روسیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''روسیه''' مدخلی است که در [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]] به نگارش در آمده است. مدخل روسیه ذیل موضوع کلان پروژه معرفی [[جریانات جهان اسلام]] می گنجد. هدف از آشنایی با کشور روسیه که یکی از کشورهای مهم دارای جمعیت مسلمان و موثر در جهان محسوب می‌شود، اولا: آشنایی نسبتا جامع بااین کشور و ثانیا: ایجاد منبع و مرجعیت در زمینه مذکور جهت شناخت کیفیت تعامل با مهم‌ترین جریانات دینی - مذهبی آنجا می‌باشد. از دیگر اهداف این پروژه ایجاد شناختی عمیق‌تر نسبت به عمده جریانات موجود در این کشورها به صورت تخصصی برای مراکزی است که جهت فعالیت‌هایشان به چنین دانش میان مذهبی ای نیاز دارند. در مقاله پیش رو اطلاعاتی در زمینه‌های زیر از کشور روسیه ارائه گردیده است: موقعیت جغرافیائی، جمعیت، فرهنگ وزبان، اقتصاد، دین و... <ref>نویسنده: احمد ابوالحسینی </ref>

پایتخت روسیه شهر [[مسکو]] است که در غرب و بخش اروپایی کشور واقع شده و بزرگ‌ترین شهر اروپا می‌باشد. شهر مسکو بزرگ‌ترین مرکز علمی و آموزش عالی در روسیه می‌باشد که بیش از 80 دانشگاه و مرکز آموزش عالی در آن فعالیت می نمایند. مسکو با جمعیتی بالغ بر 15 میلیون نفر مساحتی بیش از یک‌هزار کیلومتر مربع دارد.

مسکو شهر زیبایی است که با تاریخ و فرهنگ این کشور بطور شگفت‌انگیزی عجین شده است، شهری که آن‌را با گنبد‌های رنگارنگ و منحصر به فرد، در کنار میدان سرخ، کاخ بزرگ کرملین و موزه های دیدنی و متنوع می‌توان شناخت.<ref>[https://www.salamparvaz.com/a/v/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%88-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%85 برگرفته شده از سایت www.salamparvaz.com]</ref>

با اطمینان می‌شود گفت در هیچ یک از شهرهای جهان این همه دیوار و نرده ی آهنی شگفت‌انگیز و با ابهت وجود ندارد، پیچ و خم های سیاه آنها با منظره شهر اجین شده است. در این شهر که روی چند جزیره مصب رود نوا (NEVA) ساخته شده است.<ref>[https://www.mgairan.com/web/articles/view/340/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%B3%D9%86-%D9%BE%D8%AA%D8%B1%D8%B2%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF.html برگرفته از سایت معراج گشت آسمان]</ref>

وسعت این کشور کمتر از دو برابر مساحت [[کانادا]] یا [[چین]] یا [[ایالات متحده آمریکا]] و بیشتر از یک دوم مساحت قاره آفریقا است. این کشور در عرض های بالای جغرافیایی واقع شدهاست. بیشتر مناطق این کشور سردسیر و کم بارش است، به همین دلیل بیشتر مناطق آن (به ویژه سیبری) خالی از سکنه بوده و کشاورزی در این مناطق میسر نیست.

بیش از 620 هزار آذربایجانی مسلمان در خاک روسیه کنونی به سر می‌برند. در شهرهای مرکزی بیش از 160 هزار، در کناره های رود ولگا بیش از 85 هزار و در اورال بیش از 66 هزار آذربایجانی سرشماری شده‌اند. بیشتر اینها مسلمانان شیعه مذهب هستند. افزایش تعداد این قوم در روسیه بعد از بحران‌های اقتصادی در داخل کشور آذربایجان صورت گرفت. آذربایجانیهای روسیه روابط ناگسستنی با قوم و خویشهای خود دارند و از لحاظ مالی به آنها مرتب کمک می‌رسانند. روابط خانوادگی در بین آذربایجانیها خیلی قوی‌تر از دیگر مسلمانان شمال قفقاز است. جامعه شناسان از افت شمار مهاجران آذربایجانی در چندسال اخیر به خاک روسیه گزارش داده‌اند و تأکید کرده‌اند که آنها که به روسیه می آیند به دنبال خویشاوندانی می آیند که سال‌ها قبل مهاجرت کرده‌اند.

تحقیقات جامعه‌شناسی روشن کرده است که داغستانیها و آذربایجانیها مردمی اند که هیچ وقت با روسها نمی آمیزند و در دایره همزبانان و همکیشان خود زندگی می‌کنند.

