۸۸٬۱۲۶
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'فاس' به 'فاس') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''اِبْن‌ِ قَطّان، ابوالحسن على بن محمد بن عبدالملک کتامى حِمَیری''' فاسى، [[فقیه]] و | '''اِبْن‌ِ قَطّان، ابوالحسن على بن محمد بن عبدالملک کتامى حِمَیری''' فاسى، [[فقیه]] و محدّث [[مالکى]]. شناخت این شخصیت از جهت اثری که وی بر وحدت مذاهب اسلامی می‌تواند داشته باشد، حائز اهمیت است. | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==علمیت== | ==علمیت== | ||
در منابع رجالى بر وسعت آگاهى ابن قطان در فنون حدیث چون | در منابع رجالى بر وسعت آگاهى ابن قطان در فنون حدیث چون رجال و علل تکیه شده و از او به عنوان نقادی چیره دست در این فن سخن رفته است <ref>نک: ابن ابار، ابن زبیر، همانجاها؛ ذهبى، 296-297</ref>. او نه تنها در مراکش، بلکه هنگامى که در [[عدوه]] نیز مستقر بود، به تعلیم دانش مى‌پرداخت. از جمله شاگردان وی قاضى ابوعبدالله ابن عیاض است که از او حدیث شنید <ref>ابن زبیر، 132</ref>، و ابن مسدی از وی اجازه روایت گرفت <ref>ذهبى، 296</ref>. | ||
ابن قطان در مراکش، مقر حکومت [[موحدون]]، به عنوان شیخ الشیوخ شناخته مى‌شد و چنانکه گفته شده است با نفوذ در دربار موحدون به جاه و ثروت دست یافت <ref>ابن ابار، 2/686 -687</ref>. مدتى نیز به قضا اشتغال داشت، ولى در گیر و دار پریشانیهای سیاسى دولت موحدون مورد هتک حرمت قرار گرفت <ref>ذهبى، همانجا</ref>. به دنبال وفات المستنصر در 12 ذیحجه 620 و جدال شدید میان سران و موحدون بر سر حکومت در نیمه اول 621ق به ناچار مراکش را به طور موقت ترک کرد، اما چندی بعد به آنجا بازگشت <ref>ابن قاضى مکناسى، 2/471</ref> و به قضای شهر | ابن قطان در مراکش، مقر حکومت [[موحدون]]، به عنوان شیخ الشیوخ شناخته مى‌شد و چنانکه گفته شده است با نفوذ در دربار موحدون به جاه و ثروت دست یافت <ref>ابن ابار، 2/686 -687</ref>. مدتى نیز به قضا اشتغال داشت، ولى در گیر و دار پریشانیهای سیاسى دولت موحدون مورد هتک حرمت قرار گرفت <ref>ذهبى، همانجا</ref>. به دنبال وفات المستنصر در 12 ذیحجه 620 و جدال شدید میان سران و موحدون بر سر حکومت در نیمه اول 621ق به ناچار مراکش را به طور موقت ترک کرد، اما چندی بعد به آنجا بازگشت <ref>ابن قاضى مکناسى، 2/471</ref> و به قضای شهر سجلماسه منصوب گردید و با اینکه هنوز وضع متزلزلى داشت تا هنگام مرگ در این سمت باقى بود <ref>ابن ابار، 2/687؛ [[ابن زبیر]]، ابن قاضى مکناسى، همانجاها</ref>. | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
تألیف مهم ابن قطان، الوهم و الایهام الواقعین فى کتاب الاحکام است که نقدی است بر کتاب الاحکام الکبری از ابن خراط. نسخه‌هایى از آن در دارالکتب [[مصر]] <ref>خدیویه، 1/450</ref> و کتابخانه | تألیف مهم ابن قطان، الوهم و الایهام الواقعین فى کتاب الاحکام است که نقدی است بر کتاب الاحکام الکبری از ابن خراط. نسخه‌هایى از آن در دارالکتب [[مصر]] <ref>خدیویه، 1/450</ref> و کتابخانه قرویین [[فاس]] <ref>مجلة معهد المخطوطات، 5(2)/ 165</ref> موجود است. برخى از صاحب نظران متقدم، ضمن ستایش تحقیقات مؤلف در این اثر، بخشى از نظرات او را مورد انتقاد قرار داده‌اند <ref>نک: ابن زبیر، همانجا؛ تجانى، 9؛ ذهبى، 297</ref>. | ||
کار ابن قطان در الوهم و الایهام پس از وی توسط محمد بن یحیى ابن مواق در کتاب المآخذ الحفال السامیة، و سپس توسط ابن رُشید سبتى دنبال گردید <ref>کتانى، 178</ref> و محمد بن عبدالملک مراکشى این دو اثر ابن قطان و | کار ابن قطان در الوهم و الایهام پس از وی توسط محمد بن یحیى ابن مواق در کتاب المآخذ الحفال السامیة، و سپس توسط ابن رُشید سبتى دنبال گردید <ref>کتانى، 178</ref> و محمد بن عبدالملک مراکشى این دو اثر ابن قطان و ابن مواق را در کتابى تلفیق نمود <ref>فروخ، 6/60</ref>. به گفته غبرینى (ص 43) کتاب الوهم و الایهام از همان سده 7ق/13م به مشرق نیز رسیده و مورد توجه مؤلفان واقع شده است. | ||
آثار دیگری که از او یاد کرده‌اند، اینهاست: | آثار دیگری که از او یاد کرده‌اند، اینهاست: | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
