۸۷٬۷۷۶
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'آنها' به 'آنها'
جز (جایگزینی متن - 'در این باره' به 'در‌این‌باره') |
جز (جایگزینی متن - 'آنها' به 'آنها') |
||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
در قرآن نیز واژگان متعدد ناظر به موضوع حکومت، به کار رفته، مانند [[امامت]]، خلافت، مُلک، [[ولایت]]، اولوالامر، حُکْم و بیعت. <ref>محمدفؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، ذیل همین واژه‌ها، قاهره ۱۳۶۴، چاپ افست تهران (۱۳۹۷ ).</ref> | در قرآن نیز واژگان متعدد ناظر به موضوع حکومت، به کار رفته، مانند [[امامت]]، خلافت، مُلک، [[ولایت]]، اولوالامر، حُکْم و بیعت. <ref>محمدفؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، ذیل همین واژه‌ها، قاهره ۱۳۶۴، چاپ افست تهران (۱۳۹۷ ).</ref> | ||
در قرآن، خداوند مالک و فرمانروای آسمان‌ها و زمین<ref>بقره/سوره۲، آیه۱۰۷. </ref><ref>آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۸۹. </ref>تنها حاکم واقعی و سرپرست مؤمنان خوانده شده <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۵۷. </ref><ref>انعام/سوره۶، آیه۵۷. </ref> | در قرآن، خداوند مالک و فرمانروای آسمان‌ها و زمین<ref>بقره/سوره۲، آیه۱۰۷. </ref><ref>آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۸۹. </ref>تنها حاکم واقعی و سرپرست مؤمنان خوانده شده <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۵۷. </ref><ref>انعام/سوره۶، آیه۵۷. </ref> | ||
و اوست که مُلک و فرمانروایی را به اراده خود به افراد معین می‌دهد یا از | و اوست که مُلک و فرمانروایی را به اراده خود به افراد معین می‌دهد یا از آنها بازمی‌ستاند.<ref>بقره/سوره۲، آیه۲۴۷. </ref><ref>آل‌عمران/سوره۳، آیه۲۶. </ref> | ||
خدا به مؤمنان صالح وعده حاکمیت بر زمین را داده است. <ref>نور/سوره۲۴، آیه۵۵. </ref> | خدا به مؤمنان صالح وعده حاکمیت بر زمین را داده است. <ref>نور/سوره۲۴، آیه۵۵. </ref> | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۱۲: | ||
به این نکته نیز باید توجه داشت که عقل به‌طور مطلق محدودیت را ضد ارزش نمی‌داند بلکه هر فردی در زندگی روزمره خود برای دستیابی به اهداف خویش باید محدودیت‌های را بر خود هموار ساخته از چیزهایی که مانع رسیدن وی به هدف است حذر نماید، نیز از دست یابی به چیزهایی که لازمه رسیدن به هدف است ولو بر خلاف او باشد کوتاهی نورزد. | به این نکته نیز باید توجه داشت که عقل به‌طور مطلق محدودیت را ضد ارزش نمی‌داند بلکه هر فردی در زندگی روزمره خود برای دستیابی به اهداف خویش باید محدودیت‌های را بر خود هموار ساخته از چیزهایی که مانع رسیدن وی به هدف است حذر نماید، نیز از دست یابی به چیزهایی که لازمه رسیدن به هدف است ولو بر خلاف او باشد کوتاهی نورزد. | ||
۳. طبیعت زندگی اجتماعی، نیازمندی‌هایی را بدنبال دارد که بر آورده شدن | ۳. طبیعت زندگی اجتماعی، نیازمندی‌هایی را بدنبال دارد که بر آورده شدن آنها از یک فرد ممکن نیست و نیاز به برنامه و همکاری عمومی‌دارد و جز با مساعدت و مشارکت همه افراد جامعه ممکن نیست. | ||
