اباضیه
| عنوان مقاله | اباضیه |
|---|---|
| زبان مقاله | فارسی |
| منبع | دانشنامهٔ اسلامی |
اباضیه به عنوان یکی از فرق و مذاهب اسلامی شناخته می شود که در منطقه عمان توسط جابر ابن زيد(ابوشعثاء) و یاعبد الله اباض تميمی تاسیس گردیده است.
اباضیه
تاسيس مذهب اباضيه منسوب به عبد الله اباض تميمی است عده‌ای از محققان مذهب اباضی نسبت مذهب خود را به عبد الله اباضی نفی نمی‌کنند، ولی انتساب آنرا به جابر ابن زيد(ابوشعثاء) ترجيح می‌دهند، وبرآنند که عبد الله در آرا و اعمال خود طبق فتاوای جابر تصميم می‌گرفته است. وی در سال 18 هجری در نزديکی شهر نزوی، مرکز حکومت عمان، به دنيا آمد ودر سال 93 هجری در بصره وفات کرد.
برخی ديگر از محققان بر آنند که مذهب اباضی در اصل دو موسس داشته است: يکی رهبری سياسی آن را بر عهده داشته است که عبدالله اباض است و ديگری رهبری علمی و فقهی آنرا که جابر ابن زيد می‌باشد.
اگر بخواهيم دربارهٔ اباضيه‌های عمان که محل تولد جابر ابن زيد است کمی صحبت کنيم مطالب زير قابل ذکر است؛ عمان واقع در جنوب شرقی شبه جزيره عربستان، کشوری سلطان نشين است، پايتخت آن شهر مسقط می باشد به روايت اصطخری آب و هوای آنجا گرم استوايی می‌باشد. شهرهای صحار، صور، قلهات و دبا مهمترين شهرهای عمان بوده‌اند؛ اما امروزه مسقط بندرگاه مهم عمان است، مردم اين کشور بيشتر پيرو مذهب اباضی هستند قبلا کانون امامت فرقه اباضی شهر"نزوی" بوده است. اولين کسی که از اهل عمان مسلمان شد " مازن بن غضوبه" می‌باشد يکسال پس از اسلام آوردن مازن، گروه ديگری از اهل عمان به نزد پيامبر رفتند و اسلام آوردند. پادشاه ايران در اين زمان شيرويه بود و مرزبان ايرانی عمان هم"باذان نام داشت و شيرويه از مرزبان خواست که راجع به پيامبر نوظهور تحقيق کند مرزبان در اثر اين ملاقات مسلمان شد و اکثريت اهل عمان را نيز به اسلام در آورد.
خوارجی که از زمان خلافت حضرت علی(ع) شروع به شکل گرفتن نمودند بعدها به دسته‌های مختلف بخش شدند که از آن جمله صفريان، نجدات، اباضيه، عجارده و... بودند، اما اکنون اباضيه آن تفکرات تند و شديد خوارج را ندارند ولی به هر حال آنها را جزء خوارج می‌دانند.
چند تن از شخصيت‌های اباضی عمان
1- الامام جابر ابن زيد، قواعد و اصول مذهبی فرقه اباضيه را ايشان پی ريزی کرده است.
2- ابو عبيده مسلم ابن ابی کريمه تميمی؛ تکميل صورت نهايی مذهب اباضی به لحاظ فکری و عقيدتی و تحرير آرا و اقوال آن در زمان وی انجام شد.
3- ربيع ابن حبيب فراهيدی؛ او محدث و فقيهی بزرگ بود.
ويژگی‌های فقهی اين مذهب
مصادر تشريع اباضی قرآن، سنت، اجماع، قياس و استدلال می‌باشد،
آنها مصدر اساسی دين در عقايد، عبادات، اخلاق ومعاملات را قرآن می‌دانند.
مصدر دوم: سنتی است که بايد به حد تواتر رسيده باشد.
مصدر سوم:اجماع مصدر سوم است که البته اجماع قولی را حجت قطعی و اجماع سکوتی را حجت ظنی می دانند.
مصدر چهارم :قياس است که طبق قواعد و ضوابط خاص خود در کتب اصول بايد به آن پرداخت.
مصدر پنجم: استدلال است که استصحاب، استحسان و مصالح مرسله در آن می‌گنجد.
مميزات فقهی اباضيه
1- شهادت به يکتايی خدا، نبوت، حقانيت قرآن، عباداتی مثل نماز و روزه را جزء ايمان می‌دانند.
2- از مميزات فقهی اباضيه اعتدال آنان در بين افراط و تفريط است اين اعتدال در چند جنبه مورد بررسی قرار می‌گيرد:
اعتدال در مساله حديث و رای،
اعتدال در منش سياسی و روش مذهبی.
مسائل فقهی اباضيه
1- طعام اهل کتاب را حرام می‌دانند ولی اگر تحت ذمه بيايند طعامشان حلال است.
2- دفع مفسده بر جلب آن تقدم دارد.
3- مسافر نمازش را بايد قصر بخواند.
4- باب اجتهاد را باز می‌دانند. صفات مجتهد، عالم در لغت واصول دين و فقه و مصادر ادله.
5- واجبات؛ علم وايمان، نماز، روزه، زکات، حج، توبه، امر به معروف و نهی از منکر و جهاد.
6- معتقد به وجوب نماز جمعه هستند.
