسی كه اثر علمی از خود به يادگار گذاشته باشد.آقای حجت، عالم بسیار فاضل و دانشمندی بود. به ایشان گفته بودند آقا! کتابی بنویسد: فرموده بود: آنچه دلم می‌خواهد، نمی‌توانم بنویسم، آنچه می‌توانم بنویسم، دوست ندارم". قبله ای پس از اتمام دو جلد کتاب کفایه، در درس خارج سید حسین بروجردی نیز شرکت کرد. حضور وی در درس خارج اساتید قم پس از درگذشت محمد حجت در دی ماه 1331، تا سال 1334 ادامه یافت.

نجف

خلیل قبله ای در سال 1334 برای زیارت آرامگاه علی بن ابی طالب به نجف سفر می کند. در این سفر با سید ابوالقاسم خویی ملاقات می کند و در این دیدار، خویی به او توصیه می کند که برای ادامه تحصیل در نجف بماند. قبله ای نیز می پذیرد و چون در آن زمان تمکن تهیه مسکن نداشت، برای مدتی به همراه خانواده اش در خانه سید ابوالقاسم خویی اقامت می کند. قبله ای در گفتگو با مجله کیهان فرهنگی در سال 1386 ضمن وصف استادش سید ابوالقاسم خویی، ماجرای ماندنش در نجف را چنین نقل کرده است: "ايشان (آیت الله خویی) يك بار به قم آمده بود و در آن سفر ديده بودمش.​​​​​​​بار دوم كه در نجف به ملاقاتشان رفتم، به من گفت: پير شده‌ای و بعد اضافه کرد: خب، بگو تو هم پیر شده‌ای. برخوردش اين طور صميمانه بود. بعد به من گفت: می‌دانی كه من اهل تعارف نيستم، شما اينجا در نجف در خانه من بمانيد، مخدرات بروند با مخدرات و شما هم با من ... مهربان بود و علاقه خاصی به همشهريانش اهالی خوی داشت و خيلی عاطفی بود. به هر حال اين طور شد كه آنجا مانديم و ايشان دستور داد محلی برای ما پيدا كردند و ماندگار شديم.در نجف در درس فقه و اصول آيت العظمی خويی حاضر شدم همزمان در درس اصول فقه  آيت الله سید محسن حكيم هم می رفتم.همچنین از محضر استاد آقا سيدعبدالهادی شيرازی هم فیض بردم كه بعد از عمل جراحی چشم در تهران نابينا شده بود، اما با همان حالت درس می گفت و درس خوبی هم می گفت."

پرونده:مصاحبه کیهان فرهنگی با خلیل قبله ای.jpg

مصاحبه کیهان فرهنگی با خلیل قبله ای. نشسته از راست: علی تقی زاده، سید طاها مرقاتی خویی، خلیل قبله ای.

قبله ای 3 سال در نجف ماند و در طول این زمان غیر از درس ابوالقاسم خویی، در درس خارج سید محسن حکیم و سید عبدالهادی شیرازی شرکت کرد. وی با این قصد که بعدها به نجف برگردد در اواخر سال 1336 برای دیدار با خانواده به ایران می آید. بعدها با ارادتی که به استاد خود دارد کتاب مبانی تکمله المنهاج را در سه جلد ترجمه و تعلیق می نماید. رابطه استاد و شاکرد سالها ادامه داشته که بعضا مشمول الطاف ایت الله العظمی سید ابوالقاسم خویی نیز می گردید.

تدریس

تدریس در حوزه های علمیه

خلیل قبله ای از اوایل دهه 1330، در دوره اول اقامتش در قم و نیز پس از بازگشت دوباره به آنجا در سال 1337، همزمان با تحصیل به تدریس می پرداخت. در آن زمان وی کتاب شرح لمعه و مکاسب را تدریس می کرد. پس از انتقال اجباری به تهران در سال 1346، به مدت 10 سال امام جماعت مسجد قبله واقع در بازار جوراب فروشان در خیابان دروازه نو بازار تهران بود و سال هم در مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین به تدریس توضیح المسائل پرداخت ، تالیف کتاب علی (علیه السلام ) و نامه هایش در دوجلد که به همت بنیاد نهج البلاغه به چاپ رسید حاصل دوران ابتدایی حضور در تهران می باشد. تا اینکه به دعوت یکی از دوستانش در سال 1358 برای تدریس فقه و اصول وارد مدرسه علمیه شهید بهشتی (سپهسالار قدیم) شد و در همان سال ها در مدرسه مروی نیز تدریس می نماید ، مدرسه علمیه امام حسین و مدرسه علمیه کوثر (ویژه بانوان) دیگر مراکزی بود که در آنجا به تدریس دروس حوزوی می پردازد. قبله ای در سال 1363 در آزمون خبرگان بدون مدرک شرکت کرد و پس از قبولی و دفاع از دو پایان نامه به ازای کارشناسی ارشد و دکتری، از سال ۱۳۶۴ به عضویت هیئت علمی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری درآمد و تا پایان عمر در آن مرکز به تدریس حقوق اسلامی پرداخت. وی علاوه بر تدریس در دانشگاه مذکور، دردانشگاه امام صادق، دانشگاه تربیت‌مدرس، دانشگاه پیام‌نور، دانشگاه تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه مذاهب اسلامی و دانشگاه آزاداسلامی واحد زنجان نیز به صورت استاد مدعو تدریس نمود.عضو هیات علمی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، عضو هیات موسس دانشگاه عدالت،