روسیه: تفاوت میان نسخه‌ها

|دین و یا مذاهب اسلامی

|چهره‌های (دینی، سیاسی) شاخص

'''روسیه''' مدخلی است که در [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]] به نگارش در آمده است. مدخل روسیه ذیل موضوع کلان پروژه معرفی [[جریانات جهان اسلام]] می‌گنجد. هدف از آشنایی با کشور روسیه که یکی از کشورهای مهم دارای جمعیت مسلمان و موثر در جهان محسوب می‌شود، اولا: آشنایی نسبتا جامع بااین کشور و ثانیا: ایجاد منبع و مرجعیت در زمینه مذکور جهت شناخت کیفیت تعامل با مهم‌ترین جریانات دینی - مذهبی آنجا می‌باشد. از دیگر اهداف این پروژه ایجاد شناختی عمیق‌تر نسبت به عمده جریانات موجود در این کشورها به صورت تخصصی برای مراکزی است که جهت فعالیت‌هایشان به چنین دانش میان مذهبی ای نیاز دارند. در مقاله پیش رو اطلاعاتی در زمینه‌های زیر از کشور روسیه ارائه گردیده است: موقعیت جغرافیائی، جمعیت، فرهنگ وزبان، اقتصاد، دین و ... .

 

=پایتخت روسیه=

پایتخت روسیه شهر [[مسکو]] است که در غرب و بخش اروپایی کشور واقع شده و بزرگ‌ترین شهر اروپا می‌باشد. شهر مسکو بزرگ‌ترین مرکز علمی و آموزش عالی در روسیه می‌باشد که بیش از 80 دانشگاه و مرکز آموزش عالی در آن فعالیت می‌نمایند. مسکو با جمعیتی بالغ بر 15 میلیون نفر مساحتی بیش از یک‌هزار کیلومتر مربع دارد.

== مناطق اقتصادی روسیه ==

فدراسیون روسیه به ۱۲ منطقه اقتصادی تقسیم می‌شود که هر یک از واحدهای فدرال در داخل یکی از آنها قرار میگیرد. مناطق اقتصادی به منظور سهولت در برنامه‌ریزیهای اقتصادی و بررسیهای آماری به تقسیمات کشوری فدراسیون روسیه افزوده شده‌اند.

== شهرهای مهم روسیه ==

مسکو پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر کشور روسیه است. این شهر با جمعیتی بیش از ۱۳ میلیون نفر، بزرگ‌ترین شهر در قاره اروپا و یازدهمین شهر پرجمعیت در جهان است.

مسکو شهر زیبایی است که با تاریخ و فرهنگ این کشور بطور شگفت‌انگیزی عجین شده است، شهری که آن‌را با گنبد‌های رنگارنگ و منحصر به فرد، در کنار میدان سرخ، کاخ بزرگ کرملین و موزه‌های دیدنی و متنوع می‌توان شناخت.<ref>[https://www.salamparvaz.com/a/v/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%88-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%85 برگرفته شده از سایت www.salamparvaz.com]</ref>

شهر سن پترزبورگ پس از مسکو دومین شهر بزرگ روسیه می‌ باشد که در شمال‌ غرب این کشور واقع شده‌ است و همچنین پرجمعیت ‌ترین شهر اروپا پس از لندن پاریس و مسکو است.

سن پترزبورگ شهری است که برای سالیان طولانی پاتیخت کشور روسیه بوده است، این شهر با توجه به ویژگی‌هایی که دارد به خوبی توانسته خود را از زیر سایه‌‌ی پایتخت کنونی روسیه یعنی شهر مسکو بیرون آورده و به عنوان یکی از شهرهای مهم کشور روسیه مطرح است.

با اطمینان می‌شود گفت در هیچ یک از شهرهای جهان این همه دیوار و نرده ی آهنی شگفت‌انگیز و با ابهت وجود ندارد، پیچ و خم‌های سیاه آنها با منظره شهر اجین شده است. در این شهر که روی چند جزیره مصب رود نوا (NEVA) ساخته شده است.<ref>[https://www.mgairan.com/web/articles/view/340/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%B3%D9%86-%D9%BE%D8%AA%D8%B1%D8%B2%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF.html برگرفته از سایت معراج گشت آسمان]</ref>

کازان پایتخت جمهوری [[تاتارستان]] در فدراسیون روسیه است که براساس سرشماری ۲۰۱۰ روسیه با ۱٬۱۴۳٬۵۳۵ نفر جمعیت، هشتمین شهر پرجمعیت و یکی از مهمترین شهرهای روسیه به شمار میرود.

=جغرافیای روسیه=

کشور فدراسیون روسیه که پهناورترین کشور جهان بشمار می‌رود، در منطقه اورآسیا قرار داشته و بطور دقیق‌تر در شمال قاره آسیا و شرق قاره اروپا گسترده شده است. این کشور وسیع با 14 کشور آسیایی و اروپایی مرز زمینی داشته و با سه اقیانوس (اطلس، آرام و منجمد شمالی) و همچنین با دریای خزر، دریای سیاه و دریای بالتیک ارتباط آبی دارد.

رشته کوه‌های اورال و همچنین رودخانه بزرگ اورال دو بخش آسیایی و اروپایی خاک روسیه را از یکدیگر جدا می‌کند. البته اگرچه 65 درصد خاک این کشور در بخش آسیایی قرار دارد، ولی تنها 28 درصد مردم روسیه در این نواحی زندگی می‌کنند.

روسیه یک دهم کل خشکی‌های زمین را به خود اختصاص داده است. برای مقایسه بزرگی روسیه باید یادآور شد: مساحت نزدیک به دو برابر مساحت کشورهای بزرگی مانند کانادا، چین یا ایالات متحده آمریکا و بیشتر از نصف کل وسعت قاره آفریقا است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/09/05/1878657/%D9%85%D9%88%D9%82%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D9%86%D8%AD%D8%B5%D8%B1%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%A2%D8%A8-%D9%88%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1 برگرفته شده از سایتwww.tasnimnews.com]</ref>

== همسایگان روسیه ==

== تقسیمات کشوری روسیه ==

تقسیمات کشوری فدراسیون روسیه نسبتاً پیچیده و تا حد قابل توجهی متفاوت از دیگر کشورهاست. روسیه یک کشور فدرال است و تقسیمات کشوری آن برگرفته از تقسیمات اتحاد جماهیر شوروی می‌باشد.

