میرزا حسین فقیه سبزواری
میرزا حسین فقیه سبزواری (زادۀ ۱۳ فروردین ۱۲۷۱ در سامرا – درگذشته ۱۵ بهمن ۱۳۴۵ در مشهد) از مراجع عالیقدر شیعه و فقهای بزرگ نیمه اول قرن چهاردهم هجری شمسی و مقیم مشهد بود. این عالم ربانی صاحب رساله عملیّه، حافظ و مفسّر قرآن، خطیب، محدّث، از مؤسسان و احیاگران حوزه علمیه خراسان بود که حدود 40 سال، کلیددار ضریح علی بن موسی (رضا) نیز بود.
| نام کامل | میرزا حسین فقیه سبزواری |
|---|---|
| لقب | فقیه سبزواری |
| متولد | سوم ماه رمضان ۱۳۰۹ قمری مصادف با ۱۳ فروردین ۱۲۷۱ شمسی |
| زادگاه | سامرا، عراق |
| محل زندگی | مشهد، ایران |
| محل تحصیل | سامراء، نجف، سبزوار و مشهد |
| دین | شیعه |
| درگذشت | ۱۵ بهمن ۱۳۴۵ برابر با ۲۴ شوال ۱۳۸۶ |
| محل وفات /مدفن | مشهد، حرم علی بن موسی الرضا، صحن رضوان |
زندگی‌نامه
آیت الله میرزا حسین فقیه سبزواری در سال 1309 هجری قمری در سامرا در بیت علم و زهد و تقوا و فقاهت متولد شد. آیت الله میرزا موسی سبزواری پدر آیت‌الله میرزا حسین فقیه سبزواری بود که از فقهای بزرگوار و متقی شیعه در سبزوار بود. ایشان در سبزوار در سال 1262 ه. ق متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در سبزوار فراگرفت و سپس به مدت 18 سال در حوزه علمیه مشهد به تحصیل پرداخت آنگاه به سبزوار رفت و ازدواج نمود و 2 سال در آنجا اقامت نمود سپس در سال 1300 هق به سامرا رفت و سال‌ها از درس خارج فقه و اصول حضرات آیات میرزای بزرگ شیرازی، سید اسماعیل صدر، سید محمد طباطبایی اصفهانی معروف به سید محمد فشارکی استفاده کرد.
در سال 1312 ه ق میرزای شیرازی فوت کرد و آیت‌الله میرزا موسی سبزواری به مدت 4 سال از درس میرزا محمد تقی شیرازی استفاده نمود در سال 1318 به نجف رفت و از درس خارج آخوند خراسانی به مدت 4 سال استفاده نمود و از ایشان به دریافت اجازه اجتهاد نائل آمد. در سال 1322 هق آیت‌الله میرزا محمد تقی شیرازی به درخواست مردم سبزوار ایشان را به سبزوار اعزام کرد. آیت‌الله سید موسی سبزواری در آنجا اولین نفری بود که کفایه الاصول. اخوند خراسانی را در حوزه علمیه سبزوار معرفی نموده و به تدریس ان پرداخت. ایشان در سبزوار زعامت حوزه علمیه آنجا را برعهده گرفت و به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت.
آیت الله سید موسی سبزواری در سال 1300 ه. ق ازدواج نمود و صاحب 5 فرزند شد. 3 فرزند دختر و 2 فرزند پسر.
پسر اول ایشان آیت‌الله میرزا مهدی فقاهتی در سال 1305 ه ق در سامرا متولد شد. در سال 1318 ه. ق. به همراه پدر به نجف رفت و 4 سال در آنجا اقامت کرد و ادبیات عرب را در آنجا فراگرفت. در سال 1322 به همراه پدر به سبزوار آمد و سطوح فقه و اصول را نزد پدر و سایر اساتید فراگرفت آنگاه سال‌ها در درس خارج پدر شرکت نموده به درجه اجتهاد نائل آمد. اجتهاد ایشان مورد تایید پدر قرار گرفت. آیت‌الله میرزا مهدی فقاهتی در سال 1362 ه. ق در سبزوار وفات کرد و در کنار پدر به خاک سپرده شد از وی دو فرزند روحانی به نام‌های حجج اسلام آقایان حاج سید محمد تقی فقاهتی و حاج سید ابوالفضل فقاهتی به یادگار ماندند.
پسر دوم ایشان مرجع عالیقدر ایت‌الله میرزا حسین فقیه سبزواری بود. ایشان نیز سال‌ها در درس خارج پدر شرکت کرد و در حال حاضر در صدد بیان شخصیت علمی و معنوی ایشان هستم.