گروهی از کاباردها در قرن 19 قفقاز را ترک و به ترکیه و کشورهای خاور نزدیک مهاجرت کردند که در آنجا به همراه نژادهای دیگری از آدیغه، چرکس نامیده می‌شوند. بخشی از کاباردها ثلث اول قرن 19 به قسمت علیای رودخانه کوبان کوچ کردند. این مردم به همراه گروه‌هایی از آدیغ های غربی که توسط روس ها در دشت اسکان یافته‌اند امروزه چرکس های روسی قراچای- چرکس را تشکیل می‌دهند (40 هزار نفر). کاباردها اولین بار در فاصله قرون 12 تا 14 به صورت یک قوم مستقل درآمدند؛ یعنی هنگامی که بخشی از آدیغ های ساکن در غرب قفقاز به محدوده کنونی شاهزاده نشین های فئودال کابارد کوچک و بزرگ کوچ کردند. از سال 1557 کابارد تحت حمایت روسیه بود تا بالأخره در سال 1827 در ترکیب آن قرار گرفت. کاباردها در کنار اقوام دیگر قفقاز شمالی در جنگ قفقاز علیه جور تزاریسم شرکت کردند. سال 1922 ایالت خودمختار کاباردینو- بالکاریا تشکیل شد که در سال 1936 به جمهوری خودمختار مبدل گردید. سال 1944 کاباردها نیز در سرنوشت دیگر ملل قفقاز شمالی شریک و به قزاقستان تبعید شدند. تعداد زیادی از تبعیدشدگان در دهه 60، پس از بازسازی جمهوری خودمختار کاباردینو- بالکاریا به سرزمینشان مراجعت کردند.

بیش از 413 هزار اینگوش در روسیه سکونت دارند که از این تعداد اکثریت قریب به اتفاق در اینگوشِتیا زندگی می‌کنند (361 هزار نفر). دین این مردم اسلام و مذهب ایشان سنی است. بالاترین شاخص زاد و ولد در روسیه به اینگوش ها اختصاص دارد. قدیمی‌ترین روستاهای اینگوش در کوه های منطقه ژیراخسکی امروزی در اینگوشتیا و در مناطق مجاور آن، یعنی چچن و اوسِتیای شمالی واقع شده بودند. جوامع معروف اینگوش عبارتند از: ژراخُفسکُیِه، فینینسکُیِه (کیستینسکُیِه)، گالگایِوسکُیِه، سُرینسکُیِه و مِتسکالسکُیِه. اسلام اولین بار از سمت کاباردا و سپس از سمت داغستان و چچن در میان اینگوش ها نفوذ کرد.

در سال 1996 در روسیه تعداد 43 اداره دینی مسلمان و 2349 مسجد وجود داشت. از جمله اختیارات اداره های دینی مسلمانان می‌توان به مواردی همچون تربیت نیروی انسانی، تقسیم و اعزام آنان به سایر نقاط و ارتباط با سازمان‌های دینی خارج از کشور، برگزاری کنفرانس‌های مختلف بین‌المللی در زمینه معارف اسلامی و حمایت از برقراری صلح و امنیت در جامعه مسلمانان و احداث مساجد و ابنیه اسلامی نام برد. آنها همچنین هر سال کاروان هایی را برای زیارت خانه خدا آماده و اعزام می‌کنند. تا اوایل دهة 90 تنها دو مؤسسه آموزش مبانی اسلام با نام مدرسه «میرعرب» در بخارا و «مؤسسه امام النجاری» در تاشکند وجود داشت. در سال 1990 مدرسه ای در مجاورت اداره دینی مسلمانان داغستان تاسیس شد و درسال 1991 با استفاده از امکانات مسجد جامع مسکو، مدرسه دینی افتتاح شد. تعداد این گونه مدارس آموزش معارف اسلامی تا سال 1996 در روسیه به 102 مرکز رسید. از جمله مساجدی که می‌توان در مسکو نام برد [[مسجد جامع مسکو]]، مسجد تاریخی، مسجد یابود روی کوه «[[پالکونی|پالکونی]]«، مسجد «[[آترادنایا|آترادنایا]]» و مسجد «[[نواتروف]]» می‌باشد.

برخی نیز معتقد اند ساختمان اولیۀ مسجد روی خرابه های یک آتشکدۀ ساسانی ساخته شده است.

2) استفاده از نیروی نظامی را برای دفاع از منابع روسیه، حفظ منافع گروه‌ها و افراد در خارج از کشور و در شرایط اضطراری مجاز دانسته، افراط‌گرایی مذهبی و اعمال شیوه های تروریستی را محکوم می‌نماید.