روسیه با وسعتی بالغ بر ۱۷٬۰۷۵٬۴۰۰ کیلومترمربع پهناورترین کشور جهان است.

وسعت این کشور کمتر از دو برابر مساحت [[کانادا]] یا [[چین]] یا [[ایالات متحده آمریکا]] و بیشتر از یک دوم مساحت قاره آفریقا است. این کشور در عرض‌های بالای جغرافیایی واقع شدهاست. بیشتر مناطق این کشور سردسیر و کم بارش است، به همین دلیل بیشتر مناطق آن (به ویژه سیبری) خالی از سکنه بوده و کشاورزی در این مناطق میسر نیست.

=جمعیت و اقوام روسیه=

روسیه، با حدود 144.5 میلیون نفر (در سال ۲۰۱۷)، نهمین کشور پرجمعیت دنیاست. تراکم جمعیت روسیه ۸٫۴ نفر در هر کیلومتر مربع است که از پایین‌ترین نرخهای تراکم جمعیت در جهان می‌باشد. شایان ذکر است که نرخ رشد جمعیت در این کشور منفی می‌باشد.

بخش عمدۀ جمعیت روسیه در غرب این کشور (بخش اروپایی) زندگی می‌کنند.

بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۰، حدود ۸۱ درصد از مردم این کشور روس هستند. در مجموع ۱۶۰ قوم در این کشور زندگی می‌کنند.

[[تاتار ها]] ۳٫۹۹ درصد جمعیت روسیه را تشکیل میدهند و بزرگ‌ترین اقلیت قومی این کشور محسوب می‌شوند. اقوام اوکراینی، چوواش، باشگیر یا باشقیرها، چچنی و ارمنی نیز هر یک بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارند و قفقازی ها، بلاروسها، آسیها، آذربایجانیها و قزاقها از دیگر اقوام پرجمعیت روسیه هستند.

=زبان و گویش روسیه=

روسی زبان رسمی فدراسیون روسیه است. علاوه بر زبان روسی ۲۷ زبان رسمی دیگر نیز در جمهوریها و مناطق خودگردان این کشور وجود دارد. روسیه کشوری فدرال با تقسیمات کشوری پیچیده بوده و شامل ۸۳ واحد فدرال از جمله ۲۱ جمهوری خودگردان می‌شود.

روسی زبان مادری حدود ۱۴۵ میلیون نفر بوده و ۱۱۰ میلیون نفر آن را به عنوان زبان دوم می‌دانند. با این حساب این زبان هشتمین زبان پر گویشور جهان محسوب می‌شود. روسی یکی از زبان‌های رسمی کشورهای بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، و جمهوری خودمختار کریمه، و همچنین یکی از شش زبان رسمی سازمان ملل متحد است.

زبان روسی با خط سیریلیک نوشته و خوانده می‌شود.

=دین و مذهب در روسیه=

اکثریت مردم فدراسیون روسیه پیرو دین [[مسیحیت|مسیحیت]] هستند، اما ادیان [[اسلام]]، [[یهودی|یهودی]] و [[بودایی]] نیز دارای طرفداران زیادی هستند که در این میان اسلام دومین دین در روسیه شناخته شده است.

در سال 1997 قانون بحث انگیزی در مورد ادیان در مجلس روسیه به تصویب رسید که براساس آنها تنها ادیانی در روسیه اجازه فعالیت دارند که حداقل پانزده سال در فدراسیون روسیه، پایه‌گذاری شده باشد. [[کلیسای ارتدوکس|کلیسای ارتدوکس]] روسیه، اسلام، بودایی و یهودی و بعضی شاخه‌های مذهب مسیحی، با این قانون مطابقت داشتند.

در سال 1998 اعلام شد، کارگران بیگانه‌ای که دارای مذهب غیرقانونی هستند فقط می‌توانند حداکثر به مدت سه ماه در روسیه اقامت نمایند.

<br>

=تاریخچه روسیه=

<br>

این کشور در شرق اروپا و شمال آسیا واقع شده است. این کشور با ۱۷ میلیون و ۷۵ هزار و ۴۰۰ کیلومتر مربع وسعت به تنهایی بیش از ۷۶ درصد خاک اتحاد جماهیر شوروی سابق را تشکیل می‌دهد و در حال حاضر با اشغال حدود ۵/١١ درصد خشکی‌های کره زمین، بزرگ‌ترین کشور جهان محسوب می‌شود.

<br>

گسترش دولت روس همواره با توسعه کلیسای ارتدوکس همراه بوده است به طوری که لشکریان روس به ویژه در قرون 18 و 19 بارها و پس از تسخیر سرزمین‌های جدید از جمله قفقاز و آسیای مرکزی با احداث کلیسا بر حوزه نفوذ کلیسای ارتدوکس می‌افزودند.  

== کمونیست در روسیه ==

بعد از روی کار آمدن کمونیست ها تعقیب کلیسای ارتدوکس به ویژه در سال‌های 1930 و نابودی فیزیکی کشیش ها شدت یافت.

در زمان جنگ جهانی دوم از شدت این سنت‌ها کاسته شد و در سال‌های بعد آن کلیسا به طور کامل به خدمت دولت درآمد.

در سال‌های 1960 و در زمان [[خروشچف]]، چون کلیسا با روند کمونیزم شدن سازگار نبود دوباره حمله به کلیساها شروع شد و کلیساهای زیادی بسته شد.

در زمان [[برژنف]] روابط دولت و کلیسا رسمی بود ولی مستقل نبود. در زمان حکومت [[گورباچف]] در سال 1988 هزارمین سالگرد پیوستن به مسیحیت جشن گرفته شد و از این به بعد دوره جدید کلیسایی در روسیه آغاز گشت.

