پیشینه جمعیتی شیعیان در مصر (مقاله)
| عنوان مقاله | پیشینه جمعیتی شیعبان در مصر |
|---|---|
| زبان مقاله | فارسی |
| اطلاعات نشر | ایران - پژوهشگاه مطالعات تقریبی |
| ویکی نویس | رحیم ابوالحسینی |
پیشینه جمعیتی شیعبان در مصر عنوان مقاله ای است به زبان فارسی که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی، در موضوع جریان شناسی جهان اسلام به نگارش در آمده است. [۱]
چکیده
پیشینه سکونت شیعیان در مصر به دوران صدر اسلام بازمی‌گردد. آن زمان که تعداد قابل توجهی از صحابه پیامبر(ص) در فتح مصر حضور داشتند و سپس ساکن آنجا شدند مانند ابوذر غفاری، ابوایوب انصاری، مقداد بن اسود و عمار یاسر، آغاز نخستین حضور فرهنگ شیعه در مصر بوده است.[۲] با این حال، اولین نقش‌آفرینی شیعیان و قیام آنها علیه خلافت عباسی در مصر، قیام علی بن محمد، فرزند نفس زکیه بوده است. [۳] امام علی(ع) در دوره خلافت خود، ابتدا قیس بن سعد بن عباده را به مصر فرستاد و بیشتر مردم مصر، جز گروهی از طرفداران عثمان، با علی(ع) بیعت کردند. [۴] چندی بعد، امام علی(ع) محمد بن ابی بکر را به جای قیس بن سعد، به حکومت مصر منصوب کرد. [۵] اما در زمان وی، لشکر معاویه به رهبری عمرو‌عاص به مصر حمله کرد، محمد بن ابی بکر را کشت و آن سرزمین را تصرف نمود. [۶]
شیعیان در دوره امویان و عباسیان
گرایشهای شیعی در دوره سلطه امویان بر مصر، به طور کامل از بین نرفت. [۷] وجود گرایشهای شیعی و علوی در مصر، و دوری آن از مرکز خلافت، باعث شد برخی از قیام‌کنندگان علوی، به مصر بروند. برخی قیام‌های علویان در مصر، عبارتند از: قیام علی بن محمد، برادر نفس زکیه، در سال ۱۴۵ق که با شکست مواجه شد. [۸] قیام احمد بن ابراهیم بن عبدالله بن طباطبا در ۲۵۴ق در صعید [۹] قیام احمد بن محمد بن عبدالله بن طباطبا در سال ۲۵۵ قمری در نزدیکی اسکندریه [۱۰] و همچنین قیام ابراهیم بن محمد، از نوادگان امام علی(ع)، معروف به ابن صوفی، در سال ۲۵۶ق در زمان حکومت طولونیان بر مصر، در منطقه صعید. [۱۱] چنانکه مقریزی (۷۶۶-۸۴۵ق)، مورخ مشهور مصری در کتاب خود، المواعظ و الاعتبار شرح داده، پس از آنکه در عاشورای ۳۵۰ق، شیعیان در مزار کلثوم، از نوادگان امام صادق(ع) جمع شدند و به عزاداری پرداختند، مأموران اموی به آنها حمله کرده و بسیاری را کشتند و پس از آن فشار بر شیعیان افزایش یافت؛ تا آنجا که برای آزمودن مردم از آنها می‌پرسیدند «دایی‌ات کیست؟» و اگر پاسخی غیر از «معاویه» می‌شنیدند، آنها را مجازات می‌کردند؛ چرا که معتقد بودند معاویه، «خال المؤمنین»، یعنی دایی مؤمنان است. [۱۲] به گفته مقریزی، در این دوران، منادیانی در روز جمعه بر در جامع عتیق فریاد می‌زدند که معاویه دایی مؤمنان است و مناقب او را برمی‌شمردند. [۱۳]
شیعیان در دوره خلافت فاطمیان
نخستین حضور تأثیرگذار شیعیان در مصر، در دوره فاطمیان اتفاق افتاد. فاطمیان، شیعیانی اسماعیلی مذهب بودند که در سال ۳۵۸هجری توانستند بر مصر غلبه یابند و بیش از دو قرن بر آن حاکم شوند. [۱۴] ساختن شهر فعلی قاهره، از اولین اقدامات فاطمیان در مصر بوده است. [۱۵] فاطمیان همچنین نام عباسیان را از منابر و سکه‌های مصر حذف کرده و عبارت «حی علی خیر العمل» را به اذان‌ها افزودند. [۱۶] فاطمیان همچنین اقدام به برگزاری سوگواری عاشورا کردند. [۱۷] بنابر گزارش‌های تاریخی، الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، در سال ۴۰۴هجری دستور داد تمام دکان‌های قاهره، جز نانوایی‌ها، در روز عاشورا بسته باشد. [۱۸] تأسیس مسجد جامع الازهر در سال ۳۵۹هجری برای تبلیغ آموزه‌های مذهب اسماعیلی [۱۹] و همچنین پایه‌گذاری دارالحکمه یا دارالعلم در سال ۳۹۵هجری که به منزله کتابخانه عمومی و دانشگاه دانسته شده، از دیگر اقدامات فاطمیان در مصر است. [۲۰]
محبت اهل‌بیت(ع) در میان مصریان
بی تردید نفوذ فرهنگی و اجتماعی اهل‌بیت(ع) در مصر همواره یکی از عناصر مهم در محبت اهالی مصر به ویژه صوفیان مصری به اهل بیت بوده است. احترام و ارادت صوفیه مصر به اهل بیت، سبب نزدیک شدن مردم مصر به مذهب جعفری شده است.[۲۱]؛ تا آنجا که فرقه‌های صوفی در مصر، متهم به شیعه‌گرایی شده‌اند و تصوف، دروازه ورود تشیع به مصر و جهان اسلام دانسته شده است. [۲۲] در میان مسلمانان مصری اعم از شیعه و سنی، محبت به اهل بیت، ضروری است و بغض اهل بیت، به منزله انحراف از دین تلقی می‌شود. [۲۳] امام حسین(ع) در میان برخی از فرقه‌های صوفیه به عنوان «شهید حق» شناخته شده است. [۲۴] زیارت قبور اهل بیت، اهمیت صحیفه سجادیه، برگزاری جشن‌های میلاد پیامبر و ائمه(ع)، برخی دیگر از وجوه تشابه صوفیان با شیعیان است. [۲۵]