3) هر حکومت قانونی در روسیه را به رسمیت می شناسد، به شرط آن که به قانون و سیاست‌های اعلام شده خود وفادار باشد.

2) تامین بودجه برای اهداف آموزشی، ترویج موسیقی، امور هنری و ورزشی مسلمانان، اختصاص وقت و تولید برنامه‌های اسلامی در شبکه های تلویزیونی و رادیویی روسیه.

این جنبش از حمایت اداره مرکزی دینی مسلمانان روسیه و کشورهای مشترک المنافع برخوردار بوده، در فعالیتهایش به روشنفکران و صاحبنظران مسلمان تکیه دارد.

این حزب از ایجاد جامعه لائیک دموکراتی جانبداری می‌کند; جامعه ای که در آن اسلام فضای بازی جهت رشد در اختیار داشته باشد.

رؤوس فعالیتهای جنبش

علاوه بر این، اکنون "سازمان مذهبی مسلمانان شیعه مسکو" نیز به عنوان یک جمعیت مستقل البته با الهام‌گری از این مرکز فعالیت می‌نماید. این سازمان در حال حاضر تعدادی حسینیه و مسجد در روسیه را اداره نموده و به برگزاری جلسات دینی و آگاه سازی جوانان مشتاق اهل بیت (ع) همت دارند. البته سازمان مذکور علاوه بر فعالیت برای جذب روس ها، درصدد تربیت جوانان شیعه و عمق دادن به باور های مذهبی و دینی این افراد در راستای اهداف فرهنگ اصیل تشیع می‌باشد تا بیشتر با دین خود آشنا شده و در جامعه روسیه بتوانند مطابق با مسایل دینی خود زندگی کرده و هر یک الگویی نیک از نظر رفتاری و فکری برای سایر جوانان روسیه باشند.

3ـ مرکز هماهنگی مسلمانان شمال قفقاز که ریاست آن را مفتی کاراچایووا ـ چرکیسیا و کرانه استاوروپل که اسماعیل بردیف بر عهده دارد و در حدود 800 شاخه مذهبی بدان مربوط می‌شوند. شورای مفتیان روسیه و اداره دینی مرکزی مسلمانان در تقابل با یکدیگر قرار دارند. بنا بر ارزیابی های اسلام شناسان روسی، از آنجایی که در روسیه یک فرقه واحد برای مسلمانان وجود ندارد، فرض این که زمانی جنبش اسلامی سیاسی واحدی ایجاد شود، غیر‌ممکن است. چنین تلاش‌هایی صورت گرفته‌اند و در اواسط دهه 1990 در روسیه جنبش‌هایی سیاسی اسلامی پدیدار شدند، اما تمامی آنان تنها از نفوذ منطقه‌ای برخوردار بودند. تلاش برای متحد نمودن در سطوح مذهبی و سیاسی ـ مذهبی ادامه می‌یابد، اما آنطور که «مالاشانکو» خاطر نشان می‌سازد. «رهبران روسیه مسلمان، در اصل رهبرانی منطقه‌ای هستند، هرچند که برخی از آنان مدعی جایگاهی در سراسر روسیه هستند». در سطح منطقه‌ای عامل سیاسی اسلام، نقشی بسیار مشخص بازی می‌کند.

یکی از مسائلی که روسیه جدید از دهه 1990 تاکنون با آن روبرو بوده، مسائل هویتی (دینی، قومی و فرهنگی) است، به طوری که برخی با اصطلاح «بحران هویتی» از آن یاد می‌کنند. اگرچه کشور روسیه تا قرن 17 عمدتاً روسی، اسلاوی و ارتدوکس بود، اما از آن پس با کشورگشایی های تزارها، مردمانی با اقوام، مذاهب و فرهنگ‌های متفاوت در درون امپراتوری روس قرار گرفتند که یکپارچگی کشور را بیش از پیش خدشه دار نمودند. این وضع با فروپاشی شوروی و بازگشت کرملین به مرزهای قرن 17، تا حدودی حل شد، اما خواه ناخواه، نقل و انتقالات جمعیتی اجباری و متأثر از تحولات تکنولوژیک قرن 20 اثر خود را گذاشته است.