کلیسای ارتدوکس روسیه، سازمان مذهبی اصلی در روسیه است که در مناطق مختلف روسیه و در جامعه مشترک المنافع کشورهای خارجی 123 حوزه سقفی دارد و بیش از 19000 جمعت کلیسایی و بنای کلیسایی، حدود 480 دیر و [[صومعه]]، بیش از 150 نفر اسقف ارشد، 17500 نفر کشیش و 2300 نفر از درجات پایین‌تر کلیسایی و همچنین از سال 1990 الکسی دوم، پانزدهمین اسقف اعظم (پاتریک) و تاریخ کلیسا همراه با ینود مقدس (هیات رئیسه اسقف ها) امور کلیسایی را اداره می‌کند.

== اسلام در روسیه ==

اسلام و مسلمانان در قلمرو پهناور روسیه از زمان پیدایش آن تا کنون فرازونشیب‌ها و گاهی حوادث خونین را تجربه کرده‌اند.

اسلام در سال ۹۸۶ میلادی در بلغار سواحل دریای والگای تاتارستان توسط خان الموش، دین رسمی اعلام گردید.

بعد از آن، او سفرای خود را به دربار ولادیمیر اول؛ شهزاده کیف «۹۰۸ تا ۱۰۱۵» فرستاد و پیشنهاد پذیریش اسلام را نمود.

=== تراکم جمعیتی مسلمانان ===

مسلمانان بیشتر در قفقاز شمالی، [[تاتارستان]]، [[باشقیرستان]]، اودموریتا، چواشیا، جمهوری ماری، سیبری، استان‌های اومیانوف، پنزا، سامارا، شاراتوف، آستاراخان، پرم، چلیا بینسک، نیژنی نوگورد، و شهرهای مسکو، سن پترزبورگ و [[قاسموف (شهر)|قاسموف]] ساکن هستند. مسلمانان این مناطق پیرو مذهب شناخته شده تسنن و تشیع می‌باشند.

بیش از 20 قوم بومی مسلمان در محدوده روسیه زندگی می‌کنند. مفهوم بومی بودن در اینجا کاملاً قراردادی است و از آن جهت به کار می‌رود که یاریگر ما در این شرح تاریخی باشد. ما قصد نداریم جامعه واحد مسلمان روسیه را به ساکنان بومی و غیربومی تقسیم کنیم. بعلاوه بسیاری از مردم مسلمان کشورهای تازه استقلال یافته (آبخازی ها، آذربایجانی ها، قزاق ها، قرقیزها، ازبک ها، تاجیک ها، ترکمن ها و ...) بیش از 100 سال است که در محدوده روسیه کنونی زندگی می‌کنند؛ اما این مردم سرزمین نژادی خود را آنسوی مرزهای روسیه دارند؛ بنابراین در اینجا به ایشان نخواهیم پرداخت.  

تعداد سنی ها در روسیه بیشتر است و پیروان مذهب تسنن از مکاتب فقهی مختلفی مانند حنفی و شافعی تشکیل شده‌اند و شیعیان را عموماً آذربایجانی‌ها و تالش‌ها تشکیل می‌دهند.

سرشماری سال 2002 میلادی، نشان می‌داد حدود چهارده و نیم میلیون مسلمان قومی در روسیه زندگی می‌کنند. اما در سال 2015 میلادی شمار آنان بیش از شانزده میلیون است. اگر کارگران مهاجر اهل آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان را هم بیفزاییم رقم نهایی به بیست میلیون خواهد رسید. بیست میلیون همان عددی است که روحانیون مسلمان و سیاستمداران روس از جمله پوتین معمولاً به آن استناد می‌کنند.

این گروه از اقوام قدیمی ترک و کوه نشین قفقاز شمالی بودند که مانند بالکارها به زبان قره چایی- بالکاری صحبت می‌کردند. جمعیت قره چاییان در روسیه 192 هزار نفر است که 169 هزار نفر از آنها در قره چای- چرکس زندگی می‌کنند. به این ترتیب 5/38 درصد جمهوری قره چای- چرکس را نژاد قره چایی تشکیل می‌دهد که پرجمعیت‌ترین قوم این جمهوری به حساب می‌آید. دین این مردم اسلام و مذهب ایشان سنی است. البته در میان این جمعیت نیز بین 5 تا 10 هزار نفر از شیعیان اسمائیلی هستند و از تعداد شیعیان اثنی عشری در این منطقه اطلاعی در دست نمی‌باشد.

مهاجران مسلمان آسیای میانه، آذربایجانی ها، ازبک‌ها، تاجیک‌ها، قرقیزها و ترکمن‌‌ها بخش عمده اعضای آن را تشکیل می‌دهند. آنها عمدتاً پیرو مذهب حنفی تسنن هستند ولی در میان ازبک‌‌ها و تاجیکها پیروان وهابیت کم نیستند. بخش قابل توجه تاجیک‌های پامیر به جریان شیعیان اسماعیلی تعلق دارند. این مهاجران عمدتاً ساکن شهرها می‌شوند. مهاجران از ازبکستان و تاجیکستان به برکت یکپارچگی و سطح بالای دیانت خود، در زندگی مسلمانان شهر‌نشین نفوذ زیادی کرده و گاهی به مقامات رهبری می‌رسند. مسلمان آسیای میانه و مسلمانان شمال قفقاز باعث نزدیکی روابط آنها می‌شود چرا که دو گروه برای پیدا کردن نان و روزی یا نجات از جنگ و بی‌ثباتی سیاسی روستاهای خود را ترک کرده‌اند.

7% مسلمانان روسیه (حدود 950 هزار نفر) از مهاجران آسیای میانه محسوب شوند. آنها در هیچ یک از مناطق کشور اکثریت را تشکیل نمی‌دهند ولی در حوزه‌های فدرال مرکزی، سیبری و خاور دور میزان آنها از سایر مناطق 6-4 برابر بیشتر است و آنها بخش قابل توجه مسلمانان دین‌دار را تشکیل می‌دهند.