تحصیلات حوزوی آیت‌الله فقیه سبزواری
ایشان در سال 1309 ه ق در سامرا متولد شد. 9 ساله بود که در سال 1318 ه ق به همراه پدر به نجف رفت و 4 سال اقامت نمود درسال 1322 ه ق به همراه پدر به سبزوار رفت و به تحصیل پرداخت.
در سن 17 سالگی در سال 1326 ه ق به حوزه علمیه مشهد آمد. در مشهد ادبیات عرب را نزد ادیب عبدالجواد ادیب نیشابوری و سطوح فقه و اصول را نزد حضرات ایات: میرزا محمد باقر مدرس رضوی، شیخ حسن برسی تکمیل نمود. سپس در سال 1331 ه ق به سبزوار رفت و چند سالی از درس خارج پدر و حضرات آیات حاج میرزا حسین (ظاهرا علوی سبزواری) که از شاگردان برجسته میرزای بزرگ شیرازی بود و میرزا اسماعیل مجتهد بهره گرفت. همچنین در این مدت از درس فلسفه میرزا اسماعیل معروف به افتخارالحکما که از شاگردان برجسته حاج ملا هادی سبزواری بود بهره برد.
در سال 1336 هق پدر ایشان در گذشت و آیت‌الله فقیه سبزواری برای ایشان در سبزوار آرامگاهی بنا نمود که مورد زیارت مردم سبزوار واقع شده است. آیت‌الله فقه سبزواری پس از رحلت پدر در سال 1336 ه ق به سفارش پدر به نجف رفت و ادامه تحصیل داد. در آنجا درحدود 2 سال از درس خارج آیت‌الله میرزا محمد تقی شیرازی استفاده کرد. همچنین در درس خارج فقه واصول آیات عظام میرزای نایینی، شریعت اصفهانی، سید ابوالحسن اصفهانی، آقا ضیا عراقی و سید محمد فیروز‌آبادی حاضر شد و پس از چند سال تحصیل به درجه عالیه اجتهاد نایل امد.
وی در نجف دو دوره در درس خارج اصول میرزای نایینی شرکت نمود و این درس را با آیت‌الله شیخ محمد علی کاظمینی صاحب فواید الاصول (مقرر درس میرزای نایینی) مباحثه می‌نمود. آیت‌الله فقیه سبزواری یک دوره کامل اصول میرزای نائینی را نوشت. اما چون رفیق هم مباحثه اش کاظمینی زودتر از او تقریراتش را چاپ کرد به احترام وی از چاپ تقریرات خود خودداری نمود.
درس خارج فقه میرزای نایینی را نیز با آیت‌الله سید محمود شاهرودی مباحثه می‌نمود.
همچنین سال‌ها در درس خارج فقه آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی شرکت نمود. آیت‌الله فقیه سبزواری درس خارج فقه آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی را نیز تقریر نمود ولی به چاپ نرساند.
آیت‌الله فقیه سبزواری در مدت اقامت در نجف ضمن تحصیل درس خارج سال‌ها به تدریس کتاب کفایه الاصول آخوند خراسانی به زبان عربی از حفظ پرداخت و شاگردان زیادی را تربیت نمود که از جمله آنها مرجع عالیقدر مرحوم آیت‌الله‌العظمی سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی می‌باشد.
این عالم بزرگوار در نجف به فقیه سبزواری معروف گشت و از حضرات آیات عظام: میرزای نایینی، سید ابوالحسن اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، شیخ عبدالکریم حائری یزدی و. . . . به دریافت اجازه اجتهاد نایل آمد.
اقامت در مشهد
آیت‌الله فقیه سبزواری در سال 1347 ه ق معادل 1307 ه ش ابتدا به سبزوار وارد شد و پس از سه ماه آنجا را ترک و در مشهد اقامت نمود.
از سال 1347 ه ق تا سال 1386 ه ق در حدود 40 سال به تدریس خارج پرداخت و شاگردان و فضلای زیادی را تربیت نمود. شاگردان ایشان را بین 300 تا 400 نفر ذکر نموده‌اند. برخی از آنها به دریافت اجازه اجتهاد از ایشان نایل شدند از جمله فرزندش آیت‌الله سید جواد فقیه سبزواری و ادیب حجت هاشمی که اجازه اجتهاد متجزی از استاد دریافت نمود. همچنین حضرات آیات و حجج اسلام آقایان حاج شیخ کاظم شانه چی، حاج شیخ جعفر زاهدی جوراب چی و سید عبدالحسین رضایی نیشابوری به دریافت اجازه اجتهاد از ایشان نائل گردیدند.
آیت‌الله فقیه سبزواری علاوه بر فقه و اصول به تدریس فلسفه نیز مشغول بود.
