ابراهيم بن اسحاق بن فضل بن ابی سهل نوبختی

نام	ابراهیم بن اسحاق بن فضل بن ابی سهل نوبختی
القاب و سایر نام‌ها	ابن‌نوبخت • ابراهیم ابواسحاق • ابراهیم بن نوبخت • ابراهیم نوبخت • ابو اسحاق نوبخت • ابراهیم بن اسحاق
زاده	۲۳۷ق • بغداد
درگذشت	شوال ۳۱۱ق • بغداد
شاگردان	علی بن وصیف ناشئ اصغر • محمد بن بشر حمدونی سوسنجردی • مظفر بن محمد بلخی
آثار	الاستیفاء فی الامامه • التنبیه فی الامامه • الرد علی الغلاة • ابطال القیاس • الیاقوت فی علم الکلام و...
دین و مذهب	اسلام • تشیع

ابراهیم بن اسحاق بن فضل بن ابی سهل نوبختی، از مشهورترین پسران ابوسهل نوبختی و فردی فاضل، متکلم و از بزرگان امامیه بوده و از ندیمان و ادبای مامون عباسی به‌شمار می‌رود. ساکن بغداد از خاندان نوبختیان بود. وی در بیشتر دوره غیبت صغری یکی از پیشوایان و حامیان بلند‌مرتبه امامیه بغداد بوده و در میان عامه شیعیان امامی جایگاهی ویژه داشته است. وی بخش زیادی از فعالیت‌های علمی خود را به بحث در زمینه مسأله امامت، به ویژه غیبت امام دوازدهم مصروف داشته است.

معرفی اجمالی

ابراهیم بن اسحاق بن فضل بن ابی سهل نوبختی، (قبل240ق – قبل311ق) ابواسحاق. از متکلمان نیمه نخست سده چهارم هجری و مؤلف کتاب فص الیاقوت از کتاب‏‌های پایه در علم کلام. شواهد موجود نشان می‌دهد که وی در بغداد تولد یافت و در همان‌جا تحصیل نمود و محل وفات او نیز در بغداد بوده است، زیرا بغداد مرکز علم و دانش بود و پدربزرگش «فضل» و پس از آن پدرش «اسحاق» کلیددار دار‌الحکمه رشیدیه در بغداد بودند. همچنین می‌توان حدس زد که وی چند سالی پیش از 240هجری تولد یافته است، زیرا برادرش «علی بن اسحاق» تا عصر امام هادی یعنی تا سال 254هجری حیات داشته است، و وی در آن زمان، فردی بالغ و رشید بوده است.

القاب و نام‌ها

در برخی از منابع از او با نام «اسماعیل نوبختی» یاد شده است. علامه تهرانی ضمن انتقاد از این اشتباه، نام او را «ابراهیم نوبختی» معرفی می‏‌کند. علامه حلی نیز در شرح کتاب یاقوت، از او با نام «ابراهیم» یاد می‌‏کند.

آثار

• کتاب یاقوت یگانه نوشته‌‏ای است که از او بر جای مانده است. این کتاب قدیمی‏‌ترین کتاب کلامی است که از امامیه در دست است و تنها کتاب مستقلی است که از خاندان نوبختی به جای مانده است. (کتاب «فرق نوبختی» به صورت مستقل نیست). نخستین کسی که این کتاب را شرح نمود ابن ابی الحدید(م656ق) بود که البته شرح وی از بین رفته است. پس از او شرح جامعی به دست علامه حلی(م726ق) به نام انوار الملکوت فی شرح الیاقوت انجام گرفته است. در اینکه وی از متکلمان امامیه بود هیچ تردیدی وجود ندارد به همین دلیل علامه حلی، از او با تعبیراتی نظیر شیخنا الاقدم و امامنا الاعظم یاد می‏‌کند، هر چند اذعان می‌‏کند که وی در برخی موارد، تفکرات اعتزالی نیز داشته است.
• کتاب الابتهاج است که وی در این کتاب، لذت عقلیه را در خداوند اثبات می‌‏کند.

درگذشت

وفات او به گواه اینکه برادرزاده‌‏اش اسماعیل بن علی بن اسحاق نوبختی (صاحب کتاب ابطال القیاس) در سال 311هجری وفات کرده است، ممکن است اندکی پیش از سال مذکور رخ داده باشد. از سرگذشت و سرنوشت او هیچ اخباری گزارش نشده است.

منابع

1. اعیان الشیعه(قطع بزرگ)، ج2صص93، 110 و111؛
2. خاندان نوبختی، صص166 تا 180؛
3. دائره المعارف تشیع، ج7ص61؛
4. لذریعه الی تصانیف الشیعه، ج1صص62 و69، و ج10ص184، و ج16ص100، و ج25ص271.