جمعیت عربها، ترک‌ها، کردها، فارس‌‌ها و پشتون‌ها، کوچکترین گروه مسلمانان روسیه را تشکیل می‌دهند که می‌توان آنها را «امت خارجی» دانست. این جمعیت فرا منطقه‌ای مسلمانان، چندین قومی و چندین مذهبی است ولی عرب‌هایی که عمدتاً اهل تسنن هستند، در این گروه از همه فعال‌ترند. عرب‌ها به علت تسلط مادرزادی به زبان عربی و سطح بالای دیانت اغلب توسط مسلمانان روسیه به عنوان استادان مبانی اسلام، کتابت و فرهنگ اسلامی جلب می‌شوند و بخش قابل توجه استادان مدارس اسلامی را تشکیل می‌دهند. آنها در بعضی مناطق حتی توانستند به مقامات عالی روحانی برسند

1% مسلمانان روسیه (140 هزار نفر) مسلمانان خارجی را تشکیل می‌دهند. اعضای مسلمانان خارجی که تعدادشان نسبتاً کم است، در هیچ یک از مناطق فرمانروایی نمی‌کنند ولی در زندگی بعضی جوامع اسلامی نفوذ زیادی دارند. به عنوان مثال یک فلسطینی به نام وسام بردویل رئیس اداره روحانیت مسلمانان جمهوری کارلیا می‌باشد. سهم این جمعیت فرا منطقه‌ای به ویژه در حوزه فدرال مرکزی (4%) و در حوزه‌های شمال غربی و جنوبی (هر یک 1.5%) زیاد است. از این تعداد شاید حدود 20 تا 30 هزار نفر، شامل شیعیان اثنی عشری می‌باشند که ازکشورهای عربی و ایران به روسیه مهاجرت کرده و یا برای کار و تحصیل در روسیه ساکن هستند.

بیش از 620 هزار آذربایجانی مسلمان در خاک روسیه کنونی به سر می‌برند. در شهرهای مرکزی بیش از 160 هزار، در کناره‌های رود ولگا بیش از 85 هزار و در اورال بیش از 66 هزار آذربایجانی سرشماری شده‌اند. بیشتر اینها مسلمانان شیعه مذهب هستند. افزایش تعداد این قوم در روسیه بعد از بحران‌های اقتصادی در داخل کشور آذربایجان صورت گرفت. آذربایجانیهای روسیه روابط ناگسستنی با قوم و خویشهای خود دارند و از لحاظ مالی به آنها مرتب کمک می‌رسانند. روابط خانوادگی در بین آذربایجانیها خیلی قوی‌تر از دیگر مسلمانان شمال قفقاز است. جامعه شناسان از افت شمار مهاجران آذربایجانی در چندسال اخیر به خاک روسیه گزارش داده‌اند و تأکید کرده‌اند که آنها که به روسیه می‌آیند به دنبال خویشاوندانی می‌آیند که سال‌ها قبل مهاجرت کرده‌اند.

تحقیقات جامعه‌شناسی روشن کرده است که داغستانیها و آذربایجانیها مردمی اند که هیچ وقت با روسها نمی‌آمیزند و در دایره همزبانان و همکیشان خود زندگی می‌کنند.

آوارها، دارگین ها، کومیک ها و...

بخش اعظم جامعه مسلمان روسیه را مردم داغستان تشکیل می‌دهند: آوارها (حدود 815 هزار نفر)، دارگین ها (بیش از 510 هزار نفر)، کومیک ها (بیش از 420 هزار نفر)، لِزگی ها (بیش از 411 هزار نفر)، لَک ها (بیش از 156 هزار نفر)، تَبَسارانیون (بیش از 130 هزار نفر) و نوقایی ها (60 هزار نفر).

در میان اقوام نام برده شده جمعیت شیعیان تاکنون منتشر نشده است، با این حال برخی از منابع جمعیت شیعیان این منطقه را به طور کلی بین 100 هزار تا 25 هزار نفر برآورد می‌کنند که البته از این تعداد، برخی از شیعیان اسماعیلی بوده و شیعیان اثنی عشری تعداد کمی از این جمعیت را شامل می‌شود. [11] آوارها بزرگ‌ترین ملت داغستان امروزی هستند. اکثر این مردم در بخش‌های کوهستانی داغستان و جمعیت کمتری هم در دشت ها از جمله مناطقی مانند بویناکسکی و خاساویورت سکونت دارند. بعد از آوارها، پرتعداد‌ترین نژاد مردم داغستان، دارگین ها هستند که 5/16 درصد جمعیت این جمهوری را تشکیل می‌دهند. سومین نژاد پرجمعیت داغستان، کومیک ها هستند. کومیک ها به زبان کومیک صحبت می‌کنند. لزگی ها نیز از اهالی بومی داغستان هستند. لزگی ها پرجمعیت‌ترین قومی هستند که به زبان لزگی از گروه زبان داغستانی صحبت می‌کنند. اقوام داغستانی دیگر از قبیل تَبَسارانیون، آغول ها، روتول ها و تساخورها نیز به زبان لزگی صحبت می‌کنند که آنها هم پیروان دین اسلام و سنی مذهب هستند.  

نوقایی ها از اقوام ترکی هستند که در محدوده داغستان زندگی می‌کنند. کل جمعیت این مردم به 60 هزار نفر می‌رسد. اگرچه زبان نوقایی طی قرن‌های اخیر تحت تأثیر محیط قفقازی تغییر کرده، اما تا حد زیادی به زبان تاتاری شبیه است. نوقایی ها مسلمانان سنی مذهب هستند.

=شهرهای مسلمان نشین روسیه=

'''[[چچنستان]]'''

زبان چچنی به گروه زبان‌های ناخ از خانواده عبری- قفقازی تعلق دارد. مردمان چچن مسلمانان سنی مذهب هستند.

از جمهوری‌های خودمختار فدراسیون روسیه در شرق قفقاز و ساحل غربی دریای خزر که حدود صدهزار نفر از جمعیت نزدیک به سه میلیون نفری آن، شیعیان هستند. پایتخت آن ماخاچکالا (مخاچ قلعه) است و قدیمی‌ترین مسجد این شهر را دو تاجر ایرانی ساخته‌اند. شهر دربند از مهمترین مناطق شیعی‌نشین داغستان است.