اسلام دومین مذهب روسیه است و حدود 20 میلیون نفر مسلمان در این کشور زندگی می‌کنند. تعداد دقیق مسلمانان معلوم نیست چرا که در آخرین سرشماری جمعیت در روسیه، که در سال 2002 میلادی انجام شده، سئوالی درباره تعلقات مذهبی مطرح نشده بود. علاوه بر این، معلوم نیست که چه کسی را باید مسلمان شمرد. برخـی مـی گوینـد که مسلمـان کـسی است کـه حتـماً جمــعه ها به مسجد می‌رود و تمامی مراتب دینی را رعایت می‌کند. چنین افرادی، آن طور که «آلکسی مالاشنکو» دکتر علوم تاریخی اشاره می‌کند، در حدود 3 میلیون نفر هستند. نقطه نظری دیگر، مسلمان را کسی می شمارد که خود را متعلق به جماعت مسلمانان روسیه و امت جهانی اسلام می‌داند. در این مورد، مهم نیست که چندبار به مسجد می‌رود و هرچند وقت یکبار عبادت می‌کند و با چه شدتی مراتب دینی اسلام را رعایت می‌کند.

به گفته «رافائل حکیموف» مشاور رئیس‌جمهور تاتارستان در امور سیاسی، طبق همه پرسی های اجتماعی، در بین جوانان تاتارستان بیش از 80% خود را مسلمان می‌دانند، اما تنها 2% از آنان هفته ای یکبار به مسجد می‌روند و 4% از آنان یک بار در ماه. ملحد آشکار در تاتارستان کمتر از 1% است، اما فردی که همه مراتب دینی را رعایت می‌کنند، نیز کم است. بالاخص که بخش اعظم جمعیت خود را متعلق به امت اسلامی می‌دانند. نظرات کارشناسانه ای وجود دارند، مبنی براینکه ظرف سه دهه، تعداد مسلمانان در روسیه می‌تواند به 30 تا 40 میلیون نفر برسد. این رشد زیاد مربوط به زاد و ولد فراوان در خانواده‌های مسلمانان و مهاجرت از کشورهای مشترک المنافع است.

آغاز تاریخ سیاسی روسیه از لحاظ زمانی مطابق با برقراری مسیحیت در سرزمین روس است. اسلام برای اولین بار در نیمه دوم قرن 7 میلادی وارد شمال قفقاز شد. در «پاولژیه»، تاتارها در قرن 10 میلادی اسلام را پذیرفتند (سرزمین روسها نیز در سال 988 میلادی مسیحی شد)، درحالی که ارتش روسیه در قرن 16 وارد سیبری شد. بدین ترتیب، تاتارها که بومیان سرزمین سیبری هستند، ده قرن است پیرو اسلام هستند1. اسلام همبستگی قومی را بین ملیت های روسیه، تاتار، باشقیر، چچن، اینگوش، کاباردینا، داغستان و سایر ملیت ها ممکن ساخت. اسلام توانست ویژگی‌های منحصر به فرد ملی را برای آنها حفظ کند. امروز مسلمانان روس متعلق به 40 قومیت هستند. عمده‌ترین آنها تاتارها هستند (بیش از 5 میلیون و 4% از جمعیت روسیه که پس از روسها جایگاه دوم را دارند)، باشقیرها (بیش از یک میلیون) و چچن ها (در حدود 1 میلیون). توسعه طلبی روسی در قلمرویی که در آن اکثریت مسلمانان زندگی می‌کردند، از نیمه دوم قرن 16 میلادی، زمانی که بر خان قازان تسلط یافتند (قلمرو کنونی جمهوری تاتارستان) آغاز شد و تا پایان قرن نوزدهم ادامه یافت. در نتیجه، در ترکیب امپراطوری روس 18 میلیون مسلمان وارد شدند که در اصل در پریوولژسک، کریمه، آسیای میانه و قفقاز زندگی می‌کردند. رشد قابل توجه جمعیت مسلمانان حکومت را وادار ساخت که راهی برای همگرا نمودن آنها با ساختار دولت ارتدوکس روسیه بیابد.

وی در یکی از مصاحبه های خود از کمبود مسجد در مسکو گلایه کرده و گفته که در پکن که پایتخت حکومت کمونیستی چین است ۸۰ مسجد وجود دارد اما در مسکو فقط چهار مسجد دیده می‌شود.

وی پس از کناره‌گیری داوطلبانه از قدرت که نکته مثبتی در زندگی وی محسوب می‌شود بیشتر به امور مذهبی پرداخت و در مراسم های نماز جمعه و اعیاد مذهبی اسلامی که قبلا حضور نمی یافت، شرکت کرد.

گفته می‌شود خوسنولین در کسب مجوز برای نوسازی مسجد جامع مسکو که گنجایش ۱۰ هزار نفر دارد نقش اصلی ایفا کرده است و هر هفته برای نظارت بر روند احداث مسجد در محل حضور می یافت.

وی به روشنفکرترین روحانی مسلمان در عرصه جمهوری های شوروی سابق مشهور است.