فتح مکه: تفاوت میان نسخه‌ها

 

فتح [[مکه]] از جمله مهم‌ترین رویدادها در زمان [[پیامبر اسلام (ص)]] بود. این حادثه بنا به نقل منابع تاریخی و نیز تفاسیر، در رمضان سال هشتم هجرت به وقوع پیوست. فتح این شهر به دست سپاه اسلام موجب شد تا قبایل عرب از مقابله با [[اسلام]] دست بکشند و مسلمان شوند. فتح مکه در واقع فتح خود مکه نبود، بلکه به دلیل اهمیت فوق العاده این شهر، فتح تمام [[حجاز]] بود.

نقض [[صلح حدیبیه]] از طرف [[قریشیان]]، می‌تواند علت اصلی فتح مکه باشد. داستان صلح حدیبیه از این قرار بود که در سال ششم هجری قمری پس از سه جنگ [[بدر]]،احد و [[خندق]]، مسلمانان و مشرکان در جایی به نام [[حدیبیه]] قرار داد صلحی را امضا کردند که مطابق با آن تا ده سال میان دو طرف صلح برقرار شود.<ref> ابن‌اثیر ،  الکامل،  سال ۱۹۶۵میلادی، ج۲، ص۲۰۴</ref> اما این قرار داد دو سال بعد از طرف قریش نقض شد در حالی که قبیله بنی خزاعه با مسلمانان و قبیله بنی بکر با قریش هم پیمان بودند در نبردی که در سال هشتم هجری قمری بین این دو قبیله اتفاق افتاد، عده‌ای از مردان قریش در حمایت از بنی‌بکر؛ نفراتی از افراد  بنی‌خزاعه را به قتل رساندند و با این کار پیمان صلح حدیبیه را نقض کردند. [[ابوسفیان]] جهت معذرت خواهی به مدینه رفت اما عذرش پذیرفته نشد و در مدت کوتاهی پیامبر صلوات الله علیه با لشکری انبوه که در زمان صلح و گسترش اسلام آماده و تجهیز شده بود برای فتح مکه به سوی این شهر روانه شد.<ref>ابن‌اثیر،الکامل، سال ۱۹۶۵میلادی، ج ۲، ص۲۳۹-۲۴۴</ref>  

[[رسول خدا (ص)]] برای تجهیز سپاه جهت فتح مکه، نمایندگانش را به سوی قبایل مسلمان و بادیه نشین گسیل کرد که به آن ها اطلاع دهند هر کسی به خدا و روز قیامت اعتقادی دارد، ماه [[رمضان]] در [[مدینه]] حاضر باشد و به این صورت سپاهیان خود را بسیج نمود. تعداد نفرات لشکر اسلام را ده هزار نفر شمارش کردند که افراد آن متشکل از قبایل مختلف بود.<ref>احمد‌بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبى، بیروت، سال 1379 هجری قمری، ج ۲، ص ۵۸</ref>  

پیامبر صلوات الله علیه همراه با سپاه ده هزار نفری که ترکیبی از [[مهاجران]] و [[انصار]] و نیز قبیله ها و طایفه های اطراف مدینه بود روز دهم رمضان سال هشتم هجری قمری به سمت مکه حرکت کرد. <ref> ابن خلدون ابوزید عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون،  ج۲، ص۴۵۸</ref> سپاه اسلام در ادامه به منطقه  مرّ الظهران  ( چهار فرسخی) مکه رسید در حالى که هنوز کسی نمى‌دانست هدف اصلی سپاه اسلام چیست و مقصد نهایی‌اش کجاست. البته حدس زده می‌شد که سپاه اسلام به طرف یکی از سه قبیله [[ثقیف]]، [[هوازن]] و [[قریش]] برود، زیرا در حقیقت این سه قبیله تنها قبایل مشرک و قابل توجه در منطقه [[حجاز]] بودند که در وضع آن روز قریش از آن دو ضعیف تر بودند، چون در [[جنگ بدر]] به سختی شکست خورده وساقط شده بودند و پیروزی در [[جنگ احد]] نتوانست صدمات سخت شکست بدر را جبران کند به همین دلیل، سران آنان و مشرکانى که سال‌ها با پیامبر صلوات الله علیه دشمنى کرده بودند، توان و انگیزه‌اى براى جنگ جدید نداشتند.