داغستان به معنای سرزمین کوهستان‌هاست. این کشور از جمهوری‌های خودمختار فدراسیون روسیه است که در ساحل غربی دریای خزر و منطقه شرقی قفقاز شمالی واقع شده است، از شمال با جمهوری خودمختار کلموک، از شرق با دریای خزر، از جنوب با آذربایجان و از جنوب غربی با گرجستان و جمهوری‌های خودمختار کارباردین-بالکار و آسیتای شمالی همسایه است. مساحت آن ۵۰۳۰۰ کیلومتر مربع و پایتخت آن ماخاچکالا (مخاچ قلعه) است.

داغستان، به نسبت وسعت، از متراکم‌ترین مناطق دنیا در گوناگونی نژادی است. بیشتر مردم داغستان از اقوام مختلف نژاد قفقازی هستند. به‌ جز روسی، بیش از ۳۰ زبان دیگر در داغستان رایج است که الفبای تمامی این زبان‌ها سیریلیک است.<br>

نام‌ باشقیر در آثار مؤلفان‌ اسلامی‌ به‌ گونه‌های‌ مختلف‌ باشغرد، باشجرد، بشجرد، بسجرت‌، باشغرت‌، باشقرد، بشکرد و بشخرت‌ نیز آمده‌ است‌.

زبان‌ باشقیری‌ متعلق‌ به‌ گروه‌ زبان‌های‌ ترکی‌ است‌.

باشقیر‌ها خدایان‌ متعددی‌ داشتند که‌ ابن‌ فضلان‌ شمار آنان‌ را ۱۲ نوشته‌ است‌، گذشته‌ از آن‌ حیواناتی‌ چون‌ مار و بلدرچین‌ را نیز می‌پرستیدند.  

'''[[کاباردینو]]'''

قوم کابارد (آدیغه) از اقوام آدیغه و ساکن قفقاز شمالی هستند. درباره تعداد شیعیان این قوم اطلاعاتی در دست نیست. جمعیت کابارد در روسیه 520 هزار نفر است که از این تعداد 499 هزار نفر در جمهوری کاباردینو- بالکاریا (قبارطه- بلغار) زندگی می‌کنند. البته در برخی از منابع، تعداد شیعیان این منطق بین 10 تا 15 هزار نفر براورد می‌شود. کاباردها 55 درصد جمعیت جمهوری کاباردینو- بالکاریا را تشکیل می‌دهند و امروز پرتعدادترین مردم قوم آدیغه در روسیه هستند.

=مساجد روسیه=

در سال 1996 در روسیه تعداد 43 اداره دینی مسلمان و 2349 مسجد وجود داشت. از جمله اختیارات اداره‌های دینی مسلمانان می‌توان به مواردی همچون تربیت نیروی انسانی، تقسیم و اعزام آنان به سایر نقاط و ارتباط با سازمان‌های دینی خارج از کشور، برگزاری کنفرانس‌های مختلف بین‌المللی در زمینه معارف اسلامی و حمایت از برقراری صلح و امنیت در جامعه مسلمانان و احداث مساجد و ابنیه اسلامی نام برد. آنها همچنین هر سال کاروان‌هایی را برای زیارت خانه خدا آماده و اعزام می‌کنند. تا اوایل دهة 90 تنها دو مؤسسه آموزش مبانی اسلام با نام مدرسه «میرعرب» در بخارا و «مؤسسه امام النجاری» در تاشکند وجود داشت. در سال 1990 مدرسه ای در مجاورت اداره دینی مسلمانان داغستان تاسیس شد و درسال 1991 با استفاده از امکانات مسجد جامع مسکو، مدرسه دینی افتتاح شد. تعداد این گونه مدارس آموزش معارف اسلامی تا سال 1996 در روسیه به 102 مرکز رسید. از جمله مساجدی که می‌توان در مسکو نام برد [[مسجد جامع مسکو]]، مسجد تاریخی، مسجد یابود روی کوه «[[پالکونی|پالکونی]]«، مسجد «[[آترادنایا|آترادنایا]]» و مسجد «[[نواتروف]]» می‌باشد.

'''مسجد قلشریف'''

مسجد [[قلشریف]]، بزرگ‌‌ترین مسجد روسیه، در شهر [[قازان]] [[تاتارستان]] قرار دارد. مسجد قلشریف یکی از مساجد اصلی و بزرگ قرون وسطی در قازان بوده که در سده ۱۶ میلادی احداث شد. این مسجد با کتاب خانه غنی خویش سبب ظرافت، زیبایی و تزیین پایتخت خان‌های قازان و مرکز آموزش مذهبی، گسترش علوم در قسمت مرکزی روسیه در سده ۱۶ میلادی بود.

'''[[مسجد مرجانی]]'''

این مسجد به دستور کاترین دوم ساخته شد و به افتخار امام جماعت در آن زمان که نام [[شهاب‌الدین مرجانی]] داشت مسجد مرجانی نامیده شد.

طی 40 سال شهاب‌الدین مرجانی در این مسجد خدمت کرد و مدرسه ای وابسته به مسجد دایر کرد که مدرسه مرجانی نامیده می‌شود.

'''[[مسجد جامع دربند]]'''

مسجد جمعه دربند یک بنای منحصربه فرد و قدیم‌ترین نمونۀمعماری اسالمی در قفقاز شرقی است که در سال 2003م ذیل پرونده دربند، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

برخی از پژوهش‌گران معتقد اند با توجه به شکل مستطیلی مسجد و تقسیمات سه گانۀ آن و قرار گرفتن محراب در سالن میانی شبستان، احتمالا مسجد روی یک کلیسا و یا یک بنای میترایی بنا شده و بعدها سازه‌هایی به آن اضافه شده است.

برخی نیز معتقد اند ساختمان اولیۀ مسجد روی خرابه‌های یک آتشکدۀ ساسانی ساخته شده است.

'''[[مسجد گروزنی]]'''

== احزاب و جنبش‌های اسلامی در روسیه ==

'''[[اتحاد مسلمانان روسیه]]'''

این جنبش سیاسی، اجتماعی و سراسری روسیه در تاریخ 31 مه سال 1995 تاسیس گردید و در16 ژوئن همان سال در وزارت دادگستری به ثبت رسید.