7- قنوت را نمی‌خوانند.
چند نمونه از کتاب‌های احکام اباضيه
اجوبه ابی نبهان؛
اجوبه فقهيه ابو يعقوب وارجلانی؛
احکام الدماء ابی العباس احمد ابن محمد؛
احکام الزکات جاعد ابن خميس خروصی؛
احکام السفر فی الاسلام يحيی معمر؛
رساله" في احکام الزکات" مسلم ابن ابی کريمه.
موسس مذهب اباضيه
آن روايتی که بين مورخان ملل و نحل مشهور است اين است که موسس مذهب اباضی عبدالله بن اباض تميمی است، مشهور است که ايشان عصر معاويه ابن ابی سفيان را درک کرده است.البته عده ديگری موسس اين فرقه را جابر ابن زيد می‌دانند، جابر از بسياری از صحابه کسب دانش کرده. در فقه و حديث متبحر بود و از علی ابن ابی طالب، ابن عباس و عايشه حديث نقل کرده است. جابر اهل عمان بود و به همين دليل بررسی تحولات تاريخی عمان ما را در شناخت جابر و مذهبش می‌تواند کمک کند.
تحولات تاريخی اباضيه
انديشه اباضيه از سال 132 مذهب رسمی عمان شد. البته اولين تاريخ رسمی ورود اباضيه به عمان بين سال‌های 75 تا 95 می‌باشد، وقتی جابر ابن زيد توسط حجاج ابن يوسف ثقفی از بصره به عمان تبعيد شد. چند دليل اجابت اهل عمان به دعوت اباضيه عبارتنداز؛ اولا اينکه جابر خود اهل ازد است و قبيله غالب در عمان هم همين قبيله بوده است. علاوه بر اين افکار معتدل و آرا رهبر اباضی يعنی جابر ابن زيد نيز در اين مساله نقش مهمی داشته است. در اواخر دوران اموی، اباضيان به صورت غير رسمی و در مرحله کتمان در جبال و کوهستانهای عمان زندگی می کردند و آنها عمر ابن عبدالعزيز را اميرالمومنين می‌خواندند. در زمان عباسيان هم که جناح ابن عباده و محمد ابن جناح حاکم عباسی بودند ودر قدرت يابی اباضيه نقش موثری داشتند. پس از سال‌ها دعوت مخفيانه و کتمانی اباضيه توسط داعيان ورهبران اين فرقه بالاخره تمامی تلاش‌های گذشتگان برای اقامه امامت و حاکميت اباضيه در عمان به ثمر نشست.
امامان اباضيه
امامان اباضيه به ترتيب عبارتنداز؛
جلندی بن مسعود، محمد ابن عبدالله ابن ابی عفان، وارث ابن کعب خروصی، غسان ابن عبدالله يحمدی، عبدالملک ابن حميد، مهنا ابن جيفر، راشد ابن نظر. حضور استعمارگران در منطقه و بالخصوص در عمان و عدم اقتدار ارگان امامت در جامعه دينی و سياسی قرن نهم و دهم هجری ، باعث استقرار دولت‌های غربی در اين کشور می‌شود.
عقايد کلامی اباضيه
دسته‌ای اين عقيده را دارند که اباضيه تنها در مساله تخطئه حکميت و شرط ندانستن قرشی بودن امام با ساير فرق تفاوت دارند؛ اما در ساير مسائل درنهایت با يکی از فرق موافق هستند چنانچه مثلا در مساله صفات خدا، رويت، تنزيه، تاويل و حدوث قرآن با معتزله و شيعه توافق دارند رای آنها در مساله شفاعت به معتزله نزديک است. چند مورد از تفاوت‌ها و توافق‌های آنها را با مذاهب ديگر ذکر می‌کنيم،
تفاوت‌های آنها با اهل‌سنت و اشاعره
مرتکبان گناه کبيره ممکن است شفاعت يابند، صفات خدا زائد بر ذات او هستند، مرتکبان گناه کبيره الزاما به دوزخ نمی‌روند،اثبات صفات خبريه بدون تاويل، رويت بصری خدا در قيامت برای مومنان. با قدريه و معتزله در عقايد زير مخالفند؛ نفی قدر الهی در افعال انسان، اراده خدا بر افعال قبيح تعلق نمی‌گيرد، اينکه منزلتی بين ايمان و کفر برای مرتکبان گناه کبيره وجود دارد. ودر عقايد زير با آنها موافقند؛ صفات خدا عين ذات او هستند، عدم امکان رويت بصری خدا،انکار نص در مساله امامت، اثبات استحقاق ثواب برای مومن، هر گاه مرتکب گناه نشود يا توبه کند.
1- الکشف والبيان قلهاتی؛
2- اللمعه المرضيه من اشعه الاباضيه سالمی ، نورالدين؛
3- معجم مصادر الاباضيه علی‌اکبر ضيائی؛
4- الاباضيه فی المصر والمغرب عبدالحليم، رجب محمد؛
5- الاباضيه بين الفرق الاسلاميه معمر، علی يحيی؛
6- دايره‌المعارف بزرگ اسلامی 2جلد؛
7- مشوهات الاباضيه بحاز، ابراهيم؛
8- من هم الاباضيه خليفه نامی، عمرو.
منبع
اباضیه، سایت رحماء.