سابقه مهاجرت شیعیان به مصر
یکی از عوامل گرایش مصریان به اهل بیت(ع) و گسترش تشیع در مصر، مهاجرت علویان و اصحاب ائمه به آنجا، دانسته شده است. [۲۶] علویان گاه از سر اختیار و برای تبلیغ تشیع به مصر هجرت می‌کرده‌اند و گاه برای فرار از مجازات‌هایی که برخی از خلفای عباسی مانند مأمون و متوکل برای آنها قرار داده بوده‌اند. [۲۷] بیش از هشتاد نفر از طالبیان به مصر مهاجرت کرده‌اند که اسامی آنها در کتاب منتقلة الطالبیة نقل شده است. [۲۸] متوکل عباسی در سال ۲۳۶ق، علاوه بر ویران ساختن مرقد امام حسین(ع) در کربلا برای مقابله با شیعیان، دستور اخراج بزرگان علوی از مصر را نیز صادر کرد. [۲۹] برخی محققان، این دستور را حاکی از نفوذ علویان در مصر دانسته‌اند. [۳۰] قیام‌های علویان مصر از سال ۲۵۲ق تا ۲۷۰ق، در واکنش به محدودیت‌هایی دانسته شده که علیه شیعیان اجرا می‌شده است. [۳۱]
آمار شیعیان در مصر
آمارهای کنونی در مورد تعداد شیعیان در مصر مختلف است. [۳۲] اما چنانکه سایت اینترنتی نشریه اکونومیست نوشته است، پس از انقلاب و تحولات مصر در 25 ژانویه سال ۲۰۱۱ میلادی، شیعیان توانسته‌اند بیش از گذشته اعتقاد خود به تشیع را علنی کنند و همین منبع، جمعیت شیعیان مصر را تا یک میلیون نفر برآورد کرده است. [۳۳] منابع دیگری، این تعداد را بین ۸۰۰ هزار تا دو میلیون شیعه تخمین زده‌اند. [۳۴] شیعیان مصر در مناطق مختلفی از جمله شهرهای منصوره و طنطا در شمال مصر و نیز مناطقی از جنوب آن مانند اسوان و قنا در منطقه صعید، و شهرهای اسنا، ارفو، ارمنت و قفطا زندگی می‌کنند. [۳۵]
- ↑ نویسنده: رحیم ابوالحسینی
- ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰؛)
- ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰)
- ↑ (بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۳۸۹)
- ↑ (طبری، تاریخ الامم والملوک، بیروت، ج۴، ص۵۵۴-۵۵۵؛ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷)
- ↑ (ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷-۱۱۱)
- ↑ (وردانی، شیعه در مصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۷۱)
- ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)
- ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)
- ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص386)
- ↑ (ابن خلدون، تاریخ، ۱۹۸۸م، ج۴، ص۳۹۲)
- ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)
- ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)
- ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)
- ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)
- ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)
- ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص84)
- ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص87)
- ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص83)
- ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص86)
- ↑ ( قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص۱۲۱)
- ↑ (قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص134)
- ↑ (قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)
- ↑ (قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)
- ↑ (قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)
- ↑ (جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۸۲-۸۳)
- ↑ (جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص83)
- ↑ (ابن طباطبا، منتقلة الطالبیة، ۱۳۸۸ق، ص۲۹۱-۳۰۶)
- ↑ (جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۷)
- ↑ (جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۰۷)
- ↑ (جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۹-۸۱)
- ↑ (Shi’a of Egypt)
- ↑ (Egypt’s Shia come out of hiding)
- ↑ (Shi’a of Egypt)
- ↑ (حسینی، «شیعیان مصر؛ گذشته و حال»، ص۲۸؛ التشیع فی افریقیا، ۲۰۱۱م، ص۶۳۶)