ابن هشام: تفاوت میان نسخه‌ها

| محل درگذشت = بصره

| دین = [[اسلام]]

| مذهب = [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]

| آثار = {{فهرست جعبه افقی ||السیرة النبویة |سیرت [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول‌الله(صلی الله علیه و آله و سلم)]] مشهور به سیرة النبی (ترجمه) |زندگانی محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) پیامبر اسلام: ترجمه سیرة النبویه |خلاصه سیرت رسول‌الله(صلی الله علیه و آله و سلم) }}

| فعالیت‌ها = {{فهرست جعبه افقی |سیره نبوی |تاریخ‌نگار }}

'''ابومحمد عبدالملک بن هشام بن ایوب حِمْیری معافری سدوسی بصری'''، از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، [[محدّث|محدث]]، مورّخ، ادیب، نسب‌شناس و تدوین کننده کتاب [[السیرة النبویة (کتاب)|السیرة النبویة]] است. این کتاب؛ یکی از منابع مهم قدیمی است که در سیره و مغازی [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)]] از اعتبار و شهرت زیادی برخوردار است. البته نمی‌توان همه مطالب این کتاب را تأیید یا رد کرد؛ چرا که تک تک نقل‌های مندرج در آنرا باید جداگانه مورد بررسی قرار داد. ولی به‌طور کلی می‌توان گفت سیره ابن‌هشام یکی از قدیمی‌ترین منابع در دسترس و قابل استناد است.

ابو محمد عبدالملک بن هشام بن ایوب ذهلی یا حمیری<ref>ذهبی، محمد بن أحمد، تاریخ الإسلام و وَفیات المشاهیر و الأعلام، ج 5، ص 387، بیروت، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 2003م.</ref> (متوفی 213<ref> زرکلی، خیر الدین، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، ج ‏4، ص 166، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ هشتم، 1989م.</ref> یا 218ق<ref> ابن جوزی، أبو الفرج عبد‌الرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، ج ‏11، ص 37، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1412ق.</ref>) از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]، [[محدّث|محدث]]، مورّخ، ادیب، [[نسب‌شناس]] و تدوین‌کننده مشهورترین کتاب درباره سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است<ref>الأعلام، ج ‏4، ص 66؛ بکر بن عبدالله، طبقات النسابین، ص 51، ریاض، دار الرشد، چاپ اول، 1407ق.</ref>.

از زندگی وی آگاهی‌های کمی در دست است. نخستین بار در قرن ششم، [[عبدالرحمن سهلی|عبدالرحمن سهَلی]] در شرح خود بر سیره<ref>ر. ک: سهیلی، عبد‌الرحمن، الروض الأنف فی شرح السیرة النبویة، ج ‏1، ص 24، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ اوّل‏، 1412ق.</ref> اشاره کوتاهی به زندگی او کرده است. برخی آگاهی‌ها نیز از طریق [[ذهبی]](وفات: 748ق) به دست می‌آید. او با استناد به گفته تاریخ‌نگار مصری، [[ابو سعید عبد‌الرحمن بن یونس|ابو سعید عبدالرحمن بن یونس]]؛ ابن‌هشام را ذهلی، منسوب به ذهل بن معاویة، تیره‌ای از قبیله «کنده»، می‌شمارد<ref>تاریخ الإسلام و وَفیات المشاهیر و الأعلام، ج 5، ص 387.</ref>. برخی نیز او را حمیری(منتسب به منطقه‌ای در [[یمن]]) می‌دانند. ابن‌هشام به [[حمیریان]] علاقه داشت؛ و اثری درباره پادشاهان حمیر با نام «التیجان فی ملوک حمیر» تألیف کرد<ref>الأعلام، ج ‏4، ص 166؛ طبقات النسابین، ص 51.</ref>.

ظاهراً ابن‌هشام در [[بصره]] به دنیا آمد<ref>الأعلام، ج ‏4، ص 166.</ref>، اما زمان تولد او به درستی معلوم نیست. تنها می‌دانیم در میان کسانی که او مستقیماً از آنان روایت کرده، کسی نیست که در نیمه اول قرن دوم درگذشته باشد، اما از طرفی او پیش از سال 183 ق(سال مرگ [[زیاد بن عبدالله بکائی|زیاد بن عبدالله بکّائی]]، شاگرد برجسته ابن اسحاق)، در سن و سالی بوده که بتواند متن کامل سیره را از وی دریافت کند<ref>تاریخ الإسلام و وَفیات المشاهیر و الأعلام، ج 5، ص 387.</ref>.

ابن‌هشام در زادگاه خود پرورش یافت و از آن‌جا که بیشتر [[رجال]] سند او در سیره از مردم [[کوفه]] و بصره‌اند<ref> مهدوی، اصغر، مقدمه بر خلاصه سیرت رسول الله، تلخیص شرف الدین محمد بن عبدالله، ص 33، تهران، 1368ش. ‏</ref>، وی می‌‏بایست بخش مهمی از زندگی و آموزش‌های خود را در این نواحی گذرانده باشد، چنان‌که بکائی را نیز در میان همین رجال می‌بینیم<ref> ر. ک: همان، ص 142 - 144.</ref>.

