حدیث ثقلین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حدیث ثقلین''' یکی از احادیث مهم برای [[شیعیان]] است. اهمیت این [[حدیث]] در اینجاست که به صورت‌های متفاوت و در کتاب‌های متفاوت [[شیعه]] و [[سنی]] آمده؛ و به یکی از احادیث مشهور تبدیل شده است که از زبان [[پیامبر]] نقل شده است. در حدیث ثقلین به تبیین جایگاه و ارزش کتاب [[قرآن]] و [[ائمه]] اطهار پرداخته شده است. بنا بر آنچه در این حدیث از پیامبر نقل شده، مؤمنان جهت اینکه دچار گمراهی نشوند و راه و روش خود را گم نکنند، باید به دو چیز چنگ بزنند و آن را راهنمای خود بدانند. یکی کتاب قرآن و دیگری اهل بیت پیامبر (ص). در ادامه این مقاله قصد داریم درباره حدیث ثقلین، منابع حدیث ثقلین و دلایل اهمیت آن نزد شیعه و سنی صحبت کنیم.

احادیث و آیات بسیاری وجود دارد که سندی بر حق بودن امامت و ائمه اطهار و چهارده [[معصوم]] (ع) است. در این میان یکی از احادیث مشهور، حدیث ثقلین است. که این حدیث از چند نظر برای شیعیان و اثبات امامت امام علی (ع) و دیگر امام‌های شیعه، از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. نخست آنکه این حدیث از زبان خود پیامبر نقل شده و طبق روایات و اسنادی که وجود دارد، در آن هیچ جای شک و تردیدی باقی نمی‌ماند. دوم آنکه در متن حدیث ثقلین به طور مشخص به اهل بیت پیامبر اشاره شده و گفته شده که اگر می‌خواهید راه هدایت را پیدا کنید، پس باید در کنار قرآن از حضور اهل بیت پیامبر نیز بهره ببرید و این مختص تمام زمان‌هاست و برای زمان خاصی نیست.

حدیث ثقلین در منابع متفاوت شیعه و سنی به چند شکل متفاوت نقل شده است. ولی در همه اشکال نقل شده، مفهوم حدیث یکسان بوده و همان منظور اصلی را می‌رساند. یکی از کتاب‌های معتبر شیعه، [[اصول کافی]] از [[شیخ کلینی]] است. این کتاب را اصطلاحاً یکی از کتاب‌های چهارگانه یا همان [[کتب اربعه]] می‌خوانند؛ و مطالب آن را جزء معتبرترین مطالب نقل شده می‌دانند. در این کتاب حدیث ثقلین به شکل زیر آورده شده است:

'''متن عربی حدیث ثقلین'''

«من(پیامبر اکرم (ص) در بین شما [[مسلمانان]] دو چیز باقی می‌گذارم. که اگر به آن دو تمسک بجویید، هیچ وقت دچار گمراهی نخواهید بود. یک کتاب خدا(قرآن کریم) و دو، [[اهل بیت]] من که همان عترت من هستند. ای مردم به گوش باشید. من برای شما گفته بودم که شما در حوض کوثر بر من وارد خواهید شد. و آن روز من از چگونگی رفتار شما با این دو امانتی با ارزش پرسش خواهم کرد: کتاب خدا قرآن و اهل بیتم.»

یکی از علمای مهم اهل سنت، [[احمد بن شعیب نسائی]] است که کتابی ارزشمند به نام [[سنن نسائی]] دارد. در این کتاب نیز حدیث ثقلین نقل شده و آمده است. البته در برخی جزئیات با آنچه در کتاب اصول کافی آمده متفاوت است؛ ولی محتوای آن دقیقاً مشابه حدیث نقل شده در اصول کافی است. در ادامه برای آشنایی شما این حدیث را از کتاب سنن نسائی نیز آورده ایم.

«اکنون که زمان مرگ من فرا رسیده (نزدیک شده)، من(پیامبر) برای شما مسلمانان دو چیز با ارزش به امانت می‌گذارم. که یکی از آن دو بر دیگری برتری دارد: یک قرآن (که کتاب خداست) و دیگری اهل بیتم را، که عترت من به شمار می‌آیند. پس نگاه کنید که چطور با آنها برخورد می‌کنید. زیرا این دو هرگز از هم جدا نخواهند بود و در جوار حوض کوثر بر من دوباره وارد خواهند شد.»

همین طور که گفتیم، یکی از دلایل اهمیت حدیث ثقلین این است که به طور مکرر در منابع متفاوتی از زبان پیامبر اکرم (ص) نقل شده است. ضمناً این منابع هم شامل منابع و کتاب‌های شیعه می‌شود و هم شامل منابع و کتاب‌های اهل تسنن. پس می‌توان نتیجه گرفت که حدیث ثقلین در هر حال مورد قبول تمام شیعیان و اهل تسنن است. با این تفاوت که تفسیرها کمی با هم تفاوت داشته و همین موجب اختلاف است.