مانند مسائل بهداشتی، برنامه‌ریزی برای مسائل اجتماعی و غیره، بنابراین اجرا و بر آورده شدن این نیازمندی‌ها به برنامه‌ریزی و مدیریت سالم و نیز مشارکت تمام افراد محتاج است. | مانند مسائل بهداشتی، برنامه‌ریزی برای مسائل اجتماعی و غیره، بنابراین اجرا و بر آورده شدن این نیازمندی‌ها به برنامه‌ریزی و مدیریت سالم و نیز مشارکت تمام افراد محتاج است. | ||
| خط ۱۳۱: | خط ۱۳۱: | ||
=دیدگاه اسلام= | =دیدگاه اسلام= | ||
مساله لزوم حکومت و دولت در اسلام، از بدیهیات است و می‌توان به راحتی آن را از آیات قرآن کریم و روایات وارده از پیامبر اکرم و اهلبیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) بدست آورد، که استقصاء کامل | مساله لزوم حکومت و دولت در اسلام، از بدیهیات است و می‌توان به راحتی آن را از آیات قرآن کریم و روایات وارده از پیامبر اکرم و اهلبیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) بدست آورد، که استقصاء کامل آنها نیاز به مجالی بیش‌تر دارد و ما تنها به چند نمونه زیر اشاره می‌کنیم: | ||
۱. «اطیعوا الله و اطیعو الرسول و اولی الامر منکم» <ref>نساء/سوره۴، آیه۵۹. </ref> | ۱. «اطیعوا الله و اطیعو الرسول و اولی الامر منکم» <ref>نساء/سوره۴، آیه۵۹. </ref> | ||
| خط ۱۴۷: | خط ۱۴۷: | ||
۴. روایتی از امیرالمومنین (علیه‌السلام)که اگر امر دائر بشود بین هرج و مرج یا پذیرش حکومت فردی مستبد و ظالم، پذیرش حکومت ظالم بر هرج و مرج برتری و ترجیح دارد، «وال ظلوم غشوم، خیر من فتنه تدوم »<ref>غرر و درر، ج۱، ص۲۳۶،حدیث ۱۰۱۰۹.</ref> | ۴. روایتی از امیرالمومنین (علیه‌السلام)که اگر امر دائر بشود بین هرج و مرج یا پذیرش حکومت فردی مستبد و ظالم، پذیرش حکومت ظالم بر هرج و مرج برتری و ترجیح دارد، «وال ظلوم غشوم، خیر من فتنه تدوم »<ref>غرر و درر، ج۱، ص۲۳۶،حدیث ۱۰۱۰۹.</ref> | ||
۵. تمام احکامی که در اسلام اجراء | ۵. تمام احکامی که در اسلام اجراء آنها مستلزم وجود حکومت است از قبیل احکام قضایی، جزائی و غیره اشعار دارند به این‌که وجود حکومت از نظر اسلام ضروری است. | ||
شیعیان بدین استناد فقط حضرت علی را پس از پیامبر اسلام سزاوار سرپرستیِ مسلمانان و حاکمیت بر جامعه اسلامی می‌دانند. | شیعیان بدین استناد فقط حضرت علی را پس از پیامبر اسلام سزاوار سرپرستیِ مسلمانان و حاکمیت بر جامعه اسلامی می‌دانند. | ||
| خط ۱۷۶: | خط ۱۷۶: | ||
=راه‌های انعقاد امامت از دیدگاه اهل سنت= | =راه‌های انعقاد امامت از دیدگاه اهل سنت= | ||
باتوجه به شیوه‌های متفاوتی که در انتخاب خلفای نخستین به‌کار برده شد، متکلمان اهل سنّت برای انعقاد امامتِ یک شخص راه‌های گوناگونی ذکر کرده‌اند و در‌این‌باره اختلاف‌نظر بسیار دارند: برخی امامت را با استیلا یافتن ( تغلّب ) فرد بر جامعه اسلامی (حتی اگر فاسق باشد) انعقاد یافته می‌دانند، ولی بیش‌تر اهل سنّت به اجماع یا توافق گروهی که اصطلاحاً « اهل حلّ و عقد » نامیده شده، قائل‌اند و درباره تعداد افرادی که با بیعت کردن | باتوجه به شیوه‌های