این جنبش خود را وارث «اتحاد مسلمانان روسیه» که در سال 1905 تشکیل شده بود، به شمار می‌آورد. این سازمان در سومین و چهارمین دوره دومای (پارلمان) روسیه،6 و9 عضو داشت.

«[[احمد نالدوف]]»، دبیر کل تدارکات «اتحاد مسلمانان روسیه» (کنونی) می‌باشد.

'''[[جنبش سراسری اجتماعی، سیاسی مسلمانان روسیه]]'''

این جنبش در سال 1996 در شهر «ساراتوف» تاسیس یافت. «مقدس بیبارسوف» امام اداره دینی مسلمانان «پوولژه» همزمان رئیس این جنبش است. هدف اساسی جنبش، حمایت از منافع مسلمانان روسیه در بخش‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و معنوی می‌باشد.

'''[[جنبش سراسری اسلامی نور]]'''

این جنبش در تاریخ 4 ژوئن سال 1995 تاسیس یافت و در تاریخ 16 ژوییه همان سال به ثبت رسید. گرایش نظری - سیاسی جنبش، حفاظت و تکمیل ساختار دینی فدراسیون روسیه است. جنبش اجتماعی اسلامی «نور» با هدف پشتیبانی از اصل ساختار ملی، منطقه‌ای، نهاد اجتماعی ریاست‌جمهوری و پارلمنتاریسم فعالیت می‌کند.

دیدگاه‌های جنبش

2) استفاده از نیروی نظامی را برای دفاع از منابع روسیه، حفظ منافع گروه‌ها و افراد در خارج از کشور و در شرایط اضطراری مجاز دانسته، افراط‌گرایی مذهبی و اعمال شیوه‌های تروریستی را محکوم می‌نماید.

3) هر حکومت قانونی در روسیه را به رسمیت می‌شناسد، به شرط آن که به قانون و سیاست‌های اعلام شده خود وفادار باشد.

این جنبش به منظور تحقق برنامه‌های خود چند پیشنهاد مشخص تهیه نموده که عبارتند از

2) تامین بودجه برای اهداف آموزشی، ترویج موسیقی، امور هنری و ورزشی مسلمانان، اختصاص وقت و تولید برنامه‌های اسلامی در شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی روسیه.

یادآور می‌شود که برنامه جنبش نور در مقایسه با سایر جنبش‌ها، از صورت بهتری برخوردار است و با مسائل دولتی نیز قابل تطبیق است. این برنامه شامل مطلبی در مورد سیاست خارجی کشور با توجه به توسعه روابط با کشورهای اسلامی می‌باشد. این جنبش همچنین هوادار اصلاحات نظامی بوسیله سربازان مسلمان است.

برنامه اقتصادی جنبش نور با برنامه‌های اقتصادی جنبش‌های چپگرا و مرکزگرا همسان است. جنبش، کمک به رشد تجارت اسلامی را یکی از اهداف خود می‌داند. همچنین این جنبش توجه خاصی به کمک به مسلمانان بی بضاعت در چهارچوب برنامه کلی اجتماعی خود دارد.

مشارکت در انتخابات

این جنبش در ماه دسامبر سال 1995 در انتخابات مجلس شرکت کرد و57% از آرا را از آن خود کرد که جمهوریهای چچنستان و تاتارستان با 12% بیشترین رای را به آن دادند. یادآوری می‌گردد این جنبش بین مقامات حکومتی نماینده ای ندارد.

این جنبش از حمایت اداره مرکزی دینی مسلمانان روسیه و کشورهای مشترک المنافع برخوردار بوده، در فعالیت‌هایش به روشنفکران و صاحبنظران مسلمان تکیه دارد.

رهبران جنبش

«خالد یاخین» در سال 1995 ریاست این جنبش را برعهده داشت. در سال 1996، کنگره «وفایارولین» را برای این سمت انتخاب کرد. وی همزمان امام جمعه مسلمانان شهر کورووای استان ولادیمیر می‌باشد.

'''[[حزب دموکرات اسلامی داغستان]]'''

این حزب در تاریخ 15 سپتامبر 1990 در شهر «ماخاچ قعله» طی کنفرانسی با حضور 300 تن از مسلمانان منطقه تاسیس گردید.

برنامه‌های حزب

این حزب از ایجاد جامعه لائیک دموکراتی جانب‌داری می‌کند; جامعه ای که در آن اسلام فضای بازی جهت رشد در اختیار داشته باشد.

'''[[جنبش مسلمیه داغستان]]'''

[[مرکز مذهبی ـ اسلامی مسلمانان اهل تشیع|مرکز مذهبی ـ اسلامی مسلمانان اهل تشیع]]

موسس این مرکز «آقای فامیل جعفروف»می باشد. وی در سال 1968 در جنوب جمهوری آذربایجان به دنیا آمد. جعفر اف بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه فنی باکو در سال 1991 به روسیه رفت و تابعیت این کشور را کسب کرد. وی به عنوان یک مسلمان شیعه، در سال 1995 میلادی به جمهوری اسلامی ایران سفر کرد و به مدت 8 سال در مدرسه عالی امام خمینی(ره) وابسته به حوزه علمیه قم تحصیل نمود و در سال 2004 میلادی به روسیه بازگشت. هم‏اکنون علاوه بر تأسیس یک مرکز دینی، یک نشریه و یک سایت فعال، به عنوان "رییس سازمان مذهبی مسلمانان شیعه مسکو" هم فعالیت می‏کند.

'''[[سازمان مذهبی مسلمانان شیعه مسکو|سازمان مذهبی مسلمانان شیعه مسکو]]'''

== سازمان‌های مسلمان مدعی مرکزیت امور ==

[[اداره دینی مرکزی مسلمانان]]

اداره دینی مسلمانان روسیه در سال 1788 میلادی تأسیس شده است. این مرکز فعالیت‌های خود را مطابق مقررات و قوانین روسیه تنظیم کرده و در خصوص احیای معنویت، با دولت مرکزی تقابلی وجود ندارد.