ابهام در مقصد و نیز هدف موجب شد تا دو قبیله هوازن و ثقیف خود را برای مقابله احتمالی با سپاه اسلام آماده کنند.این را می‌شد از تماسی که با هم داشتند فهمید. نکته‌ای که پس از دستگیری و بازجویی جاسوسی که برای هوازن جاسوسی می‌کرد فهمیده شد این بود که حضرت از او پرسید از قبیله هوازن چه خبر؟ پاسخ داد من آن ها را در مکانی به نام بقعاء در حالى ترک کردم که نیرو جمع کرده و افرادی را براى جلب همکارى اعراب میان آن ها از جمله ثقیف فرستاده، موافقت شان را جلب کرده بودند.<ref> مغازی واقدی، ترجمه محمود مهدوى دامغانى‏، ص ۶۱۵</ref>

لشکر اسلام بدون داشتن هیچ گونه علامتی تا منطقه  قُدَید در ۱۲۰ کیلومترى مکه پیش رفتند  آن چنان که کسی متوجه نمی شد که این جمعیت در واقع سپاهی است برای فتح مکه، امااز آنجا به بعد پرچم ها برافراشته شد و پرچم مهاجرین در دستان على بن ابى طالب علیه السلام قرار گرفت.<ref>هیثمی نور الدین، مجمع الزوائد، ج ۶، ص ۱۷۱</ref> تا زمانی که پیامبر و لشکریانش به  مرّالظهران( چهار فرسخی مدینه) رسیدند قبیله قریش از هدف اصلی آن ها که فتح مکه بود، اطلاع نداشتند.<ref> صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدى والرشاد، ج ۴، ص ۳۲۴</ref> بعد از استقرار سپاه اسلام پیامبر (ص) دستور داد تا در آن مکان و در نقاط اطراف به شکل وسیعی آتش روشن کنند که در مجموع تعداد ده هزار شعله آتش افروخته شد. <ref> واقدی محمدبن عمر، المغازی، ترجمه محمود مهدوى دامغانى‏، ص ۶۲۲</ref> ابوسفیان همراه با حکیم بن حِزام  و  بُدَیل بن ورقاء  که براى اطلاع از اوضاع به آن منطقه رفته بودند، از دور با دیدن آتش وحشت کرده گمان کردند که قبیله هوازن قصد یورش به آنان را دارد، اما زمانى که ابوسفیان نزدیک‌ تر شد، سپاه اسلام را دید و بعد از آن تصمیم گرفت که عباس عموی پیامبر (ص) را که در آن زمان ساکن مکه بود، همراه خود نزد  رسول خدا(ص) ببرد تا مسلمان شوند.  

برخی از مورخان و سیره‌نگاران، تاریخ فتح مکه را در روز سیزدهم رمضان ذکر کرده‌اند،<ref>ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۳۲۶</ref> ولی اکثر علمای شیعه و اهل سنت، ۲۰ رمضان را روز فتح مکه می‌دانند.<ref>طبری،  تاریخ الطبری ، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۴۳</ref> شعار مسلمانان در روز فتح مکه این بود: «نحن عباد اللَّه حقا حقا»؛ ما حقیقتاً بندگان شایسته خداوندیم.<ref> کلینی محمد بن یعقوب،  الکافی، سال  ۱۴۰۷هجری قمری، ج۵، ص۴۷</ref>

روز فتح مکه پیامبر(ص) با هزار نفر از لشکریانش که زره پوشیده بودند، وارد این شهر شد. در این زمان سعد بن عباده در حالی که پرچم رسول الله را به همراه داشت، هنگام عبور از برابر ابوسفیان  فریاد کشید ای ابوسفیان امروز روزی است که خون ها باید ریخته شود. امروز خدا قریش را خوار و ذلیل خواهد کرد. ابوسفیان به پیامبر (ص) رو کرد و گفت این دستور شما است که خون قبیله ات را بریزند؟ تو را به خدا قسم می دهم درباره قبیله ات که مهربان ترینی.  پیامبر (ص) در پاسخ ابوسفیان فرمود امروز روز رحمت و مهربانی است. امروز روزی است که خداوند خواسته است که قریش عزیز و با ایمان باشند.<ref>واقدی محمدبن عمر، المغازی، سال ۱۴۰۹ هجری قمری، ج‌۲، ص‌۸۲۲</ref> پس از این واقعه حضرت به [[امام علی علیه السلام]] دستور داد که پرچم را از سعد بن عباده گرفته  خود مسئولیتش را بپذیرد. <ref> شیخ مفید،  الإرشاد، تهران، نشر اسلامیه، ج۱، ص۵۳</ref>