متفاوتی که در انتخاب خلفای نخستین به‌کار برده شد، متکلمان اهل سنّت برای انعقاد امامتِ یک شخص راه‌های گوناگونی ذکر کرده‌اند و در‌این‌باره اختلاف‌نظر بسیار دارند: برخی امامت را با استیلا یافتن ( تغلّب ) فرد بر جامعه اسلامی (حتی اگر فاسق باشد) انعقاد یافته می‌دانند، ولی بیش‌تر اهل سنّت به اجماع یا توافق گروهی که اصطلاحاً « اهل حلّ و عقد » نامیده شده، قائل‌اند و درباره تعداد افرادی که با بیعت کردن آنها امامت یک نفر منعقد می‌شود، دیدگاه‌های متفاوتی ابراز کرده‌اند. <ref>محمد بن عمر فخررازی، اصول‌الدین و هوالکتاب المسمّی معالم اصول‌الدین، ج۱، ص۷۱ـ۷۲، چاپ طه عبدالرؤوف سعد، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.</ref><ref>جعفر سبحانی، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة والعقل، ج۴، ص۲۰۲۳، به قلم حسن محمد مکی عاملی، ج۴، قم ۱۴۱۲. </ref> | ||
=انعقاد امامت از دیدگاه شیعیان غیرامامی= | =انعقاد امامت از دیدگاه شیعیان غیرامامی= | ||
| خط ۲۳۱: | خط ۲۳۱: | ||
=حقوق مردم بر حکومت در جامعه اسلامی= | =حقوق مردم بر حکومت در جامعه اسلامی= | ||
آیات و احادیث به حقوق مردم بر حکومت در جامعه اسلامی پرداخته‌اند که مهم‌ترین | آیات و احادیث به حقوق مردم بر حکومت در جامعه اسلامی پرداخته‌اند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: اجرای عدالت، اجرای مقررات الهی در عرصه‌های گوناگون، آموزش و تربیت کردن مردم، توزیع عادلانه اموال عمومی، ایجاد امنیت به ویژه برای ستمدیدگان، دفاع از مرزهای کشور در برابر دشمنان، با رفق و مدارا رفتار کردن با مردم، حفظ نظم و انضباط اجتماعی، جلوگیری از تجاوز به حقوق مردم و مشاوره با آنان در تصمیم‌گیری‌ها<ref>آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۵۹. </ref> <ref>حج/سوره۲۲، آیه۴۰-۴۱. </ref><ref>شوری/سوره۴۲، آیه۱۵. </ref> <ref>علی بن ابی‌طالب (ع)، امام اول، نهج‌البلاغة، خطبه ۲۹، چاپ صبحی صالح، قاهره ۱۴۱۱/۱۹۹۱.</ref> <ref>علی بن ابی‌طالب (ع)، امام اول، نهج‌البلاغة، خطبه ۳۴، چاپ صبحی صالح، قاهره ۱۴۱۱/۱۹۹۱.</ref> <ref>علی بن ابی‌طالب (ع)، امام اول، نهج‌البلاغة، خطبه ۴۰، چاپ صبحی صالح، قاهره ۱۴۱۱/۱۹۹۱.</ref> <ref>علی بن ابی‌طالب (ع)، امام اول، نهج‌البلاغة، خطبه ۱۳۱، چاپ صبحی صالح، قاهره ۱۴۱۱/۱۹۹۱.</ref> <ref>علی بن ابی‌طالب (ع)، امام اول، نهج‌البلاغة، نامه ۴۵، چاپ صبحی صالح، قاهره ۱۴۱۱/۱۹۹۱.</ref> <ref>ابن شعبه، تحف العقول عن آل‌الرسول صلی‌اللّه علیهم، ج۱، ص۲۵۲۶، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۲۵. </ref><ref>ابن فراء، الاحکام السلطانیة، ج۱، ص۱۵، چاپ محمد حامد فقی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.</ref>امام سجاد علیه‌السلام سلوک عادلانه با مردم، شفقت با آنان، بخشش نادانان، یاری ستمدیدگان و شتاب نداشتن در اجرای کیفر را از حقوق مردم بر والی شمرده است. <ref>ابن بابویه، کتاب‌الخصال، ج۲، ص۵۶۷، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ش.</ref> | ||