== جریانات دینی ==

به گفته «رافائل حکیموف» مشاور رئیس‌جمهور تاتارستان در امور سیاسی، طبق همه پرسی‌های اجتماعی، در بین جوانان تاتارستان بیش از 80% خود را مسلمان می‌دانند، اما تنها 2% از آنان هفته ای یکبار به مسجد می‌روند و 4% از آنان یک بار در ماه. ملحد آشکار در تاتارستان کمتر از 1% است، اما فردی که همه مراتب دینی را رعایت می‌کنند، نیز کم است. بالاخص که بخش اعظم جمعیت خود را متعلق به امت اسلامی می‌دانند. نظرات کارشناسانه ای وجود دارند، مبنی براینکه ظرف سه دهه، تعداد مسلمانان در روسیه می‌تواند به 30 تا 40 میلیون نفر برسد. این رشد زیاد مربوط به زاد و ولد فراوان در خانواده‌های مسلمانان و مهاجرت از کشورهای مشترک المنافع است.

آغاز تاریخ سیاسی روسیه از لحاظ زمانی مطابق با برقراری مسیحیت در سرزمین روس است. اسلام برای اولین بار در نیمه دوم قرن 7 میلادی وارد شمال قفقاز شد. در «پاولژیه»، تاتارها در قرن 10 میلادی اسلام را پذیرفتند (سرزمین روسها نیز در سال 988 میلادی مسیحی شد)، درحالی که ارتش روسیه در قرن 16 وارد سیبری شد. بدین ترتیب، تاتارها که بومیان سرزمین سیبری هستند، ده قرن است پیرو اسلام هستند1. اسلام همبستگی قومی را بین ملیت‌های روسیه، تاتار، باشقیر، چچن، اینگوش، کاباردینا، داغستان و سایر ملیت ها ممکن ساخت. اسلام توانست ویژگی‌های منحصر به فرد ملی را برای آنها حفظ کند. امروز مسلمانان روس متعلق به 40 قومیت هستند. عمده‌ترین آنها تاتارها هستند (بیش از 5 میلیون و 4% از جمعیت روسیه که پس از روسها جایگاه دوم را دارند)، باشقیرها (بیش از یک میلیون) و چچن ها (در حدود 1 میلیون). توسعه‌طلبی روسی در قلمرویی که در آن اکثریت مسلمانان زندگی می‌کردند، از نیمه دوم قرن 16 میلادی، زمانی که بر خان قازان تسلط یافتند (قلمرو کنونی جمهوری تاتارستان) آغاز شد و تا پایان قرن نوزدهم ادامه یافت. در نتیجه، در ترکیب امپراطوری روس 18 میلیون مسلمان وارد شدند که در اصل در پریوولژسک، کریمه، آسیای میانه و قفقاز زندگی می‌کردند. رشد قابل توجه جمعیت مسلمانان حکومت را وادار ساخت که راهی برای همگرا نمودن آنها با ساختار دولت ارتدوکس روسیه بیابد.

== جریانات غیر دینی ==

[[ابو نصر کورسوی]]

[[راویل عین الدین]]

برخی از نشریات کشورهای عربی از او یکی از ۵۰۰ مسلمان برجسته دنیا می‌دانند.

عین الدین نزدیک به ۳۰ سال است که رئیس شورای مفتیان روسیه بزرگ‌ترین نهاد اسلامی این کشور است و تاکنون خطایی در این مقام مرتکب نشده است.  

وی در یکی از مصاحبه‌های خود از کمبود مسجد در مسکو گلایه کرده و گفته که در پکن که پایتخت حکومت کمونیستی چین است ۸۰ مسجد وجود دارد اما در مسکو فقط چهار مسجد دیده می‌شود.

[[عثمان حضرت اسحاقوف مفتی اعظم تاتارستان]]

[[مینتیمر شایمییف]]

مینتیمر شایمییف ۸۲ ساله نخستین رئیس‌جمهوری تاتارستان در مکان دوم فهرست برجسته‌ترین مسلمانان روسیه قرار دارد که از ماه جولای سال ۱۹۹۱ تا ماه آوریل سال ۲۰۱۰ این مقام عالی تاتارستان را برعهده داشت.

وی پس از کناره‌گیری داوطلبانه از قدرت که نکته مثبتی در زندگی وی محسوب می‌شود بیشتر به امور مذهبی پرداخت و در مراسم‌های نماز جمعه و اعیاد مذهبی اسلامی که قبلا حضور نمی‌یافت، شرکت کرد.

شایمییف دارای چندین نشان و مدال عالی روسیه و تاتارستان است که مهم‌ترین آن ستاره سرخ قهرمان کار سوسیالیستی است که به افرادی که در شوروی و روسیه خدمات اجتماعی و اقتصادی برجسته انجام دادند، داده می‌شود.

شایمییف در زمان حاضر مشاور رئیس‌جمهوری تاتارستان است و با وجود کناره‌گیری از قدرت نفوذ سیاسی خود را از دست نداده و حتی گفته می‌شود که پوتین هم با وی مشورت می‌کند.

[[حبیب نور محمدوف]]

نورمحمدوف قهرمان مشت زنی جهان در سبک وزن در مسابقات یو. اف. سی است.

برجسته‌ترین مسابقه وی با کونور مک گرگور ایرلندی بود که با پیروزی پایان یافت و وی را به قهرمان ملی روسیه تبدیل کرد.

نورمحمدوف که در رشته‌های جودو و سامبو نیز تمرین می‌کند در روسیه طرفداران زیادی پیدا کرده و در شبکه اجتماعی اینستاگرام بیش از ۱۵ میلیون دنبال کننده دارد.

[[رستم مینیخانف]]

رستم مینیخانف ۶۲ ساله از سال ۲۰۱۰ رئیس‌جمهوری تاتارستان است.  

مینیخانف همواره در بین فهرست یکصد مسلمان برجسته روسیه قرار داشته است زیرا نه فقط رئیس‌جمهور یک منطقه بزرگ مسلمان نشین روسیه است بلکه بطور غیررسمی رهبری تاتارهای روسیه و مقیم کشورهای دیگر را نیز برعهده دارد.