یکی از مهم‌ترین وقایع فتح مکه اعلام عفو عمومی از طرف پیامبر(ص) بود زمانی که شهر کاملا تصرف شد، حضرت کنار درب کعبه ایستاد و آن فرمان را صادر کرد. او ضمن خطابه‌ای رو به سران قریش کرد و فرمود اکنون در چه حالی هستید؟ پاسخ دادند که تو برادر و برادر زاده ما هستی که اکنون به قدرت رسیده ای پیامبر(ص) فرمود اما من حرفی را می زنم که برادرم یوسف به برادرانش گفت که امروز روز ملامت و سرزنش شما نیست از خدا می طلبم که شما را بیامرزد که ارحم الراحمین است.<ref>واقدی محمد بن عمر، المغازی، سال ۱۴۰۹ هجری قمری، ج۱، ص‌۷۰۱</ref>

چون مکه با استفاده از نیروی نظامی تصرف شد، به همین دلیل اهالی این شهر که سابقه دیرینه ای در دشمنی و جنگ با پیامبر(ص) را داشتند،  به اسارت گرفته شدند و تصمیم‌گیری درباره آنان بر عهده  رسول خدا (ص) بود. بنا بر این، حضرت بعد از عفو عمومی آن ها را به حال خود واگذاشت و فرمود: اذهبوا فأنتم الطلقاء <ref> کلینی محمد بن یعقوب ، کافی، تهران، نشر دارالکتب الإسلامیة،سال 1365 هجری شمسی، ج ۳، ص ۵۱۲ و ۵۱۳، ح ۲.</ref>  یعنی بروید. شما آزاد هستید. از این جهت کلمه «طلقاء» که به معنای اسیر آزاد شده است،<ref>ابن منظور، لسان العرب، سال ۱۴۱۴ هجری قمری، ج۱۰، ص۲۲۷.</ref>  درباره مخالفان و دشمنان پیامبر ساکن در مکه به که در فتح این شهر اسیر شدند، اصطلاح شد.از جمله دشمنان شاخص حضرت که در گروه طلقا قرار گرفتند، ابوسفیان و فرزندش [[معاویه]] بودند.

==شکستن بت ها==

از جمله دیگر اقدامات پیامبر (ص) بعد از فتح مکه، شکستن بت‌ها بود. حضرت به امام علی پیشنهاد کرد تا روی شانه هایش بایستد و بت‌ها را یکی پس از دیگر بشکند و به زمین بیندازد. <ref> ابن طاوس، الطرائف،  ج۱، ص۸۰</ref> پس از شکستن بت‌ها آیه: «قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً؛ یعنی: بگو حق آمد و باطل نابود شد آری باطل همواره نابود شدنی است» سوره اسراء، آیه۸۱ نازل شد.<ref>ابن طاووس، الطرائف،ج۱، ص۸۰</ref> بسیاری از اهل سنت واقعه ایستادن امام علی(ع)بر شانه‌های رسول خدا (ص) را در کتاب‌ های خود روایت کرده‌اند از جمله: [[احمد بن حنبل]]، ابو یعلی موصلی، ابوبکر خطیب بغدادی در تاریخ بغداد، محمد بن صباغ زعفرانی در «الفضائل»، حافظ ابوبکر بیهقی، قاضی ابو عمر و عثمان بن احمد در کتاب‌های خودشان، ثعلبی در تفسیرش، ابن مردویه در «المناقب»، ابن منده در کتاب «المعرفة»، طبری در «الخصائص»، خطیب خوارزمی در «الاربعین» و ابو احمد جرجانی در «التاریخ» روایت کرده‌اند.<ref>ابن طاووس، الطرائف، ج۱، ص۸۱</ref> همچنین « ابو عبداللَّه جعل » و « ابوالقاسم حسّکانی » و « ابوالحسن شاذان » تالیفاتی را در اثبات این قضیه انجام داده‌اند.<ref>ابن طاووس، الطرائف، ج۱، ص۸۱</ref>