احمد ماحوزی یکی از علمای برجسته اهل سنت، در کتاب خود به نام «حدیث ثقلین و مقامات اهل بیت» به سراغ حدیث ثقلین رفته و از بین منابع اهل تسنن برای این حدیث بالغ بر بیست و پنج منبع نقل کرده است؛ که نام تعدادی از صحابه پیامبر که این حدیث را نقل کرده‌اند را در ادامه می‌توانید ببینید:

همچنین حدیث ثقلین بنا بر گفته کتاب غایه المرام و حجه الخصام نوشته بحرانی، در بیش از سی و نه کتاب و منبع اهل تسنن گردآوری و نقل شده است.

با توجه به اینکه حدیث ثقلین از احادیث اصلی شیعه به شمار می‌رود، کاملاً مشخص است که منابع آن در بین شیعیان بسیار بیشتر از اهل تسنن باشد. به گفته‌‌ هاشم بن سلیمان بحرانی در کتاب «غایَةُ الْمَرام وَ حُجَّةُ الْخِصام فی تَعْیینِ الْإمام مِنْ طَریقِ الْخاصّ وَ الْْعام»، حدیث ثقلین به شکل‌های متفاوت در کتاب‌های شیعیان نقل شده است. به گونه‌ای که او می‌گوید نزدیک به هشتاد و دو نقل مستقیم و غیر مستقیم از حدیث ثقلین در کتاب‌های شیعیان وجود دارد.

از جمله کتاب‌های مهمی که به نقل و تفسیر حدیث ثقلین پرداخته‌اند، می‌توان به منابعی همچون کتاب‌های زیر اشاره کرد: اصول کافی، کمال‌الدین نوشته محمد بن علی بن بابویه قمی، کتاب الامالی شیخ صدوق، الامالی شیخ مفید، الامالی شیخ محمد بن حسن طوسی، عیون الاخبار شیخ صدوق، کتاب الغیبه ابو عبدالله محمد بن ابراهیم نعمانی، بصائر الدرجات أبوجعفر محمد بن حسن بن فروخ صفار.

در اینکه چه زمانی حدیث ثقلین از زبان پیامبر اکرم (ص) نقل شده و به گوش مسلمانان و صحابه رسیده است، شک و تردیدهای بسیاری وجود دارد. یکی از روایت‌های متداول درباره زمان نقل این حدیث از ابن حجر هیتمی است. به گفته او، پیامبر اسلام (ص) حدیث ثقلین را در زمان بازگشت از شهر مکه و در حالی که در مسیر طائف بودند بیان کرده است. ولی دیگر روایت‌ها کمی با گفته ابن حجر هیتمی اختلاف دارد. البته با توجه به اینکه روایت‌های متفاوتی از مکان و زمان نقل این حدیث وجود دارد، می‌توان چنین برداشت کرد که به خاطر اهمیت موضوع، حضرت محمد (ص)، در روزهای واپسین عمر خود در زمان‌های متفاوت و به طور مکرر این حدیث را بیان می‌کرده است. در حقیقت وی در پی این بوده که جایگاه کتاب آسمانی و اهل بیتش را در دل مؤمنان واقعی تثبیت کند. روایت‌های زیر از جمله مواردی است که در کتاب‌های مختلف به آن اشاره شده است:

دیگر موضوعی که همواره مورد شک و تردید راویان و بحث کنندگان بوده، خود معنای عترت است. اینکه عترت را باید به چه کسانی نسبت داد؟ بر سر این واژه نیز اختلاف‌های زیادی وجود دارد. به طوری که در برخی از روایات نقل شده، در توضیح واژه عترت از اهل بیت نام برده شده است. ولی در تعدادی از روایت‌ها نیز فقط به ذکر واژه عترت اکتفا شده است. همچنین گاهی پیش آمده که کلاً واژه عترت حذف شده و به جای آن از عبارت اهل بیت (ع) استفاده شده است. سفارش دوباره و چندباره بر اهل بیت نیز در برخی از نقل‌ها آمده است. ضمن اینکه در چند نقل از کتاب‌های شیعه به طور کامل اسامی ائمه نیز گردآوری شده و در توضیح حدیث ثقلین آمده است.

در بحث‌هایی که درباره اثبات امامت می‌شود، یکی از معتبرترین حدیث‌های نقل شده، همین حدیث ثقلین است. از این حدیث چند موضوع را می‌توان استنباط کرده و درباره آن به گفت و گو نشست.

ادامه دار بودن امامت: با توجه به متن حدیث، امامت مؤمنین ادامه دار بوده و تا روز قیامت متوقف نمی‌شود.

علاوه بر نقل حدیث ثقلین در کتاب‌های شیعه، به خاطر اهمیتی که این حدیث برای شیعیان داشته، برخی از علما درباره محتوای حدیث نیز دست به قلم شده و کتاب‌هایی نوشته‌اند. یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی که در شرح و بیان حدیث ثقلین نوشته شده است، کتابی است اثر قوام‌الدین محمد وشنوی قمی، به نام «حدیث الثقلین.» کتاب دیگری که باز به زبان فارسی نوشته شده است، کتاب «سعاده الدارین فی شرح حدیث الثقلین» است که عبدالعزیز دهنوی آن را به رشته نگارش درآورده است.