مینیخانف در سیاست خارجی روسیه نقش بزرگی بازی می‌کند و ریاست گروه دیدگاه‌های راهبردی روسیه و جهان اسلام را برعهده دارد.

[[رمضان قدیروف]]

رمضان قدیروف ۴۳ ساله از سال ۲۰۰۷ رئیس‌جمهور چچن پرچالش‌ترین منطقه در قفقاز شمالی روسیه است.

قدیروف همواره از آمریکا، ناتو و برخی کشورهای اروپایی متحد آمریکا انتقاد می‌کند و در فهرست شهروندان روس تحریم شده از سوی آمریکا قرار گرفته و اینستاگرام و توئیتر حساب کاربری او را بسته‌اند.

قدیروف را به خاطر داشتن روابط خوب با کشورهای عربی در خاورمیانه نماینده غیررسمی روسیه در این منطقه هم می‌دانند.

وی همچنین به حمایت از پوتین معروف است و گفته که من یک پیاده نظام برای رئیس‌جمهوری روسیه هستم و پوتین نیز از او به عنوان پسر روسیه یاد کرده است.

[[علیشیر عثمانف]]

علیشیر عثمانوف ۶۸ ساله میلیاردر مشهور روسیه است که مالک هولدینگ یو. اس. ام بوده و در مکان ششم در فهرست یکصد مسلمان برجسته روسیه قرار دارد و گفته می‌شود که ثروتمندترین فرد در روسیه است.

بر اساس نشریه فوربس ثروت عثمانوف به بیش از ۱۲ میلیارد دلار می‌رسد.  

این سرمایه‌دار ازبک تبار روسیه، مالک شرکت‌های معروفی همچون متالواینوست، مگافون و دومین سهامدار باشگاه آرسنال انگلیس است و دستی هم در امور خیریه دارد.

عثمانوف در خارج از روسیه نیز به امور خیریه می‌پردازد و با کمک مالی وی مسجدی در تاشکند پایتخت ازبکستان ساخته شده است.

[[صلاح حاجی مژیف]]

[[شیخ شامل]]

وی از قوم «آوار» بود و در روستای کوهستانی گمری واقع در شمال شرق [[داغستان]] در ۱۲۱۲ ق/ ۱۷۹۷ به دنیا‌ آمد. پدرش عبدالعزیز گذشته از شغل زراعت در کار طب نیز دست داشت.

شامل از جوانی به تقوا و اعتقاد راسخ به دین اسلام و همچنین تاب و توان فوق‌العاده جسمانی، که حتی در میان مردم سخت جان داغستان نیز شاخص بود، معروفیت داشت.

[[مفتی طلعت تاج الدین]]

وی عنوان مفتی عالی روسیه را داراست و در واقع رهبری مسلمانان بخش‌های آسیایی روسیه را برعهده دارد.

تاج الدین از دوره شوروی سابق به عنوان روحانی ارشد فعالیت می‌کند و در ماه ژوئن سال ۱۹۸۰ به عنوان رئیس اداره مسلمانان بخش اروپایی و منطقه سیبری اتحاد جماهیر شوروی منصوب شد.

[[سلیمان کریموف]]

سلیمان کریموف سرمایه‌دار ۵۳ ساله داغستانی است که در مکان هشتم مسلمانان برجسته و تاثیرگذار روسیه قرار گرفته است.

کریموف که از سال ۲۰۰۸ سناتور شورای فدراسیون است با داشتن سرمایه ای نزدیک به ۶.۴ میلیارد دلار در زمره ۲۰ سرمایه‌دار برجسته روسیه قرار دارد.

نام وی پس از وقف ۱۷۰ میلیون دلار برای احداث مسجد جامع مسکو برسر زبان‌ها افتاد.

[[مارات خوسنولین]]

مارات خوسنولین ۵۳ ساله معاون شهردار مسکو در امور سیاست‌های شهرسازی و ساختمان سازی است.

خوسنولین یکی از چهره‌های کلیدی در تیم سرگئی سابیانین شهردار مسکو محسوب می‌شود.  

گفته می‌شود خوسنولین در کسب مجوز برای نوسازی مسجد جامع مسکو که گنجایش ۱۰ هزار نفر دارد نقش اصلی ایفا کرده است و هر هفته برای نظارت بر روند احداث مسجد در محل حضور می‌یافت.

[[شامیل علیاتدینوف]]

وی به روشنفکرترین روحانی مسلمان در عرصه جمهوری‌های شوروی سابق مشهور است.

علیاتدینوف در عرصه ادبی فعالیت گسترده داشته بطوری که مولف بیش از ۳۰ کتاب است و دهمین مسلمان تاثیر‌گذار در روسیه به حساب می‌آید.

به عقیده کارشناسان، در بین روحانیون مسلمان روسیه هیچکس مانند علیاتدینوف نمی‌تواند بر جوانان مسلمان این کشور تاثیر بگذارد از این رو او از اعتبار بالایی در بین این قشر و دیگر مسلمانان برخوردار است.

 

جوهر دودایف رئیس‌جمهور و رهبر استقلال‌خواهان چچن پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود. دودایف در ۱۳۲۳ش/ ۱۹۴۴ در دوران جنگ جهانی دوم در یکی از روستاهای چچن و در خانواده‌ای فقیر به‌دنیا آمد. او فرزند موسی دودایف، دامپزشک و از بولشویکهای قدیم، بود.

== چهره‌های شاخص دینی ==

[[راویل عین الدین]]

[[راویل عین الدین]] (راویل اسماعیلویچ عین‌الدینوف) سال ۱۹۵۹ در تاتارستان واقع در پسترچینسکی جمهوری سوسیالیستی شوروی به دنیا آمد، او از تاریخ ۱ ژوئیه ۱۹۹۶ مفتی و رهبر [[مسلمانان]] فدراسیون روسیه است.

== چهره‌های شاخص غیر دینی ==

[[رده:کشورهای دارای جمعیت مسلمان]]