از حجه الاسلام والمسلمین حاج شیخ احمد روحانی شنیدم که من و حضرات آیات حاج آقا سید محمود مجتهدی و حاج شیخ محمد رضا مهدوی دامغانی به صورت خصوصی شرح منظومه را نزد ایشاح در مسجد. گوهرشاد فراگرفتیم.
استاد ادیب حجت هاشمی در کتاب مراه الحجه که شرح حال زندگانی خود و اساتید خویش است در ذکر استاد خود فقیه سبزواری می‌نویسد: من سال‌ها در درس فقه اصول و فلسفه ایشان حاضر گردیدم و نهج‌البلاغه را نیز بطور خصوصی از ایشان آموختم.
ویژگی‌های علمی و معنوی
آیت‌الله فقیه سبزواری فقیهی بزرگ و جامع معقول و منقول بود. ایشان در عین مراتب بالای علمی. بسیار متواضع. خوش اخلاق. گرم و گیرا و مهربان بود و سعی و اهتمام زیادی در خدمت به مردم و طلاب داشت. کوی طلاب مشهد. غسالخانه. باغ رضوان مشهد و. . . آرامگاه پدرش آیت‌الله میرزا موسی سبزواری، مدرسه علمیه محمدیه سبزوار از جمله خدمات مردمی ایشان بود.
همچنین در سال 1331 ه ش در مشهد سیل شدید آمد که باعث تخریب بسیاری از خانه‌های مردم شد آیت‌الله فقیه سبزواری برای افراد فقیر و بی بضاعت که توان ساخت خانه و تعمیر آن نداشتند خانه‌هایی را بنا نمود. این خانه‌ها در منطقه خیابان نخریسی و خواجه ربیع مشهد واقع گردید.
مساجد زیادی نیز در مشهد در مناطق مختلف این شهر توسط این عالم ربانی بنا شد.
اقامه جماعت
آیت‌الله فقیه سبزواری در هنگام اقامت در مشهد در حدود 40 سال در مسجد گوهرشاد به اقامه جماعت اشتغال داشت. در نماز جماعت ایشان جمعیت زیادی شرکت می‌نمودند و حسن نماز جماعت ایشان آن بود که نماز را به سرعت خوانده تا کسبه بازار زودتر در محل کسب خود حاضر گردند.
وعظ و خطابه
آیت‌الله فقیه سبزواری در ماه مبارک رمضان در مسجد گوهرشاد هر سال سخنرانی می‌نمود. ایشان با بیان فصیح و قابل فهم برای عموم مردم به وعظ و خطابه می‌پرداخت که موافق و مخالف در مجلس سخنرانی حاضر می‌گردیدند. ادیب حجت هاشمی 90 سخنرانی ایشان را نوشته و ثبت کرده است.
ازدواج و فرزندان
در سال 1331 ه ق آیت‌الله فقیه سبزواری با صبیه مکرمه آیت‌الله میرزا حسین صدرالعلما ازدواج نمود و 13 فرزند پسر و دختر برای ایشان حاصل شد. در این میان 4 فرزند پسر ایشان طلبه گردیده و دروس حوزوی را انتخاب کردند که به ترتیب سن عبارتند از:
1- آیت‌الله سید زین‌العابدین فقیه سبزواری: ایشان سال‌ها از درس خارج پدر استفاده نمود و پس از رحلت پدر خویش درس خارج ایشان را ادامه داد و به جای پدر در مسجد گوهرشاد به اقامه جماعت پرداخت؛
2- آیت‌الله سید محمد باقر فقیه سبزواری؛
3- آیت لله سید جواد فقیه سبزواری: ایشان سال‌ها از درس خارج پدر استفاده نموده و به درجه اجتهاد نائل آمد. اجتهاد ایشان به تایید پدر رسید.
4- آیت‌الله سید محمد صادق فقیه سبزواری: که در مشهد و قم به تحصیل دروس حوزوی پرداخت.
در حال حاضر 4 فرزند آیت‌الله فقیه سبزواری همگی به رحمت خدا رفته‌اند.
آثار و تالیفات
از آیت‌الله فقیه سبزواری آثار و تالیفاتی به یادگار مانده است:
1- تقریرات درس اصول آیت‌الله میرزای نائینی؛
2- تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی؛
3- هدایه الانام: توضیح المسائل آیت‌الله فقیه سبزواری؛
4- مناسک حج؛
وفات
این عالم ربانی در 24 شوال 1386 ه ق شب شهادت امام صادق علیه‌السلام در مشهد درگذشت و در روز شهادت امام صادق علیه‌السلام پس از تشییع با شکوه در باغ رضوان که خود ساخته بود و در حال حاضر در محدوده حرم مطهر امام رضا علیه‌السلام نزدیک قبر شیخ طبرسی است به خاک سپرده شد.