تاریخ ورود ابن‌هشام به [[جمهوری عربی مصر|مصر]] معلوم نیست، اما می‌‏دانیم که وی در این‌جا که آخرین منزل سفرهای علمی او بود مقیم شد و تا پایان عمر در مصر زیست<ref> همدانی قاضی ابرقوه، رفیع الدین اسحاق بن محمد، سیرت ‏رسول ‏الله، مقدمه، تحقیق، مهدوی، اصغر، ص 48، تهران، خوارزمی، چاپ سوم، 1377ش؛ الأعلام، ج ‏4، ص 166؛ ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج ‏10، ص 282، بیروت، دار الفکر، 1407ق.</ref>.

آنچه از دانش ابن‌هشام در سیره بازتاب یافته، عموماً به احاطه وی در نسب‌شناسی و شناخت گویندگان اشعار بازمی‌گردد. با این همه، به نظر مصححان سیره، وی اشعاری از ابن اسحاق نقل کرده که آشکارا مجعول و سست است و نتوانسته درباره آنها نظری قطعی ابراز کند، گرچه ابن‌هشام خود به تأکید گفته که از آوردن چنین اشعاری خودداری کرده است<ref>ر. ک: ابن هشام، عبد‌الملک، السیرة النبویة، ج 1، ص 4، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، بی‌تا.</ref>.

==آثار==

==کتاب‌شناسی سیره ابن‌هشام==

کتاب «السیرة النبویة»؛ یکی از منابع مهم قدیمی است که در سیره و مغازی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) از اعتبار و شهرت زیادی برخوردار است. این کتاب در واقع همان «سیره ابن اسحاق» است که ابن‌هشام آن‌را تهذیب و تلخیص کرده است<ref>ذهبی، شمس الدین، سیر اعلام النبلاء، ج 10، ص 429، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ سوم، 1405ق؛ الأعلام، ج ‏4، ص 166.</ref>. محمد بن اسحاق مطلّبی (58 – 150ق) اولین کسی است که سیره و مغازی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) را با نوع نگارش جدیدی جمع‌آوری و تدوین نموده است<ref>نام کتاب و انتشارات: ابن اسحاق مطلبی، محمد بن إسحاق بن یسار، سیرة ابن إسحاق (کتاب السیر والمغازی)، محقق، سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1398ق.</ref>. ابن اسحاق اخبار حوادث دوران [[مکه]] و [[مدینه]] و احوال پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و بخشی از ماجراهای مربوط به عصر جاهلی را که در کتاب‌ها و مجموعه‌های پراکنده گوناگون یافته بود در این اثر جمع‌آوری نموده و به [[خلیفه]] [[منصور عباسی]] تقدیم کرده است<ref>ابن خلکان برمکی إربلی، أبو العباس شمس الدین، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، ج 4، ص 277، بیروت، دار صادر، 1900م؛ سیرة ابن إسحاق (کتاب السیر والمغازی)، مقدمه محقق، ص 13.</ref>. ابن‌هشام از طریق زیاد بن عبدالله بکائی روایت کرده است<ref> سیر أعلام النبلاء، ج 9، ص 5؛ صفدی، خلیل بن أیبک، الوافی بالوفیات، ج 19، ص 142، بیروت، دار إحیاء التراث، 1420ق.</ref>.

#حذف کتاب «المبتدأ»؛

#حذف آنچه در آن یادی از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نشده و چیزی از [[قرآن]] درباره آن نازل نشده و ربطی به سیره حضرتشان ندارد؛

#حذف اشعاری که ابن اسحاق آورده و آشنایان و عالمان به شعر، استناد آنها را درست نمی‌دانند؛

#حذف مطالبی که نقل آنها شنیع است و خاطر برخی را می‌آزارد.

#حذف آنچه زیاد بن عبدالله بکائی برای ابن‌هشام روایت نکرده است؛

#البته مطالبی که وی در این کتاب افزوده است، با نام خودش مشخص شده و با مطالب ابن اسحاق قابل تمییز است.

گاه گفته می‌شود ابن‌هشام مواردی که در «سیره ابن اسحاق» منطبق با گرایش شیعی بوده را حذف کرده است، لیکن چنین نیست؛ زیرا هم مواردی یافت می‌شود که او از ابن اسحاق درباره [[علی بن ابی‌طالب|امام علی(علیه‌السلام)]] نقل کرده<ref> ر. ک: ابن هشام، عبد‌الملک، السیرة النبویة، ج ‏1، ص 245، 504 – 505، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، بی‌تا.</ref>، و هم مواردی را خود ابن‌هشام مستقلاً در مناقب حضر‌ت‌شان آورده است<ref>ر. ک: همان، ج ‏1، ص 87 و ج 2، ص 151 و 519 – 520.</ref>.

بر «سیره ابن‌هشام» شرح‌ها و تلخیص‌هایی نوشته شده است؛ مانند کتاب «الروض الأنف فی شرح السیرة النبویة» از «عبدالرحمن سهیلی» (متوفی: ‏581ق) که شرحی مفصل است.

==جستارهای وابسته==  

*[[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]]

*[[علی بن ابی‌طالب|امام علی(علیه‌السلام)]]

==پانویس==