*النظر فى احکام النظر <ref>ابن قاضى مکناسى، همانجا</ref>، که توسط احمد بن قاسم قباب اختصار شده است <ref>وزیر سراج، 1(3)/656</ref>. | *النظر فى احکام النظر <ref>ابن قاضى مکناسى، همانجا</ref>، که توسط احمد بن قاسم قباب اختصار شده است <ref>وزیر سراج، 1(3)/656</ref>. | ||
درباره انتساب کتاب نظم الجمان که از مهم‌ترین منابع تاریخ مغرب در سده 6ق/12م محسوب مى‌شود، و در 1848م دوزی قسمتهایى از آن را همراه البیان المغرب | درباره انتساب کتاب نظم الجمان که از مهم‌ترین منابع تاریخ مغرب در سده 6ق/12م محسوب مى‌شود، و در 1848م دوزی قسمتهایى از آن را همراه البیان المغرب ابن عذاری منتشر کرده است، باید با دیده تأمل نگریست <ref>در مورد این چاپ، نک: واندیک، 373؛ سرکیس، 1/172، 216</ref>. این کتاب گرچه از منابع ابن عذاری در تألیف البیان المغرب بوده <ref>نک: ابن عذاری، 1/3، جم</ref>، ولى وی نام کامل «ابن قطان» مؤلف نظم الجمان را نیاورده است <ref>نیز نک: ابن خطیب، 154</ref>. | ||
در واقع منابع متأخر تصریحى ندارند که ابوالحسن على بن محمد بن قطان مؤلف نظم الجمان بوده است. محمود على مکى که در حدود 1965م نظم الجمان را مجدداً در دانشگاه محمد پنجم در مغرب منتشر کرد، با استناد به متن کتاب نشان داده که تألیف آن بین 646 - 665 صورت گرفته و کتاب نمى‌تواند از آن‌ِ ابن قطّان بوده باشد. اخیراً موسى لقبال (ص 129) ابوعلى حسین ابن قطان کتامى را به عنوان مؤلف کتاب یاد کرده است. | در واقع منابع متأخر تصریحى ندارند که ابوالحسن على بن محمد بن قطان مؤلف نظم الجمان بوده است. محمود على مکى که در حدود 1965م نظم الجمان را مجدداً در دانشگاه محمد پنجم در مغرب منتشر کرد، با استناد به متن کتاب نشان داده که تألیف آن بین 646 - 665 صورت گرفته و کتاب نمى‌تواند از آن‌ِ ابن قطّان بوده باشد. اخیراً موسى لقبال (ص 129) ابوعلى حسین ابن قطان کتامى را به عنوان مؤلف کتاب یاد کرده است. | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
#ابن ابار، محمد، التکملة، به کوشش فرانسیسکو کودرا، | #ابن ابار، محمد، التکملة، به کوشش فرانسیسکو کودرا، مادرید، 1882م | ||
#ابن خطیب، محمد، اعمال الاعلام، به کوشش لوی پرووانسال، رباط، 1934م | #ابن خطیب، محمد، اعمال الاعلام، به کوشش لوی پرووانسال، رباط، 1934م | ||
#ابن زبیر، احمد، صلة الصلة، به کوشش لوی پرووانسال، | #ابن زبیر، احمد، صلة الصلة، به کوشش لوی پرووانسال، رباط، 1937م | ||
#ابن سوده، عبدالسلام، دلیل مورخ المغرب الاقصى، | #ابن سوده، عبدالسلام، دلیل مورخ المغرب الاقصى، تطوان، 1369ق/1950م | ||
#ابن عذاری، احمد، البیان المغرب، به کوشش ج. س. کولن و لوی پرووانسال، لیدن، 1948م | #ابن عذاری، احمد، البیان المغرب، به کوشش ج. س. کولن و لوی پرووانسال، لیدن، 1948م | ||
#ابن قاضى مکناسى، احمد، جذوة الاقتباس، رباط، 1974م | #ابن قاضى مکناسى، احمد، جذوة الاقتباس، رباط، 1974م | ||
#تجانى، عبدالله، رحلة، تونس، 1377ق/ 1958م | #تجانى، عبدالله، رحلة، تونس، 1377ق/ 1958م | ||
#حجوی، محمد، الفکر السامى فى تاریخ الفقة الاسلامى، | #حجوی، محمد، الفکر السامى فى تاریخ الفقة الاسلامى، مدینه، 1397ق/ 1977م | ||
#خدیویه، فهرست | #خدیویه، فهرست | ||
#ذهبى، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، 1408ق/1988م | #ذهبى، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش بشار عواد معروف و دیگران، بیروت، 1408ق/1988م | ||
#سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة، | #سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة، قاهره، 1928م | ||
#غبرینى، احمد، عنوان الدرایة، به کوشش عادل نویهض، | #غبرینى، احمد، عنوان الدرایة، به کوشش عادل نویهض، بیروت، 1969م | ||
#فروخ، عمر، تاریخ الادب العربى، بیروت، 1983م | #فروخ، عمر، تاریخ الادب العربى، بیروت، 1983م | ||
#کتانى، محمد، الرسالة المستطرفة، | #کتانى، محمد، الرسالة المستطرفة، استانبول، 1986م | ||
#لقبال، موسى، دور کتامة فى تاریخ الخلافة الفاطمیة، | #لقبال، موسى، دور کتامة فى تاریخ الخلافة الفاطمیة، الجزایر، 1979م | ||
#مجلة معهد المخطوطات العربیة، قاهره، 1378ق/ 1959م | #مجلة معهد المخطوطات العربیة، قاهره، 1378ق/ 1959م | ||
#مقری، احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1388ق/1968م | #مقری، احمد، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1388ق/1968م | ||