ملاهادی سبزواری

حکیم حاج ملا هادی سبزواری ، عارف، فیلسوف و شاعر مشهور شیعه در قرن ۱۳ قمری و از شاگردان شیخ محمدتقی اصفهانی و حاج محمدابراهیم کلباسی بود. کتاب منظومه و شرح منظومه او از مهمترین آثار در حوزه منطق و حکمت است که در زمره کتب درسی حوزه‌های علمیه قرار دارد. آخوند خراسانی از شاگردان مبرز حکیم سبزواری است. هر چند یکی از مهم‌ترین شارحان فلسفه صدرائی است اما اختلاف نظرهایی نیز با ملاصدرا دارد؛ از جمله در علم خدا به ذات خویش، حادث بودن عالم امر، تفاوت حرکت با تحریک، جوهر دانستن برخی اقسام علم، و باور به معاد جسمانی و روحانی. منظومه مشهورترین اثر او است که در آن حکمت و منطق را به نظم درآورده است.

Ambox clock.svg


نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ۰۹:۰۴، ۵ سپتامبر ۲۰۲۲؛


ملاهادی سبزواری
نام ملاهادی سبزواری
القاب و سایر نام‌ها علامه دهر • حاجی • خاتم الفلاسفه • اعظم الفلاسفه • فقیه • حکیم سبزواری • استاد الحکما و المتالّهین
زاده سال ۱۲۱۲ قمری • سبزوار
درگذشت ۲۸ ذی‌الحجه سال ۱۲۸۹ قمری • سبزوار
استادان ملا حسین سبزواری • ملا علی بن ملا جمشید مازندرانی • اسماعیل درب کوشکی اصفهانی • ملا علی نوری
شاگردان محمدکاظم خراسانی • سید احمد ادیب پیشاوری و ...
آثار اسرار الحکم، النبراس فی اسرار الاساس (منظومه فقه و شرح آن) • منظومه حکمت و شرح و حاشیه زدن بر آن • منظومه منطق و شرح آن • الراح القراح • مفتاح الفتاح و مصباح النجاح • رسائل حکیم سبزواری • شرح حدیث علوی • دیوان اشعار • الرحیق • اسرار الحکم • حاشیه شواهد الربوبیه صدر المتألهین و ...
دین و مذهب اسلام • تشیع
فعالیت‌ها علوم اسلامی (اعم از حکمت، فلسفه • فقه • ادبیات • کلام و…)

تولد

در سال 1212 ق. در شهر سبزوار و در خانه حاج میرزا مهدی یکی از انسانهای وارسته و مؤمن سبزوار کودکی پا به عرصه وجود گذاشت و هادی نام گرفت. او هشت سال داشت که به جمع محصلان علوم مقدماتی پیوست و در اوان نوجوانی ادبیات عرب (صرف و نحو) را فرا گرفت و دیری نگذشت که به جلسات درسهای بالاتر راه یافت. وی هر چند در ده سالگی پدرش را از دست داد توانست به کمک یکی از اقوام خویش راههای سخت آینده را هموار سازد. پسر عمه‌اش حاج ملا حسین سبزواری که خود اهل فضیلت و دانش بود در ادامه تحصیل وی را یاری کرد[۱]. و با کمک او راهی حوزه علمیه مشهد شد و ده سال در کنار بارگاه امام رضا به تحصیل پرداخت.

دنبال حکمت

اصفهان در داشتن حوزه‌های علمیه پر رونق، تاریخ درخشان دارد و گذشته این شهر با خاطرات بزرگان بسیاری نقش بسته است. حضور ملا هادی در حوزه‌ اصفهان از روزی آغاز شد که وی در سفر حج از راه اصفهان گذر می‌کرد و چون هنوز موسم حج نبود مدتی در این شهر اقامت گزید. در حوزه پر رونق اصفهان آن زمان استادانی چون حاج شیخ محمد تقی مؤلف کتاب هدایه المسترشدین و حاج محمد ابراهیم کلباسی نگارنده کتاب اشارات الاصول و آیت‌الله ملا اسماعیل کوشکی در آن، محفل درس و بحث علمی داشتند.

ملا هادی که هنوز تا موسم حج فرصت داشت لحظاتش را مغتنم شمرده، در درس بزرگان شرکت جست او چند وقتی به درس آیت‌الله کوشکی رفت و احساس کرد این درس برایش چون گمشده گرانقیمتی بوده که اکنون بدان دست یافته است. بیان شیوا و عمق معلومات استاد وی را هر روز شیفته‌تر می‌نمود. از همین رو تصمیم گرفت سفر حج خود را به سفر در سلوک دانش و معارف تبدیل کند و در اصفهان ماندگار شود. سفر ملاهادی به هشت سال اقامت در اصفهان انجامید و دراین مدت خود را به زیور دانش و معارف آراست و به برکت بزرگان آن سامان در علم حکمت افقهای جدیدی فرا راهش گشوده گردید. ملا هادی در سال 1242 به مشهد بازگشت و پنج سال در مدرسه حاج حسن مشغول تدریس شد.