=دیدگاه دانشمندان و فرق اسلامی= | =دیدگاه دانشمندان و فرق اسلامی= | ||
در بین اندیشمندان و فرق اسلامی نیز در اصل مساله ضرورت حکومت اختلافی نیست تمام مذاهب مختلف اسلامی و نیز کلیه اندیشمندان اسلامی، وجود حکومت را امری ضروری می‌دانند البته در این میان خوارج را باید استثنا نمود این گروه (که اکنون تقریبا از بین رفته‌اند و وجود خارجی ندارند) منکر ضرورت حکومت بشری هستند و با بیان شعار» لا حکم الا لله «، در شعار و لفظ منکر مشروعیت اصل حکومت بشری بوده‌اند. ( خوارج صاحب یک ایدئولوژی مشخص و تنظیم یافته ای نبودند ولی شعار عمومی | در بین اندیشمندان و فرق اسلامی نیز در اصل مساله ضرورت حکومت اختلافی نیست تمام مذاهب مختلف اسلامی و نیز کلیه اندیشمندان اسلامی، وجود حکومت را امری ضروری می‌دانند البته در این میان خوارج را باید استثنا نمود این گروه (که اکنون تقریبا از بین رفته‌اند و وجود خارجی ندارند) منکر ضرورت حکومت بشری هستند و با بیان شعار» لا حکم الا لله «، در شعار و لفظ منکر مشروعیت اصل حکومت بشری بوده‌اند. ( خوارج صاحب یک ایدئولوژی مشخص و تنظیم یافته ای نبودند ولی شعار عمومی آنها این است که هیچ‌کس حق حکومت ندارد مگر خداوند. | ||
امیر المومنین علی در این زمینه فرمود:» کلمه حق یراد بها الباطل، بعم انه لا حکم الا لله و لکم هولاء یقولون: لاامره الا لله و انه لابد للناس من امیر بر او فاجر «یعنی: این شعار سخن حقی است ولی از آن منظور باطلی دارند البته حکم (به معنای قانون یا حکومت بالاصاله و با لاستقلال) ویژه خداست اما اینان ( حکم را به معنای فرمانروایی تفسیر کرده) می‌گویند: غیر از خدا فرمانروایی نیست، در صورتیکه مردم به فرمانروایی از بشر محتاج هستند حتی اگر این فرمانروا بد کار باشد (نهج البلاغه) | امیر المومنین علی در این زمینه فرمود:» کلمه حق یراد بها الباطل، بعم انه لا حکم الا لله و لکم هولاء یقولون: لاامره الا لله و انه لابد للناس من امیر بر او فاجر «یعنی: این شعار سخن حقی است ولی از آن منظور باطلی دارند البته حکم (به معنای قانون یا حکومت بالاصاله و با لاستقلال) ویژه خداست اما اینان ( حکم را به معنای فرمانروایی تفسیر کرده) می‌گویند: غیر از خدا فرمانروایی نیست، در صورتیکه مردم به فرمانروایی از بشر محتاج هستند حتی اگر این فرمانروا بد کار باشد (نهج البلاغه) | ||
| خط ۲۵۹: | خط ۲۵۹: | ||
لهذا معیار همان فرض چهارم است. | لهذا معیار همان فرض چهارم است. | ||
بنابراین می‌توان گفت: مشروعیت حکومت عقلا مرهون تامین منافع و مصالح اکثربت جامعه است در پرتو محدودیتی که اعمال می‌نماید طبعا حکومتی که هدفش صرفا تامین منافع قشر خاصی است، و انتخاب مصالح و منافع اکثریت جامعه را نادیده گرفته و فدای اقلیت خاصی می‌نماید ولو با رای مردم انتخاب شده باشد دارای مشروعیت نیست حکومتی از مشروعیت برخوردار است که منافع و مصالح توده مردم را تشخیص داده و در راستای علمی‌کردن تامین | بنابراین می‌توان گفت: مشروعیت حکومت عقلا مرهون تامین منافع و مصالح اکثربت جامعه است در پرتو محدودیتی که اعمال می‌نماید طبعا حکومتی که هدفش صرفا تامین منافع قشر خاصی است، و انتخاب مصالح و منافع اکثریت جامعه را نادیده گرفته و فدای اقلیت خاصی می‌نماید ولو با رای مردم انتخاب شده باشد دارای مشروعیت نیست حکومتی از مشروعیت برخوردار است که منافع و مصالح توده مردم را تشخیص داده و در راستای علمی‌کردن تامین آنها گام بردارد. | ||
