شب برات

مراسم شب برات

«شب برات» (شب برائَت)، شب پانزدهم و به قولی چهاردهم ماه شعبان است. بسیاری از اهل‌سنت به خصوص فرقه‌های صوفیه در کشورهای اسلامی از شب نیمهٔ ماه شعبان به‌عنوان شب برات یاد می‌کنند و در این شب به راز و نیاز و عبادت می‌پردازند. در عقیدۀ آنها شب نیمهٔ شعبان از شب‌های پرفضیلت است که در آن دعا اجابت می‌شود. آیین شب برات در کشورهای اسلامی از جمله هندوستان گرامی‌ داشته می‌شود.

برگزاری مراسم نیمهٔ شعبان مختص یک منطقهٔ جغرافیایی خاص مثل ایران نیست و این مراسم به اشکال فراوان در مناطق مختلف دنیا برگزار می‌شود، گرچه به تناسب فرهنگ‌ها شیوهٔ برگزاری مراسم نیمهٔ شعبان در مناطق مختلف با یکدیگر متفاوت است.

کردستان و شب برات

در پاره ای از نواحی کردستان، در این شب، در مسجدها و تکیه‌ها و خانقاه‌ها و منازل، دعا و نماز مخصوص (به جماعت و غیر جماعت) خوانده می‌شود؛ و عقیده بر این است که در شب برات، روزیِ بندگان از نو تقسیم خواهد شد و دعا برای افزایش روزی مستجاب است و هرکس آن شب سیر نخورد، در طول سال سیر نخواهد شد؛ ازاینرو همه خانواده ها، غذای مخصوص (پلو خورشت، کشمش پلو، رشته پلو و نظایر آن) تهیه می‌کنند، و فقیران را نیز در تهیه آن یاری می‌دهند، و به این کار «کاسه جشن» می گویند.

هند و شب برات

همچنین در نقاط مختلف شبه قاره هند مراسم گوناگونی برپا می‌شود که زیارت اهل قبور، تلاوت قرآن و اطعام و صدقه به مساکین برای آمرزش مردگان از آن جمله است به استناد یک روایت، پیامبر در شب برات به قبرستان مدینه رفتند و برای مردگان از خدا آمرزش خواستند. پختن نوعی حلوا و شیرینی مخصوص و خیرات کردن آن، از دیگر مراسم این شب است. در این باره اشاره و تأکید رسول اکرم (صلّی اللّه علیه وآله وسلّم) به عزاداری برای حمزه پس از شهادت وی در غزوه احد، موجب شده است تا مسلمانان هند برای یاد کردن وی در شب برات توجه و تقدم ویژه ای قائل شوند. سوزاندن عود و روشن کردن شمع، دادن هدایا بویژه اسباب و آلات آتش بازی به کودکان از دیگر آیین‌های شب برات است.

شب برات

دیدگاه علمای اهل سنت

علمای اهل سنت برخی از این اعمال را بدعت و اتلاف بیهوده مال و کار حرام اعلام و آن را نهی کرده‌اند. برخی نیز رد پای سنن هندویی مانند عیدهای دیوالی و ماهاشیوراتری را در پاره ای از این مراسم، از جمله روشن کردن شمع در برابر خانه‌ها، دیده اند.

شب برات در دیگر نقاط

از دیگر سرزمین‌هایی که مراسم مختلف شب برات، از جمله چراغانی، در آنها برگزار می‌شده، عراق، دمشق، مکه و مصر است. و در روزگار ما نیز اجرای این مراسم در مصر و افغانستان ادامه دارد.

جستارهای وابسته

• نیمه شعبان

منابع

• علی رواقی، «شب چک»، ج۱، ص۲۱۴ـ۲۱۵، در نامه مینوی، چاپ حبیب یغمائی و ایرج افشار، تهران ۱۳۵۰ ش.
• هندوشاه بن سنجر، تجارب السّلف، ج۱، ص۱۸۹ـ۱۹۰، چاپ عباس اقبال، تهران ۱۳۵۷ ش.
• ابن کثیر، البدایة والنهایه، ج۱۴، ص۲۴۷، چاپ احمد ابوملحم (و دیگران)، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
• ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه (رحلة ابن بطوطه)، ج۱، ص۱۷۳، ترجمه محمدعلی موحد، تهران ۱۳۶۱ ش.
• احمد بن علی مقریزی، المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار، ج۱، ص۴۶۵ـ۴۶۶، قاهره.
• احمد بن علی مقریزی، المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار، ج۱، ص۴۹۰، قاهره.
• محمود شلتوت، مِن توجیهات الاسلام، ج۱، ص۴۳۸، قاهره.