اساتید

  1. حاج ملا حسین سبزواری: حکیم سبزواری پس از بر شمردن عظمت این استاد می‌گوید: «... مرا از سبزوار به مشهد مقدس حرکت داد و آن جناب انزوا و تقلیل غذا و عفاف و اجتناب از محرمات و مکروهات و مواظبت بر فرایض و نوافل را مراقب بود و داعی را هم دراینها چون در یک حجره بودیم سهم و مشارکت داشت و کینونت ما بدین سیاق طولی نکشید و سنواتی ریاضات و تسلیمیتی داشتم و آن مرحوم استاد ما بود در علوم عربیّه و فقهیّه و اصولیه ولی با آنکه خود کلام حکمت دیده بود و شوق و استعداد هم در ما می‌دید نمی‌گفت مگر منطق و قلیلی از ریاضی پس عشره کامله را با آن مرحوم در جوار معصوم به سر بردم ...»[۲]
  2. حاج محمد ابراهیم کرباسی (1180ـ 1262 ق.) او از محضر سید مهدی بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف الغطاء و سید علی طباطبایی استفاده برده و پس از بازگشت به وطن عمر خویش را با کمال زهد و احتیاط و قناعت سپری نمود. تألیفات مشهور این عالم با ورع عبارت است از: اشارات الاصول، الایقاظات، شوارع الهدایة الی شرح الکفایه (در شرح کفایه محقق سبزواری)، منهاج الهدایة الی احکام الشریعه و ...[۳].
  3. آقا شیخ محمد تقی، معروف به صاحب هدایه المسترشیدن (متوفای 1248 ق.) تبحّر او در علم اصول فقه به حدی بوده که وی را به رئیس الاصولیین خطاب می‌کردند. او در محضر استادان بزرگی همچون علامه سید مهدی بحرالعلوم و سید علی صاحب ریاض و سید محسن کاظمینی رشد کرده است. تألیفات مشهور او عبارت است از تقریرات سید بحرالعلوم، حجة المظنه، شرح الاسماء الحسنی و هدایة المسترشدین[۴].
  4. ملا علی مازندرانی نوری اصفهانی (متوفای 1246 ق.) وی از محضر علمای مازندران و قزوین استفاده کرده وکلام و حکمت را نزد آقا محمد بید آبادی آموخته بود. تفسیر سوره توحید، حاشیه اسفار ملاصدرا و حاشیه مشاعر ملاصدرا از جمله تألیفات مشهور این عالم بزرگوار می‌باشد.
  5. ملا اسماعیل کوشکی: او همیشه پس از فراغت از تدریس با تنی چند از شاگردان خود در حوزه درس ملا علی نوری حاضر می‌شد. حاشیه اسفار ملاصدرا، حاشیه شوارق ملا عبدالرزاق لاهیجی، حاشیه مشاعر ملاصدرا و شرح عرشیه ملاصدرا از جمله تألیفات این عالم فرزانه است[۵].

شاگردان

حکیم سبزواری علاوه بر حوزه علمیه کرمان نزدیک چهل سال در حوزه علمیه مشهد به تدریس پرداخته و حاصل این تلاش پرورش شاگردان بسیاری بوده است. در اینجا تنها به اسامی تنی چند از آنان اشاره می‌شود:

  1. آخوند ملا محمد فرزند ارشد حکیم.
  2. آخوند ملا محمد کاظم خراسانی مؤلف «کفایة الاصول».
  3. ملا محمد کاظم سبزواری.
  4. آقا شیخ علی فاضل تبتی.
  5. شاهزاده جناب.
  6. آیة الله حاج میرزا حسین مجتهد سبزواری.
  7. ملا علی سمنانی.
  8. آقا سید احمد رضوی پیشاوری هندی.
  9. ملا عبدالکریم قوچانی.
  10. شیخ ابراهیم طهرانی معروف به شیخ معلم.
  11. ملا محمد صادق حکیم.
  12. شیخ محمد حسین معروف به جرجیس.
  13. آقا حسین ابن ملا زین العابدین.
  14. میرزا اسماعیل ملقب به افتخار الحکماء طالقانی.
  15. میرزا علینقی ملقب به صدرالعلماء سبزواری.
  16. سید عبدالغفور جهرمی.
  17. میرزا حسین امام جمعه کرمانی.
  18. آیة الله حاج میرزا ابوطالب زنجانی.
  19. حاج شیخ ملا اسماعیل عارف بجنوردی.
  20. حاج میرزا حسن حکیم داماد حاج ملا هادی.
  21. وثوق الحکماء سبزواری.
  22. حاج ملا اسماعیل ابن حاج علی اصغر سبزواری.
  23. میرزا اسدالله سبزواری.
  24. شیخ عبدالاعلی سبزواری.
  25. شیخ علی اصغر سبزواری.
  26. فاضل صد خرومی سبزواری.
  27. میرزا ابراهیم شریعتمدار سبزواری.
  28. فاضل مغیثه‌ای سبزواری.
  29. سید عبدالرحیم سبزواری.
  30. ملا محمد رضا سبزواری متخلص به روغنی.
  31. ملا محمد صادق صبّاغ کاشانی.
  32. شیخ محمد ابن ملا اسماعیل کاشانی.
  33. میرزا آقا حکیم دارابی.
  34. آقا میرزا محمد یزدی معروف به فاضل یزدی.
  35. ملا غلام حسین شیخ الاسلام.
  36. میرزا عباس حکیم[۶].

پانویس

  1. شرح زندگانی حاج ملا هادی سبزواری، ولی الله اسراری، ص 1.
  2. بنیاد حکمت سبزواری، ص 21.
  3. ریحانة الادب، محمد علی مدرس تبریزی، ج 2.
  4. همان.
  5. همان.
  6. شرح زندگانی حاج ملا هادی، ص 53 ـ70؛ مجموعة رسائل فارسی حاج ملا هادی سبزواری، جلال الدین آشتیانی، ص 65 ـ 78؛ تاریخ حکما و عرفاء متاخرین صدرالمتالهین، منوچهر صدوقی سها، ص 121ـ 128.