بخشی از حکومت را که متصدی تشخیص و بیان منافع و مصالح عمه مردم است قوه مقننه نامند و اجرا کنندگان آن مصوبات را قوه مجریه و قوه قضاییه گویند. | بخشی از حکومت را که متصدی تشخیص و بیان منافع و مصالح عمه مردم است قوه مقننه نامند و اجرا کنندگان آن مصوبات را قوه مجریه و قوه قضاییه گویند. | ||
| خط ۳۱۴: | خط ۳۱۴: | ||
الف: آیات و روایاتی که تمامیت ایمان و اسلام یک انسان را منوط به قبول ولایت و حکومت پیامبر(ص)و ولی امر می‌نماید: | الف: آیات و روایاتی که تمامیت ایمان و اسلام یک انسان را منوط به قبول ولایت و حکومت پیامبر(ص)و ولی امر می‌نماید: | ||
۱.» فلا و ربک لا بومنون حتی یحکموک فیما شجر بینهام ثم لایجدوا فی انفسهم حرجا مما قضیت و یسلموا تسلیما «<ref>نساء/سوره۴، آیه۶۵. </ref> به پروردگارت سوگند که | ۱.» فلا و ربک لا بومنون حتی یحکموک فیما شجر بینهام ثم لایجدوا فی انفسهم حرجا مما قضیت و یسلموا تسلیما «<ref>نساء/سوره۴، آیه۶۵. </ref> به پروردگارت سوگند که آنها مومن نخواهند بود مگر این‌که تو را در اختلافت خود به داوری طلبند، سپس در دل خود از داوری تو احساس ناراحتی نکنند و کاملا تسلیم باشند. | ||
گرچه مورد نزول ایه و هم ظهور اولیه آن در مساله قضاوت است ولی می‌توان گفت» فیما شجر بینهم «اطلاق دارد زیرا بدین معناست که» در آنچه که بین مسلمین مشاجره صورت گرفته «و این سخن هم شامل مسائل فردی و خصوصی می‌شود و هم مشاجره در مسائل اجتماعی . | گرچه مورد نزول ایه و هم ظهور اولیه آن در مساله قضاوت است ولی می‌توان گفت» فیما شجر بینهم «اطلاق دارد زیرا بدین معناست که» در آنچه که بین مسلمین مشاجره صورت گرفته «و این سخن هم شامل مسائل فردی و خصوصی می‌شود و هم مشاجره در مسائل اجتماعی . | ||
| خط ۳۴۱: | خط ۳۴۱: | ||
دین و سلطان دو برادر همگام و همیار هستند که هر یک به دیگری نیازمند است، دین اساس و پایه ندارد منهدم می‌گردد و چیزی که نگهبان ندارد ضایع می‌شود. | دین و سلطان دو برادر همگام و همیار هستند که هر یک به دیگری نیازمند است، دین اساس و پایه ندارد منهدم می‌گردد و چیزی که نگهبان ندارد ضایع می‌شود. | ||
۲. امام رضا (علیه‌السلام)فلسفه جعل اولی الامر و وجوب اطاعت | ۲. امام رضا (علیه‌السلام)فلسفه جعل اولی الامر و وجوب اطاعت آنها را حفظ دین و جلوگیری از اندراس مذهب و تغییر احکام الهی می‌داند: «انه لو لم یجعل لهم اماما قیما امینا حافظا مستودعا لدرست المله و ذهب الدین و غیرت السنه و الاحکام...» <ref>ابن بابویه، عیون اخبار الرضا، ج ۱، حدیث ۱، ص ۱۰۸. </ref> | ||
عدم جعل امام برای مسلمین اندراس دین و از بین رفتن آن و تغییر احکام الهی را بدنبال خواهد داشت. | عدم جعل امام برای مسلمین اندراس دین و از بین رفتن آن و تغییر احکام الهی را بدنبال خواهد داشت. | ||